Dissionari Italian-Piemontèis/r

Da Wikisource.

Artorn

Travaj ancora nen terminà


Cost dissionari a l'é dzurtut adressà a coj ch'a fan ëd tradussion da l'Italian al Piemontèis për publiché an ës sit. As capiss ch'a l'é 'ncora nen n'euvra compléta. Chi ch'a sa a peul sèmper feje d'antegrassion, an rispetand le convension ch'i l'oma sernù.

Italian – Piemontèis

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

R[modifiché]

RA[modifiché]

  • Racchiudere (vt): saré andrinta, saré, ten-e andrinta, conten-e.
  • Raccogliere (vt): cheuje, archeuje, (gli avanzi) rabasté, racagné; (il grano) fé ('l gran); sijé ('l gran); (spigolare) mëssoné, amsoné.
  • Raccogliersi (vr): concentresse, saresse, artiresse.
  • Raccoglimento (sm): archeuje, archeujta; (dello spirito) archeujiment, racheujiment.
  • Raccolta (pp): cujìa; (sf) archeujta, cheujta, arcòlt, racòlt, artreta, retreta, ritirata; (mietitura) amson, (vendemmia) vëndumia, vandumia; (di francobolli o sim.) colession.
  • Raccolto (pp): cujì; (sm) arcòlt, racòlt, archeujta, cheujta.
  • Raccomandare (vt): buté na bon-a paròla.
  • Raccontare (vt): conté, dé cont, fé cont, raconté, dì, fé conòsse, dé notissia, fé la relassion (esposission). [arconté: raccontare di nuovo], proclamé, nunsié, spantié.
  • Racimolare (vt) [spigolare i grappoli d'uva non raccolti dal vendemmiatore] rapolé.
  • Racimolatura (sf): rapolura.
  • Racconto (sm): conta, racont, narassion, relassion, stòria, fàula, novela, legenda./
  • Radere (vt): rasé, fé la barba, sbarbé, tosoné, pié, fé la testa plà; (raschiare) ras-cé, graté vìa; (rasentare) sfioré, rasenté; (con la rasiera) randé, (le pecore) tosoné, tajé la lan-a.
  • Radicare (vt): buté le rèis (radis), anreisesse, anradisesse, taché.
  • Radicato (agg.): anreisà, bin anreisà, anradissà, tacà.
  • Radice (sf): rèis, radis.
  • Rado (sm): ràir; (capelli radi:) cavèj ràir; > mnestra ràira.
  • Radunare (vt): raduné, riunì, samblé, assamblé (ammucchiare) mugé, ambaroné.
  • Raggiungere (vt): ciapé, arciapé, angionze, arivé, guadagné, vagné, conseguì, oten-e.
  • Ragguardevole (agg.): notàbil, armarcabil, pì amportant, ëd riguard.
  • Rallegrare (vt): arlegré, ralegré, arjoisé, argiovisé, argiojì, fé argiojì, fé sté alégher, arfëstié; rallegrarsi (vr): alegresse, agiojì; (felicitarsi) felicitesse, arlegresse, complimentesse, congratulesse.
  • Rammaricarsi (vr): regreté, ringreté, armogné, lamentesse, avèj d'aringret.
  • Rammarico (sm): aringret, ringret, regret.
  • Ramo (sm): branch, rama, ramo di ulivo: ramuliva; (fig.) ram, branch.
  • Ramoscello (d'olivo benedetto): Uliv benedet, ramuliva.
  • Rancore (sm): rancor, rancugna, rancora, amerura, animosità, malvorej.
  • Rapare (vt): tosoné, rasé, tajé a ras.
  • Rapato (agg.): tosonà; (sm) (fam.) testa plà.
  • Raramente (av): da ràir, rarament.
  • Rarefare (vt): rarefé; (rarefarsi) rarefesse.
  • Rarità (sf): rarità.
  • Raro (agg.) rèir, réir; rare volte: da ràir; pols ràir; (piuttosto raro) rairòt; (:polso raso, di frequenza inferiore a la media); mdd. ràir coma la brava gent, ràir coma le mosche bianca.
  • Rasente (av): a brus.
  • Rasoio (sm): rasor; (rasoio elettrico): rasor elétrich; rasoio a lametta: rasor a machinëtta.
  • Rassegnare (vt): (lett.) rëscontré, controlé, censì; (consegnare) rassegné, consigné, consegné, rende, restituì: rassegnarsi (vr): rassegnesse, arendse, adatesse, desse pas, pasiesse, chiné le spale.
  • Rassicurante (agg.): sicurant, sicur.
  • Rassicurare (vt): sicuré, assicuré, tranquilisé, , conforté, fé coragi, fé cheur, ancoragé.
  • Ravvedersi (vr): pentisse, arpijesse, arlevesse, convertisse, coregg-se, emendesse.
  • Ravvedimento (sm): pentiment, conversion, emendassion.
  • Razza (sf): rassa, progenia, gent, pòpol, famija, smens, sangh, sëppa, such; procreare: fé rassa.
  • Razzia (sf): rassìa, ravagi; far razzia: ravagé, fé ravagi.
  • Razziare (vr): rassié, ravagé, fé ravagi.
  • Razziatore (sm): ravagieur, ravaseur, brigant, predon, pirata.

RE[modifiché]

  • Reagire (vi): reagì, arviresse, arbate,resiste, fé resistensa, contrasté.
  • Realizzare (vt): realisé, fé, compì, eseguì.
  • Realizzatore (sm):realisator, esecutor.
  • Realizzazione (sf): realisassion.
  • Realtà (sf): realtà, realità.
  • Reato (sm): delìt, crimin, vrìmen, colpa, contravension.
  • Reattivo (agg.): reativ, reagent.
  • Reattore (sm): reator.
  • Reazionario (sm, agg.): reassoionari.
  • Reazione (sf): reassion.
  • Reboante (agg.) rumoros, arbombant (fig.) ronfant.
  • Rebus (sm): rébus, rébos, enìgma, misteri, ròba misteriosa, discors dificil.
  • Recalcitrante (agg.): ch'a tira 'd càuss tanme n'aso, teston, ostinà, resistent, ch'a colàbora pòch.
  • Recalcitrare (vi): tiré 'd causs tanme n'aso, impontesse, ostinesse, intestesse, intestardisse, fé resistensa.
  • Recapitare (vt): arcapité, recapité, consegné, fé avèj.
  • Recapito (sm): arcàpit, recàpit, adressa, indiriss.
  • Recare (vt): porté, trasporté; recarsi (vr) andé, portesse.
  • Recedere (vi): dé andaré, artiresse, ritiresse; (fig.) arnunsié, rinunsié, lassé sté.
  • Recensione (sf): recension, artìcol critich, indiriss.
  • Recente (agg.): fresch, neuv, nuviss, recent, ùltim.
  • Recintare (vt): cinté, recinté, saré con la cinta.
  • Recinto (sm): cinta, ciusa, cioenda; [fòra ‘d cinta :fuori dalla cintura daziaria]; cinta ‘d paj, palissada.
  • Recitare il Rosario (espr): dì la coron-a.
  • Reclamare (vt): reclamé, protesté, contesté, fé le rimostranse.
  • Redentore (sm): redentor, liberator.
  • Redenzione (sf): redension, liberassion, riscàt.
  • Redigere (vt):: buté giù, compilé, scrive, redige.
  • Redimere (vt): redime, riscaté, liberé, salvé, riabilité.
  • Regione (sf) region, valba; (località) contrà, canton, borgà, quarté, bariera, ocalità, part.
  • Regola (sf): régola, nòrma, màassima, usansa, costuma, mzura, misura, mësura, régola, moderassion.
  • Remissione (sf) remission, armission, përdon, indulgensa.
  • Rendere conto (espr.): rende cont; (chiedere a uno ragione delle sue azioni) Ciamé un a cont ëd soe assion.
  • Rendiconto (sm) rendicont.
  • Rendimento (sm): rendiment, ùtil, frut.
  • Rendita (sf): rèndita, benefissi, interesse, frut, provent, rédit.
  • Rene (sm): ren, rognon; (di animali) rognon, argnun.
  • Reputazione (vt): arputassion, reputassion, stima, fama, (buona:) bon nòm; cattiva reputazione: brut nòm, dëscrédit, cativa reputassion, cativa nòmina.
  • Residuo (vt): rest, resta, rimanensa, vansum, avans, vansroj, vansoiro, lòn ch’a-i resta, lòn ch’a-i vansa.
  • Resistenza (sf): resistensa.
  • Resistere (vi): resiste, arziste, fé resistensa, duré, soporté, sosten-e, sté frem, sté ferm, nen bogé, ten-e dur, ten-e testa.
  • Responsabilità (sf): responsabilità; (assumersi una difficile responsabilità) pijesse 'n badò.
  • Restituire (vt): (ridare) rende; dé andaré, ridé, ardé, restituì, rimborsé; (rendere conto) rende cont.
  • Resto (sm): rest, resta, avans, òn ch’a-i resta, lòn ch’a-i vansa.
  • Restringere (vt): strenze; (fig.) riduve, limité, fé economìa.
  • Retroguardia (sf): retroguardia, scòrta, séguit.
  • Rettile (sm): strusant. ch'a rabasta; rettili: reptij, rétij, serpent.
  • Rettitudine (sf): giustissia, condission d'òm giust ch'osserva la lej, dritura, onestà, retitùdin, franchëssa, galantomism, lealtà.

RI[modifiché]

  • Rialzare (vt): rialvé, riarlevé, riaussé, aussé torna, torné a aussé; (di prezzo) aumenté, aussé, arcaré, rincaré,
  • Rialzo (sm): àussa, riàuss, arcar, rincar,
  • Riassumere (vt): arsume, arpijé a servissi, arpijé an càrich, arpijé, ringagé; (compendiare) riassume, archeje, compendié, arcapitolé, ricapitolé.
  • Riassunto (sm): sunt, arsunt, compendi, sìntesi, ricapitolassion, abresé.
  • Ribaltare (vt): arvërsé, ranversé, sversé, ambussé, ribalté, stravaché; fé basculé.
  • Ribellarsi (vr): arviresse; arvoltesse; solevesse; contesté (vt).
  • Ribelle (sm): (sm) rivoltos; arviros; rivolussionari; contestator; (indocile) ostinà, difìcil; flon, dzubidient, indomàbil.
  • Ribellione (sf): arvira, rivolussion, arvòlta, rivòlta; insurression; amutinament, amotinassion, solevassion.
  • Richiedere (vt): ciamé, domandé, preghé, pretende.
  • Ricompensa (sf): arcompensa, compens, onorari, armérit, retribussion, paga, ricompensa.
  • Ricompensare (vt): arcompensé, armerité, contracabié, premié, arpaghé, retribuì.
  • Ricorrente (agg.): ch'a ricor, che a torna mincatant, arcorent, ricorent, che a fà ricors; (sm) arcorent, reclamant, apelant, ricorent.
  • Ricorrenza (sf): ricorensa, arcorensa, data memoràbil,.
  • Ricorrere (vi): arcore, ricore, fé ricors, reclamé; (una data) avèje ricors; presentare un ricorso: dé un ricors; ritornare spesso: artorné, ricore, arcore, arvene; ricorrere a: fé ricors a..., adressesse a..., servisse de…, dovré.
  • Ricorso (sm): arcors, ricors, apel, reclam; ricorsi storici: artorn ëstòrich.
  • Ricostruire (vt): arcostruve, arcostruì, ricostruve, arfé, rifabriché, arfabriché.
  • Ricostruzione (sf): ricostrussion, arcostrussion.
  • Riconciliarsi (vr): arconciliesse, butesse d'accord, arfé la pas con.
  • Riconciliazione (sf): riconciliassion, arconciliassion.
  • Ricordare (vt): arcordé, ricordé, arciamé a la ment (a memòria), (far menzione) mensioné, mansioné, nomoné, memorié, comemoré; ricordarsi (vi): arcordesse, visesse, avisesse, arsovnisse.
  • Ridire (vt): ridì, torné a dì, dì torna, ripete, arpete; [trovar da ridire a qualcuno: trové da dì a un].
  • Ridondante (agg.) bondos, abondant, fosonant.
  • Ridosso (avv.) [a ridosso di]: dapara (dietro un albero: dapara a 'n erbo), (davanti al lume: dapara al ciàir), (mettersi dietro la porta: butesse dapara dla pòrta), (davanti a lui: dapara 'd chiel).
  • Ridurre (vt): ridùe, diminuì, strenze, scursé, tajé; (ricondurre) arporté, f é torné, artorné, armné, armené.
  • Riempire (vt): ampinì, anoì, ampì, (cuc) farsì.
  • Riferimento (sm): riferiment, riferta; in riferimento a: an rësguard, për rësguard a; punto di riferimento: punt ëd riferta (ëd riferiment); fare riferimento: arfesse a.
  • Riferire (vt): riferì, conté, dì, fé savèj, rivelé; fé la spìa, fé rapòrt; (far riferimento) arfesse, fé riferiment, arciamesse; (ascrivere) atribuì, arconòsse, arporté, riporté a.
  • Riferimento: riferiment, riferta; (fare riferimento) arfesse a.
  • Rifiutare (vt): arfudé, rifudé, arfusé, dì che 'd nò, neghé, arnunsié.
  • Riflettere (vi): (di luce) arbate, riflete; (pensare) riflete, pensé ansima, medité, misuré bin, peisé bin, ponderé, fé na riflession; (concernere) rësguardé, riguardé, arfesse a,
  • Rigagnolo (sm): arianòt.
  • Rigenerare (vt): argeneré, rigeneré, regeneré, arnové.
  • Rigenerazione (sf): rigenerassion, neuva nàscita, neuv nassiment.
  • Rigoglioso (ag): fiorì, viv, vigoros, spompos, pompos, esuberant.
  • Riguardare (vt) riguardé, rësguardé, argoardé, torna guardé, torné a guardé; (aver riguardo) avèj riguard, avèj d’atension, guerné, guardé, riguardé, cudì; (concernere) riguardé, avèj da fé con, antajesse (vr); riguardarsi (vr) guardesse, vardesse, pijesse varda, pijesse guarda; sté a la lontan-a.
  • Riguardo (sm): rësguard; (avv.) riguardo a: riguard a, al rësguard de, ansìma; (per quel che mi concerne) riguard a mi; (aver riguardo) aveje riguard; (non aver riguardo per nessuno) aveje ‘d riguard a gnun; (aversi riguardo) aveisse ‘d riguard; (in considerazione di) për riguard; (per dovuta considerazione) për ògni bon riguard; (in considerazione di) për riguard; (in quanto a quell’affare) riguard a col afé; (senza rispetto) sensa riguard.
  • Rilasciare (vi) lassé andé, lassé, liberé [dé camin], publiché, rende pùblich, fé cognosse.
  • Rilevante (agg.) rilevant, nòtèivol, important, përtinent, ch'a s'afà.
  • Rilevare (vt): arlevé, riaussé, torné a ‘lvé; (fig) arlevé, spiché, evidensié, buté an evidensa, risalé, osservé.
  • Rilevazione (sf): rilevassion, osservassion, nòta.
  • Rilievo (sm): arlev, (scult) riliev, bass-riliev, àut-riliev; (fig) evidensa, arlev, riliev, spich, importansa; (osservazione) osservassion, rimpròcc.
  • Rimanere (vi): resté, sté.
  • Rimbombo (sm): arbomb, rimbomb, arson, strun, strum.
  • Rimediare (vi): armedié, rimedié, buté armedi /rimedi, rangé, taconé, riparé, meisiné, comodé.
  • Rimettere (vt): arbité, buté torna, torna buté; (restituire) armëtte, artorné, armandé, ritorné; (mettere via con cura) ardrissé; (scapitare, perdere) gioneje, perde; (mandare) spedì, mandé; (condonare) përdoné, dëscancelé ‘l débit; (rigermogliare) arbuté, argiché, argité; (restaurare) rangé, restauré, comodé, riparé; (vomitare): campé vìa, gumité, rigeté.

RIM[modifiché]

  • Rimproverare (vt): arprocé, rimprocé, rimproveré, crijé, brajé, rusé, arbufé, arbrufé, arbrusché, maltraté, aussé la vos, mortifiché, (fam) pentné, lavé la testa.
  • Rimuovere; tramué, tramuvé, bogé, dësplassé, sposté; (deporre) licensié, lassé liber; (togliere) gavé.
  • Rincasare (vi): torness-ne a ca; rincasare tardi: bate la diana.
  • Rincorrere (vt): core da press (dapress) a un.
  • Rincrescere (vi): dëspiasèj, rinchërse, ringreté, argreté, regreté; quanto mi dispiace: s’am rincress!
  • Rincrescimento (sm): rinchërsiment, dëspiasì, ringret, aringret, regret.
  • Rimproverare (vt): arprocé, rimprocé, crijé, brajé, rusé, arbufé, arbrufé, arbrusché, maltraté, aussé la vos, mortifiché, (fam) pentné, lavé la testa.
  • Rinomato (agg.): avosà, conossù, bin cognossù, famos, arnomà, arnominà.
  • Rinsecchire (vt): sëcché, arsëcché, arsëcchì; (di persona) vnì màire, vnì në stech, stëcchisse.
  • Riparazione (sf): riparassion (dij dani, d’ingiuria).
  • Riparo (sm): arpar, ripar, difèisa, protession, sosta; (fig) armedi, rimedi. (Al riparo) a l'abrì, a la sosta.
  • Ripetere (vt): arpete, ripete, arfé, rifé, tornè a dì; (duplicare) ardobié, rindoblé.
  • Riportare (vt): arporté, torna porté, porté andaré, restituì; torna mné, armné, armené; (riferire,) riferì, conté, (iron.) subié, fé ‘l pòrta pachèt; (conseguire) oten-e, otnì; guadagné, vagné; (mat.) porté.
  • Riposare (vi): arposé, riposé; (vr) arposesse, riposesse.
  • Riposato (ag): arposà, riposà.
  • Riposo (sm): arpòs, ripòs, rechie, arlass; (mandare in pensione) a ripòs, an pension, buté a ripòs; intervallo di riposo: arlass, rescamp; un breve riposo: arfial, arfiaj.
  • Ripudiare (vt): arpudié, ripudié, ardudé, rifudé, arneghé.
  • Risalire (vt): armonté, rimonté, torna monté, trové soa origin.
  • Risaltare (vi): arsauté, rissauté, torné a sauté; (distinguersi) risalté, spiché, arlevé, rilevé, fé spich; dëstachesse.
  • Risalto (sm): risalt, arlev, riliev, spich, dëstach.
  • Risanare (vt): arsanì, guarì, varì; (bonificare) arsanì, bonifiché.
  • Riscattare (vt): riscaté, liberé, svincolé, dëspoteghé, dësampegné, riavèj, ricompré, ricaté, arcaté; riscattarsi (vr): arfesse, riscatesse, redimse.
  • Riscatto (sm): riscat, redension, liberassion, svincol; trattare il riscatto dei prigionieri: traté ‘l riscat dij përzoné.
  • Risolversi (vr): ciapé la risolussion, decidse, desse ardriss.
  • Riscattare (vi): riscaté, redime, liberé, svincolé, dëspoteghé, riavèj, ricompré, ricatè, arcatà. riscattarsi (vr): arfesse, riscatesse, redimse.
  • Rischio (sm): arzigh, risigh, asar, asard.
  • Rischioso (agg.): arzigos, risigos, asaros, asardos.
  • Rischiarare (vt): fé ciàir, fé cèir, s-ciairì, anluminé, fé lus; ars-ciairé, (fig) s-ciairì, spieghé.
  • Risentimento (sm): fot, arsentiment, risentiment, ameror (f.).
  • Risentirsi (vr): arsentisse, ofendse, pijess-la, pijess-la mal, avèiss-la a mal.
  • Risentito (agg.): arsentì, ofèis, anrabià.
  • Riserva (sf) (di caccia) bandìa.
  • Riservare (vt): riservé; (serbare) guerné, conservé, buté da banda.
  • Risiedere (vi): sté, avej la cà, logé.
  • Risoluzione (sf): risolussion, rissolussion, arsolussion.
  • Risolvere (vt): risòlve, decide, definé, stabilì; (vr) decidse, desse ardriss; pijé na risolussion; (di malattia) pijé na bon-a piega (na piega grama).
  • Risparmiare (vt): buté da part.
  • Rispettare (vt): rispeté, porté rispet, avèj ‘d riguard, riverì, onoré, rende onor, esse rispetos ëd,
  • Rispettivo (ag) usare: "sò"; ch'a riguarda, ch'a concern.
  • Rispetto (sm): rispet, riguard. rispetto a: visavì ëd; con rispetto parlando: con rispet parland, parland con bon rispet, con bon rispet parland; rispetto umano: rispet uman; (saluto) ij mè rispet.
  • Risplendere (vi): risplende, splende, luse, arluse, splendrì.
  • Rispondere (vt) rësponde, risponde; repliché, rëscontré; (rispondere al saluto) rende ‘l salùt.
  • Ristabilire (vt): ristabilì; (restituire) rende, dé andaré, restituì, ridé, ardé; (ristabilirsi): guarì, varì, arpijesse, ristabilisse.
  • Risvegliare (vt): dësvijé.
  • Risveglio (sm): dësvij, dësvijesse; (fig.) arpijesse.
  • Ritegno (sm): gena, artegm, ritegn, mzura, discression, senza ritegno: (da) sfacià.
  • Ritocco (sm): aròch, ritòch, cita modìfica, coression.
  • Rituale (agg. e sm): ritual, sirimoònia.
  • Riunire (vt): riunì; (ricongiungere) artaché, riunì; (adunare) raduné, riunì, cheuje ansema, buté ansema.
  • Riuscire a...: esse bon a…
  • Riva (sf): riva, rivera, arvera, sponda, bòrd, broa.
  • Rivelare: arvelé, rivelé.
  • Rivolgere (vt): arviré, argiré, arvolté, bolversé; (indirizzare) adressé, indirissé; andé vers, arviaré.
  • Rivolta (sf): arvira.
  • Rivelarsi: arvelesse.

RO[modifiché]

  • Rompere (vt): brisé, rumpe, ronte, fracassé, s-ciapé, cassé.
  • Rosicchiare (vt): rusié, smangé; (di topi) raté.
  • Rotolare (vi): rotolé, anrotolé, anrolé, rolé; cadere rotoloni: robaté, rubaté.
  • Rovesciare (vt): anvërsé, ranvërsé, vërsé (di barca o veicoli) de 'l gir, capoté, (di pioggia) vnì a verse, arversesse.
  • Rovescio (a): arvers.
  • Rovina (sf): rovin-a; ruin-a; in rovina: a rabel.
  • Rovinare (vt): ruiné, guasté, vasté, s-ciapé, fé a tòch, dësblé, mandé 'n malora; (sciupare) sgairé; (crollare): droché, crolé, prové, tombé.
  • Rovistare (vt): sgaté, rumé, armus-cé.

RU[modifiché]

  • Rubare (vt): robé; [robé sël pèis; robé ‘l cheur; robé ‘l mesté].
  • Ruberia (sf): ladrarìa, robarìa, roberìa, mangiarìa, mangerìa.
  • Rudimenti (smp): rudiment, prima dreta; non conoscere i rudimenti di qualcosa: Nen savèj l'abecé.
  • Ruggine (sf): ruso (dël fer) ; (malattia del frumento) carbon, ruso; arrugginirsi: pijé la ruso; (della pelle) ruso dla pel, lola.
  • Ruggire (vi): breugé, brajé.
  • Ruggito (sm): breugg, braj.
  • Rumoroso (agg.): rumoros, tapagé.
  • Ruolo (sm): ròl, ròlo.