Dissionari Italian-Piemontèis/d

Artorn

Travaj ancora nen terminà

---

Cost dissionari a l'é dzurtut adressà a coj ch'a fan ëd tradussion da l'Italian al Piemontèis për publiché an ës sit. As capiss ch'a l'é 'ncora nen n'euvra compléta. Chi ch'a sa a peul sèmper feje d'antegrassion, an rispetand le convension ch'i l'oma sernù.

Italian – Piemontèis

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

D

DA

• Dabbenaggine (sf): bonomerìa, bonomìa.
• Dabbene (agg): da bin, a pòst, brav, onest; uomo dabbene: galantòm, bravòm; uomo sempliciotto: bonòm.
• Daccapo (avv.): da 'n prinsipi, torna, n'àutra vòlta; punto e daccapo: pont e a ligna, pont e torna.
• Dacché (cong.): da già che, già che, da pòst che, pòst che.
• Dado (sm): dà; (per brodo o di ghiaccio) cubèt, dadin; (arch.) sòco, sòcol; (mecc.) bolon, contravis; (pl.) scheuj.
• Dagli, dai, dalle (prep. art.): da jë, dai, da le, da j'.
• Daino (sm): dan, dàim, dàin.
• Dal, dallo (prep.): dal, da l da 'l.
• Dalia (sf): dalia.
• Dalla (prepo art.): da la, da l'.
• Daltonico (agg.): daltònich.
• Daltonismo (sm): daltonism,.
• Dama (sf): dama, madama; dama di compagnia: dama 'd companìa, madamisela; (gioco) dama.
• Damerino (sm): damerin, moscardin, galantin, figurin, blagheur, bulo, gagà.
• Damigella (sf): damisela, madamisela; (signorina) tòta, totin-a.
• Damigiana (sf): damigian-a, fiascon.
• Danaroso (agg.) sgnor, rich (fam.) granos.
• Dannare (vt): dané, condané; far dannar l'anima: fé giré l'ànima.
• Dannato (agg. sm): danà; (accr.) danadon.
• Dannazione (sf) danassion, përdission.
• Danneggiare (vt): guasté, vasté, fé 'd dann, danegé, porté 'd dann; (persone) neuse.
• Danno (sm): dann, dani, darmagi, guast, mal, pregiudissi, dëscàpit.
• Danza (sf): dansa, balèt, bal.
• Danzante (agg.): ëd bal, balarin, dansant; (festa danzante): festa 'd bal, festa da bal.
• Danzare (vi): balé, dansé, (iron.) tanghé.
• Danzatore (sm): balarin, danseur.
• Dappertutto (avv): daspërtut, dapërtut.
• Dappoco (agg.) bon a gnente, da pòch; (fam.) scalcinà.
• Dapprima (avv.): tut sùbit, për prim, për prima còsa, compensa.
• Dardo (sm): dard, flecia, sajëtta.
• Dare (vt): dé; (donare) regalé, doné; (porgere) spòrze, eufre, ufrì; (con violenza) arfilé; (sm) dé, dovèj; dare e avere: dovèj e avèj; dare il nome al battesimo: buté nòm; darsi da fare: desse da fé; deje n'andi.
• Dato (sm): indicassion, dreta, drita. dàit, nossion, informassion; dato di fatto: element; (agg.) dàit, consignà, afidà; dato che: convnù che, dit che, dàit che; sicoma. dati anagrafici: nòm e cognòm.
• Datore (sm): daitor, dator; (datore di lavoro) padron, amprenditor, impresàri.
• Dattero (sm): dàt, dator; (albero) datié.
• Dattiloscritto (agg.): scrivù a machina, datiloscrivù; (sm) scrit a màchina, datiloscrit.
• Davanti (avv. e prep.): dë 'dnans, dnans, danans, ëdnans, prima, anans, davanti; (s) dnans, dë 'dnans, davanti.
• Davanzale (sm): scòss, arbòrd.
• Davvero (avv.): për da bon, da bon, sël sério, sensa schers.
• Daziere (sm): gablé, dassié.
• Dazio (sm): dassi, gabela, taja, drit.

DE

• Debilitante (agg.): andebiliant, debilitant.
• Debilitare (vt): andebolì, debilité, anfiachì.
• Debito (sm): débit, òbligh, dovèj, passiv; (fam): pof, cròch, gancio, ciò; (agg.) du, dovù; a tempo debito: a sò temp.
• Debitore (sm): debitor; essere debitore: dovèj.
• Decalogo (sm): Ij Des Comandament, Decàlog.
• Debole (agg.) dèbol, sensa fòrse, fiach, fiap, mòl, moanciù, patamòla, splufrì, meusi, smìngol.
• Debolezza (sf): debolëssa, fiaca, strachità.
• Decantato (ag.): laudà, magnificà esaltà, selebrà (chim.) decanté, dé giù.
• Decapitare (vt): tajé la testa, decapité, tajé ‘l còl, decolé; (fam.) scursé.
• Decidere (vt): decide, pijé la decision, definì, risòlve; stabilì, fissé, conclude, finì; deliberé.
• Decisionale (agg.): decisional.
• Decisione (sf) decision, risolussion, definission, delìbera, deliberassion, determinassion, sentensa.
• Decretare (vt): ordiné, decreté, stabilì, deliberé, proclamé, promulghé, emané.
• Decreto (sm): decret, ordinansa, provediment, edìt, comand, òrdin, precet, crija, band.
• Del tutto: d'àutut.
• Deliberatamente (av), a pòsta, espress.
• Deliziare (vt): delissié, argiojì, argiovisé, arfëstié, ten-e alégher.
• Delizioso (agg.): delissios, squisì, piasos, grassios.
• Deludere (vt):delude, dé na delusion, manch ‘d paròla, pijé an gir, mincioné, tradì.
• Delusione (sf): delusion, disangani.
• Denominare (vt): buté nòm.
• Dentro (avv.): drinta, andrinta, drint, drin, andrin, dentra; (prep.) ant, an.
• Depositare (vt): dé an depòsit, deposité; (provvisoriamente) traposé, dé gi§, decanté, fé 'd fond, fé la mare; (del vino) dëspojesse, fé la dëspòja.
• Deposito (sm): depòsit (provvisorio) antërpòs, trapòs; (magazzino) depòsit, magasin, dòch; (sedimento di liquidi) fon, mare, speuja, d pòja.s
• Derelitto (agg.): bandonà, abandonà; (essere derelitto, trascurato) esse a l'abandon.
• Deridere (vt): sbefié, sbërfié, pijé 'n gir, pijé an torta, fé le svergne (le schergne).
• Derisione (sf): sbefia, sbërfia, svergna, schergna, dëspresia.
• Derisorio (agg.): sbefios, dëspresios.
• Derivare: arfesse, derivé, vnì 'd conseguensa.
• Descrivere (vt): dëscrive, spieghé, dissegné, mostré, figuré.
• Desiderare (vt): desideré, aveèj l'anvìa, avèj piasì d'avèj; sustè, lenghì; desiderare ardentemente: susté, susnì, susné.
• Desolato (agg.) (leugh) dëspopolà, dzabità, sensa gnun, bandonà, desert.
• Desolazione (sf): (squallore) miseria, desolassion, dolor, sagrin; (luogo) desert, leugh bandonà (dzabità), desert.
• Detenere (vt):deten-e, dëtnì, ten-e, avèj.
• Determinare (vt): determiné, stabilì, fissé ij termo, definì, fissé ij termo, definì, precisé, esse motiv; esse càusa, pijé na decision, ven-e a la determinassion.
• Destra (sf): (parte destra) drita; (mano destra) drita, man drita.
• Dettagliare (vt): dé ij particolar, dé ‘l detaj, precisé, detajé, particolarisé.
• Dettagliatamente (avv.): an detaj.
• Dettaglio (sm): detaj, particolar, mnù; al minuto: al detaj.
• Detto (sm): dit, mòt, proverbi.
• Detto (agg.): (soprannominato): dit, ciamà, stranomà; (citato) dzordit, dit, già dit, mansionà, mensionà.
• Devastare (vt):vasté, devasté, guasté, dësblé; (fig.) ravagé, fé ravagi.
• Devastazione (sf) devastassion, ravagi, vast (=guasto).

DI

• Diamine!: Diane!
• Diarrea (sf): diarea, fluss ëd pansa, caghëtta, corenta, cagarela, pluvit, pilesta.
• Dichiarare: afermé, fortì, testé, diciaré, declaré, confëssé.
• Dietro: da press, da press, apress, darera.
• Difatti: An efet.
• Difendere (vt): difende, dësfende, paré, vardé, guardé, guerné, cudì, giuté; difendere qualcuno: tnì le part a un, pijé le part.
• Difesa (sf): difèisa, difensiva, protession, arpar.
• Difetto (sm): difet; grosso difetto: difetass.
• Diffamare (vt): sparlé, dëscredité, difamé, maligné.
• Diffamazione (sf): difamassion, maldicensa.
• Differenza (sf): diferensa, diversità; (non discriminare) fé gnun-e diferense.
• Difficile (agg.): difìcil. malfé. [mi è difficile di: i l’hai malfé ëd...], cativ [difficile da farsi: cativ a fé].
• Diffondere (vt): spantié [spantié la neuva]; sparpajé, sbardié [sbardié la vos]; spataré, propaghé; (vr) spantiesse.
• Digiunare (vi): digiuné, fé digiun, sté giun; [rumpe ‘l giun]; (fig.) fé sensa, sté sensa.
• Digiuno (sm): digiun, giun; (a digiuno) a digiun, a giun, a stòmi veuid; (fig.) sensa, veuid.
• Digrignare (vt): argrigné, grinsé, rissé, arviré; (i denti) mostré, rissé, argrigné (ij dent).
• Diluvio (sm): diluvi.
• Diminuire (vt): minojé.
• Dinanzi (avv.) danans, dvdnans, dnans, prima, dapara (dietro un albero: dapara a 'n erbo), (davanti al lume: dapara al ciàir), (mettersi dietro la porta: butesse dapara dla pòrta), (davanti a lui: dapara 'd chiel).
• Dio (sm): Dé, Dio, Nosgnor. Dio ci difenda: Dio guarda! A Dio piacendo, se Dio vorrà: Se Dio veul; Dio veuja! Nosgnor veuja! Dio non voglia! Guaja mai!
• Dipanare (vt): dësvané, dësdavané (anche nel senso figurato di districare), dësgavigné, dësbrojé, dëscutì.
• Dipendere (sm): dipende, esse sota, esse sota padron, (derivare) arfesse, derivé, vnì 'd conseguensa; (gramm) dipende, subordiné.
• Diradare (vt): rairì, rairé, reiré, reirì, srairé, srairì; (diradarsi) rairisse.
• Dire (vt): dì, parlé, conté, ciamé, recité; dire brevemente: dì curt; dire di no: dì chë 'd nò; .dire di sì: dì chë 'd sì; aver da dire (criticare) avèj da dì con un; dire messa: dì mëssa; per sentito dire: për sentì dì; dica! senta! ch’a disa! ch’a senta! dirsi: (vr) disse; (si dice, corre voce): as dis; (sm) dì, parlé, dita, conta.
• Dirigere (vt): comandé, dirige, guidé; (indirizzare) adressé, ponté, drissé, volté, andé vers.
• Dirimpetto (avv): an facia, ën facia, dnans, danans; (agg.) ch'a sta an facia (dnans).
• Dirozzare (vt): dësgrossé, (fig.) arfiné, eduché; (sveltire) degordì.
• Disastro (sm): disastr, dësastr, dësgrassia, maleur.
• Disastroso (ag): disastros.
• Discendente (sm ag): ch'a ven da, fieul ëd, nò da, dissendent.
• Discernere: serne, disserne, distingue, conòsse, vëdde, s-ciairé.
• Discernimento: cognission, criteri, disserniment, giudissi, discression.
• Discesa (sf): calà, pendìa, dissèisa, ël calé.
• Discreto: (di numero) passabil.
• Discussione (sf); dëscussion, discussion.
• Discutere (vt): discute, dëscutiné, debate, questioné, disputé, fé pasqué.
• Disdire (vt): (cambiare opinione) cambié le paròle.
• Disfare (vi): dësfé, dësblé, ruviné, dëstrùe, sbate giù, demolì, guasté, vasté.
• Disfattismo (sm): dësfaitism, disfatism.
• Disfatto (ag): (pp) dësblà; (agg) dësfàit, ruvinà, rot, a tòch.
• Disfatta: (sf) dirota, dërota, rota, dësfàita.
• Disfunzione (sf): dësfonsion, disfunsion.
• Disgustare (vt); dësgusté, nausié, fé strì, fé scheur.
• Disgusto (sm): dësgust, dëspiasì, nàusia, scheur, strì.
• Disgustoso (ag) dësgustos, ch’a fà strì/scheur, ch’a dà la nàusia, da dé la nàusia.
• Disinibito (ag): dësgenà.
• Disinvolto (agg): franch, dësgenà, svicc, dës-cioà, dësgagià, fringant, degordì, dzinvòlt, adret.
• Disinvoltura (sf): dzinvoltùra, franchëssa, ardiman, antren (avèj d').
• Disparità (sf): dësparità, dzugualiansa, disuguagliansa, diferensa.
• Disparte (sf): mettere in disparte: buté da part.
• Disperare (vi): disperé, dësperé, dësasperé, perde la speransa, dzanimesse, disanimesse; (vr) disperesse.
• Disperato (agg. e part. pass): disperà; (in caso estremo) a la disperà; [un cas disperà].
• Disperazione (sf): disperassion, dësasperassion.
• Disperdere (vt): sperde, dësperde; (scacciare, spaventare per mettere in fuga, incalzare per disperdere, mettere in fuga); sbërgiairé, dësbergiairé, s-ciampairé, paré vìa; (sciupare) sgairé.
• Dispiacere (sm): dëspiasì, sagrin, pen-a, rinchërsiment, rincressiment, crussi, dësgust; (vt) dëspiase, dëspiasèj; (provare dispiacere) rinchërse, ringreté, regreté; quanto mi dispiace! S’am rincrèss!
• Dispiegare (vt): dëspieghé, dësdobié, dëstende, slarghé; (aprire pacchi, ecc.) dësvertojé, dëslupé, dëstervojé.
• Dispensare (vt): dispensé.
• Disperso (agg.): sperdù; (smarrito) spers, dëspers, sbërgeiirà.
• Disputa (sf): discussion, question, disputa, debat, polémica, ciacòt.
• Dissetare (vt): pasié la sèit, gavé la sèit, dësalteré.
• Dissipare (vt) sperde, dësperde, dësparpajé, sgairé, sgheiré, dissipé, (fam.) fé pra net; (le proprie sostanze): sbardé tut.
• Dissoluto (agg.): dësbàucc, libertin , dëscostumà, vissios, licensios, viveur, disonest; (Darsi a vita dissoluta: Abandonesse ai vissi e a jë strasòrdin).
• Distante (ag) distant, lontan, leugn, lògn, dëscòst.
• Distare (vi): esse distant, esse dëscost, esse lontan.
• Distinguere (vt): dësserne, serne, distingue, diferensié, fé diferensa, arconòsse, specifiché; (contrassegnare) marché; (vr) diferensiesse, fé na distinsion.
• Distinzione (sf): distinsion.
• Distogliere (vt): dëstorné, dësnandié, gavé da ‘n ment, svarié, dëstrae, dëscoragé.
• Distrarre (vt): svarié, dëstrae, pensé a d’àutr, dëstorné, dësnandié, (divertire) amusé, diverte, divertì.
• Distrattamente (av): da svantà, con la testa ant le nìvole, da distrat, da svagà.
• Distratto (ag): distrat, svantà, svagà, dzatent, ancantà.
• Distrazione (sm): distrassion, svantarìa, disatension, diversiv, divertiment.
• Districare (vt): dëtortojé, dësgavigné, dësgabojé, dëstrighé, dësbrojé; (la lana) scarboté, dscarboté; (i capelli) d cutì.s
• Distruggere (vt): dëstrue (p.p. dëstruì), abimé, dësblé, dësfé, fracassé, ruiné, demolì, crasé, anienté, dësterminé, scancelé, droché, devasté, spiané, spërfondé, guasté, vasté, buté a bzach, fé fòra.
• Diventare (vt): vnì, dventé, fesse; diventare famoso: pijé favor.
• Diversamente (av): divers, se 'd nò, se dë s' nò, altrimenti, diversament, se divers, diferent, diferentement.
• Divezzare (vt): dëscostumé, dzabitué, disabitué; (spoppare) dëspupé, sëvré, gavé la pupa, gavé ‘l làit.
• Diversi: vaire.
• Dividere, distribuire: fé le part.

DO

• Documento (sm): document. papé, strument, carta.
• Dolcemente (avv.): dosman.
• Domandare (vt): ciamé, fé domanda, domandé, fé na domanda, interoghé, preghé, supliché.
• Domani: doman.
• Domare (vt): domëstié, domé, dominé; (di popoli o persone) sogioghé, dominé; (fig.) pasié, andossì, buté al pass; (un incendio) dëstissé, smorté, dësmorté.
• Domenica delle Palme: Dumìnica dla Ramolìva.
• Dominare (vt): dominé, comandé, fé da padron.
• Dominio (sm): domini, dominassion.
• Donnaiolo (sm): totista, fomnè, angravia pogieul, bandera, carion, caval ëd parada, frustacotin, fumelé, galinàire o galinàire, rancacheur, s-ciancacotin.
• Donde (avv.): dond, donda.
• Dopo: apress, dòp.[regge "a": "Ël prim dòp a tanti agn", "...E mi dòp a tant temp i l’hai tante ròbe da dì "]; dopo mezzogiorno: press mesdì, dòp mesdì.
• Dopodomani: passadoman.
• Dopotutto: dòp-tut, a la finitiva, an definitiva, a la fin.
• Dormendo: (ger) (an) durmenda.
• Dormiglione (sm): avèj bon-a gamba a deurme; (tiratardi) a va mai a deurme 'l dì ch'a l'é alvasse.
• Dormire (vi): deurme, durmì, dreume, drumì, andurmisse, arposé, fé 'l seugn, sgnaché 'n seugn, ansopisse, cugesse, pijé seugn, fé la nana, fé nana-naneta. (espressioni): deurme coma 'n such; o dla quarta; deurme con j'euj dovert, fé 'l sognet dla levr.
• Dormita (sf): durmìa, durmià, durmiada, seugn, sugnèt, plucada; (schiacciare un pisolino) scarcagné un sognèt.
• Dormito: (pp) durmì.
• Dov'é... ? Ant'é ch'a l'é... ?
• Dove: andoa, anté [Anté ch'it vas (dove vai?)].
• Dovere, v. dovej. avèj da… andé [quando è seguito da un participio passato nelle terze persone singolari e plurali, es. Sto travaj a va fàit con atension].
• Dovunque: (avv.) daspërtut, përtut, a-i fà pa andova, dontsëssìa; (prima del verbo) tut andoa, daspërtut, andova.
• Drenaggio (sm): drenagi.
• Drenare (vi): drené, drainé.

DU

• Dubbio (sm) dubi, dùbit, sospet; senza dubbi: sensa dubi; senza dubbio: pa privo; [Pa privo ch'im ëstraca = nessun pericolo che mi stanchi]; pa privo che Turin a l'é un dij cas pì 'nteressant.
• Dubitare (vi): dubité, avèj ëd dubi, esse an dùbit, esse antërdoà, tëmme, sospeté.
• Dunque (cong.): donch, adonch, donca, doncra, alora, për sòn, për lòn, për lolì.
• Durante (prep.) durant, antant che, ant ël mentre, antramente, mentre, pendent, al longh..., longh ëd...
• Durare (vi): duré; resiste; seguité; continué.
• Durezza (sf): durëssa, consistensa, resistensa; (fig.) rudiëssa, severità.
• Duro (agg.) dur, resistent, consistent, (fig.) rudi, sever, dur, rigid.