Dutrin-a cristian-a bìblica/Sità Neuva - Prima part

La Dutrin-a Cristian-a

Basà an sla neuva Bibia piemontèisa e soagnà da Pàul Castlin-a, cost Catechìsim a mostra an fòrma arsuntiva ij fondament dla fej cristian-a conform al mëssagi biblich.

52 domande e rispòste për ël cheur e la ment

Prima part: Dé, Creassion & Croa, la Lege

Domanda 1. Cola ch’a l’é nòstra pì granda certëssa ch’an dà speransa tant an vita che 'dnans a la mòrt? A l’é che nojàutri cristian i apartenoma pa a noi medésim, ma i apartenoma - ànima è còrp, tant an vita che ‘dnans a la mòrt, a Nosgnor Dé e a nòst Salvator Gesù Crist.

“Përchè gnun ëd nojàutri a viv mach për chiel istèss, e gnun a meuir për chiel istèss. S'i vivoma, i vivoma për ël Signor, s'i meuiroma, i meuiroma për ël Signor. A l'é parèj che sia ch'i vivoma, sìa ch'i meuiroma, i soma dël Signor” (Roman 14:7-8).

D. 2. Lòn ch’a l’é Dé (Dio, Nosgnor)? Dé a l’é col ch’a l’ha creà e ch’a sustniss tuti e tut; Chiel a l’é etern (sensa prinsipi e sensa fin), anfinì (sensa limit) e invariàbil (ch’a cambia nen) an sò podèj e përfession, bontà e glòria, sapiensa, giustissia, e vrità. A-i é gnente ch’a capita ch’a sia nen për sò mojen e për soa volontà.

“Nosgnor! An tra tùit ij dio a-i é gnun ch’a sia coma ti! A-i é gnun ch’a peuda fé lòn ch’it fas ti! Nosgnor! Tùit ij pòpoj ch’it l’has creà a vniran a prostërnesse dëdnans a ti e a daran glòria a tò nòm. Përchè ti ‘t ses grand, Nosgnor, e it fas ëd maravije! Mach ti it ses Dé. Mostrame toe vie e mi im ancaminrai an toa vrità. Acòrd-me la purëssa dël cheur parèj ch’it daga onor” (...) Tutun, ti, Nosgnor, it ses un Dé ‘d compassion e ‘d bontà, ch’a castiga mai volenté e ch’a l’é fedel e rich d’amor” (Salm 86:8-10,15).

D. 3. Vàire ‘d përson-e a-i é an Dé? Ant un sol Dé ver e viv a-i é tre përson-e, ch’i disoma: ël Pare, ël Fieul e lë Spirit Sant. Lor a son identich për lòn ch’a riguarda la sostansa, ël podej e la glòria.

"Che la grassia ‘d Gesù Crist ël Signor, l’amor ëd Dé e la comunion dlë Spirit Sant a sio con tuti vojàutri. Amen" (2 Corint 13:13).

D. 4. An che manera e përchè Dé a l’ha creane? R. Dé a l’ha creane mas-cc e fumela a soa imàgine, për conòss-lo, voleje bin, vive con Chiel, e glorifichelo. E a l’é giust che nojàutri, ch’i soma stàit creà da Nosgnor, i l’abio da vive për Soa glòria.

“Nosgnor a l'ha creà l'òm a Soa imàgine, a l'ha crealo a imàgine 'd Nosgnor e a l'ha faje mas-cc e fumela” (Génesi 1:27).

D. 5. Còsa d’àutr Dé a l’ha creà e an che manera? R. Dé a l’ha creà tute le còse e a l’ha falo për ël mojen ëd Soa Paròla potenta. Tuta la creassion a l’era pròpi bon-a, e sota Sò govern amorèivol tut a fosonava.

“Nosgnor a l'ha vëddù tut lòn ch'a l'avìa fàit e a l'era pròpi bon!” (Génesi 1:31).

D. 6. An che manera nojàutri i podoma glorifichelo? R. Nojàutri i glorificoma Dé fasend-lo ogèt ëd nòstr amor e fiusa, e scotand Sò volèj, ij Sò comand e Soa Lege.

“Veuje bin al Signor, tò Dé e scota sèmper tùit ij sò precèt: soe lej, soe prescrission e ij sò comandament” (Deuteronòmi 11:1).

D. 7. Lòn ch’an ciama la Lege ‘d Dé? R. La Lege ‘d Dé an ciama n’ubidiensa përfeta e costanta; ch’i vorsoma bin a Dé ëd tut nòst cheur, ànima, ment e fòrsa; e ch’i vorsoma bin a nòst pròssim coma a nojàutri medésim. Lòn che Nosgnor a proibiss i l’oma mai da felo, e lòn che Nosgnor an comanda a l’é da fesse sèmper.

“Gesù a-j dis: “Ti ‘t voreras bin a Nosgnor, tò De, ëd tut tò cheur, ëd tuta toa ànima, e ‘d tuta toa ment. Sto-sì a l’é ‘l prim e ‘l pi grand comandament ch’a-i sìa. Ël second, parèj ‘d col-là, a l’é: Ti ‘t voreras bin a tò pròssim coma a ti medésim. Da sti doi a ven-o tuti j’àutri comandament” (Maté 22:37-40).

D. 8. Cola ch’a l’é la Lege ‘d Dé coma ch’a l’é fortìa ant ij Des Comandament? (1) It l’avras nen d’àutri dio dëdnans ëd mi. (2) Ti it faras nen ëd mistà scurpie ò ch'abio na quai smijansa dle còse ch’a stan sù an cel, o an sla tera o sot-tèra. Ti ‘t butras nen an ginojon dëdnans a cole ròbe-là për adoreje. (3) I dovreras nen ël nòm dël Senior fòra ‘d leu. (4) It visaras dël dì ‘d Saba e lo ten-ras da cont coma ‘n dì fòravìa. (5) Rend onor a tò pare e a toa mare. (6) It sassineras nen. (7) It comëttras nen d’adulteri. (8) It robaras nen. (9) It rendras nen na fàussa testimoniansa[10] contra n'àutr. (10) It susneras nen.

“It l’avras nen d’àutri dio dëdnans ëd mi” (Surtìa 20:3).

D. 9. Lòn che Nosgnor an ciama ant ël prim, second e ters comandament? R. An prim leu che noi i conòssa e i l’abia fiusa an Nosgnor coma ‘l sol Dé, ver e viv. An ëscond leu, che noi i schivioma minca sòrt d’idolatrìa e ch’i adoroma Dé mach coma chiel an ciama ‘d fé. An ters leu, che noi i tratoma ‘l nòm ëd Dé con tïmor e rispèt, an rendend ëdcò onor a Soa Paròla e Soe euvre.

“Abie timor reverensial dël Signor, tò Dé, serv mach a chiel e giura mach për sò nòm. Va nen dapress a d’àutri dio, ij dio dle nassion ch’a të stan dantorn” (Deuteronòmi 6:13-14).

D. 10. Lòn che Nosgnor an ciama ant ël comandament ch’a fà 4 e 5? Ant ël comandament ch’a fà 4 Nosgnor an ciama ‘d passé ‘l dì consacrà a Chiel (che na vira a l’era ‘l Saba e da l’arsurression dël Crist, la Duminica) ant ël culto privà e publich ëd Dé, ant l’arpòs (chitand ëd fé qualsëssia travaj ch’a sia nen necessari)i, e ant ël servissi ‘d Nosgnor e dj’àutri - tut sossì a l’é na prefigurassion dël Saba etern. Ant ël comandament ch’a fà 5, i l’oma da rende onor e voleje bin a nòst pare e nòstra mare, sogetandse a soa giusta dissiplina e diression ‘d lor, coma ‘dcò a tute j’autorità legitime.

“Minca un ëd vojàutri a l’ha da porteje rispet a sò pare e soa mare. I l’eve sèmper da osservé ‘l dì d’arpòs ch’i l’hai stabilì. Mi i son ël Signor, vòst Dé” (Levìtich 19:3).

D. 11. Lòn che Nosgnor an ciama ant ël comandament ch’a fà 6, 7, e 8? Ant ël comandament ch’a fà 6 Nosgnor an ciama ‘d nen fé ‘d mal a nòst pròssim, ëd nen avèjlo an ghignon o essje nemis, ma d’esse passient e pacìfich con chiel e fin-a ‘d serché ‘d conquisté ij nòstri nemis con l’amor. Ant ël comandament ch’a fà 7 i soma ciamà a astense da l’inmoralità sessual e a vive an manera pura e fidela, tant ch’i soma marià che nen marià, schiviand minca assion, uciada, pensé, o anvìa ch’a sia nen pura, e tut lòn ch’a podrìa dventé na tentassion. Ant ël comandament ch’a fà eut Nosgnor an ciama a nen pijé sensa përmess lòn cha l’é nen ël nòst, nì arten-e për nojàutri lòn ch’a podrìa esse ‘d benefissi a queidun.

“...përchè 'l nen comëtte adulteri, 'l nen massé, 'l nen robé, 'l nen dì 'l fàuss, ël nen invidié, e tùit j'àutri comandament, as peudo compendié an sta paròla-sì: It voreras bin a tò pròssim com' a ti medésim” (Roman 13:9).

D. 12. Lòn che Nosgnor an ciama ant ël comandament ch’a fà 9 e 10? Ant ël comandament ch’a fà 9 Nosgnor an ciama a nen busiardé o angané, ma ‘d dì la vrità con amor. Ant ël comandament ch’a fà 10 Nosgnor an ciama a contentesse ‘d lòn ch’i l’oma, a nen patì d’anvìa o avèiss-la a mal për lòn che Dé a l’ha dàit a d’àutri o a nojàutri.

“S'i compisse la lej regal, ch'a l'é second la Scritura: "Ama tò pròssim tanme ti medésim", i feve bin” (Giaco 2:8).

D. 13. Podrìa-lo mai quaidun osservé la Lege ‘d Nosgnor ëd manera përfeta? Nò, dal temp ëd la Croa a-i é gnun uman ch’a sia stàit bon a osservé la Lege ‘d Nosgnor ëd manera përfeta, ma ‘d manera costant a la trasgrediss an pensé, paròla e d’euvre.

“Coma ch'a diso le Scriture: "A-i é gnun ch'a sia giust, gnanca un. A-i é gnun ch'a l'abia d'inteligensa, gnun ch'a serca Nosgnor. Tùit a son ësperdusse, tùit ansema a son rendusse dësùtil; a-i é gnun ch'a fasa 'l bin, gnanca un sol” (Roman 3:10-12).

D. 14. Fòrse ch’a l’é stàit Nosgnor a creene ‘d manera ch’i fusso nen bon a osservé soa Lege? Nò, ma për motiv ëd la disubidiensa dij nòstri Grand Antich, Adam e Eva, tuta la creassion a l’é dëscadùa; minca un ëd nojàutri a nass già sogetà al pëccà e colpèivol, coròt an soa natura e nen bon a osservé la Lege ‘d Nosgnor.

“Ël pecà a l’é intrà ant ël mond për un sol òm, Adam, e da col pecà a l’é vnuje la mòrt, ch’a l’é peui spantiasse a tùit j’uman, përchè tuti a l’han pecà con chiel” (Roman 5:12).

D. 15. Dàit che gnun a peul osservé la Lege, col ch’a l’é sò propòsit? Ël propòsit ëd la Lege a l’é ch’i ven-o a conòsse la natura santa e ‘l volèj ëd Nosgnor Dé, e la natura pëccatriss e dzubidienta dij nòstri cheur; e për lòn ch’i l’oma da manca d’un Salvator. La Lege an mostra ‘dcò e an cissa a vive na vita ch’a sìa degna ‘d nòst Salvator.

“A-i é gnun, an efet, ch'a podrìa fesse diciaré giust da Nosgnor përchè a l'avrìa fàit lòn ch'a la Lege a comanda. La lege an fa mach vëdde vàire ch'i soma ‘d pecator” (Roman 3:20).

D. 16. Lòn ch’a l’é ‘l pëccà? Ël pëccà a l’é slontanesse o nen volèj conòsse Dé ant ël mond che chiel a l’ha creà; arviresse contra ‘d chiel e vive sensa arferiment a chiel; nen esse o nen fé lòn che chiel an ciama an soa Lege - tut sossì a ‘rzulta an nòstra mòrt e ant l disintegrassion ëd tota la creassion.

“Chionque a fà 'n pëccà a contravniss a la lej 'd Nosgnor, përchè 'l pëccà a l'é lòn ch'a va contra la Lege” (1 Gioann 3:4).

D. 17. Lòn ch’a l’é l’idolatrìa? L’idolatrìa a l’é fidesse mach a lòn ch’a l’é stàit creà për trové nòstra speransa, felicità, significassion e sicurëssa e nen al Creator.

“Vera, a conosso Nosgnor ma 's arfudo 'd rendje onor e 'd dije grassie coma ch'a meritrìa. Bin al contrari, as angagio ant ëd rasonament sensa sust an sù coma che Nosgnor a dovrìa o a dovrìa nen esse. A n'arzulta che soa ment ëd lor a dventa nebiosa e confusa. (...) A l'han dësbaratà la vrità 'd Nosgnor con ëd fandònie e a l'han adorà e servì la creatura al pòst dël Creator, ch'a sarìa da benedì për sèmper. Amen!” (Roman 1:21,25).

D. 18. Nosgnor, lasserà-lo fòrse che nòstra disubidiensa e idolatria a sia nen castigà com a mérita? Nò, minca pëccà a l’é n’ofèisa grev fàita contra la sovranità, la santità e la bontà ‘d Nosgnor Dé e contra soa giusta Lege. A l’é bin giust che Dé a sia anrabià për ij nòstri pëccà; për lòn chiel a-j castiga an sò giust giudissi, tant an costa vita che ant la vita ch’a vnirà.

“Ëd sossì i peude stene sicur: che gnun ch'a sia inmoral, salòp o àvid (l'avidità a l'é n'idolatria) a 'rseivrà mai l'ardità dël regn dël Crist e 'd Nosgnor Dé. Lasseve nen ambrojé da coj ch'a san bin dovré la lenga për giustifiché sti pecà-sì përchè a l'é sicur che l’ira 'd Nosgnor a tomberà dzora coj ch'a-j disubidisso” (Efesin 5:5-6).

D. 19. I é-la na manera për ëscapé da col castigh e pr’ esse arportà ant ël favor ëd Nosgnor? Na manera a-i é bin: për rende sodisfassion a soa giustissia, Nosgnor Dé medésim, grassie mach a soa misericòrdia, an arconcilia con chiel e an libera dal pëccà e dal castigh ch’a mérita, pr’ ël mojen d’un Salvator.

“Bele se Nosgnor a l’ha vorsù craselo e crusielo, quand ch’a l’avrà smonù soa vita an sacrifissi për fé l’espiassion dël pëccà, chiel a vëdrà na dissendensa e a l’avrà na vita longa: për sò mojen ij pròpòsit ëd Nosgnor as compiran. Mè servent, quand ch’a vëdrà tut lòn che soe aflission a l’avran compì a na sarà sodisfàit. An càusa ‘d soa esperiensa, chiel, ch’a l’é giust, a rendrà giust tuti j’àutri, përchè a l’é cariasse chiel ëd soe colpe ‘d lor” (Isaìa 53:10-11).

D. 20. Chi ch’a l’é ‘l Redentor? L’ùnich Redentor ch’a-i sìa a l’é ‘l Signor Gesù Crist, ël Fieul etern ëd Dé. An chiel, Dé a l’é fasse n’òm e dzora ‘d chiel medésim a l’ha portà a nòst pòst la pen-a che nòst pëccà a mérita.

“A-i é un Dé sol, e un sol Antërmediari an tra j’òm e Nosgnor, visadì l’òm Gesù Crist” (1 Timòt 2:5).

Seconda part - ël Crist, la Redension, la Grassia