Lenga piemontèisa/Corso elementare di Piemontese/Lezione 16

Artorn

---

Corso elementare di Piemontese

Lez. 0 - Lez. 1 - Lez. 2 - Lez. 3 - Lez. 4 - Lez. 5 - Lez. 6 - Lez. 7 - Lez. 8 - Lez. 9 - Lez. 10 - Lez. 11 - Lez. 12 - Lez. 13 - Lez. 14 - Lez. 15 - Lez. 16 - Lez. 17 - Lez. 18 - Lez. 19 - Lett. 1 - Lett. 2

---

Conversassion

- At pias la fruta, Cristin-a?

- Sigura ch'am pias, Fransesch.

- A mi am piaso 'd pi j'agrum: limon, portugaj...

- Mi, nopà, i l'hai pi car l'ùa, j'armognan, ij persi e gnanca le fròle am dëspiaso nen.

- Le fròle a son tròp dosse.

- Sòn it lo dise ti. E lòn ch'it na dìes dj'ambrun-e?

- I na diso ch'a son bon-e. Sas-to pa coma ch'as ciamo 'dcò an piemontèis?

- As ciamo 'dcò arëzze.

- Tut ës parlé 'd frut ëd bòsch a l'ha fame ven-e veuja 'd na bela macedònia. Còs it na dìes? Is la fom-ne?

- D'acòrdi: fomëss-la!

Vocabolari

• sigura ch'am pias! = certo che mi piace!
• portugal = arancia
• ùa / uva = uva
• armognan / armognach = albicocca
• persi = pesca
• ambrun-a / arëzza = mirtillo
• sas-to pa? = non sai mica?
• tut ës parlé = tutto questo parlare
• is la fom-ne? = ce la facciamo? (da non confondere con i-i la fom-ne? = riusciamo?)
• fomëss-la (pron. fùmëssla o fùmssla) = facciamocela

Letura 1

La lenga piemontèisa, i l'oma già dilo, a l'é nen un dialèt ëd l'italian.

A l'é considerà na lenga da tùit ij linguista ij pì avosà, tan vej che giovo, tan viv che mòrt: con tut lolì lë Stat italian a seguita a amplacheje a còl ël patachin ëd dialèt, e sòn a constituiss n'ingiustissia granda. E. Haugen, H. Lüdtke, K. Gebhardt, G. R. Clivio, G. Bossong, e via fòrt parèj, a son nen dë scaussacan. A son ij pì grand espert ëd lenghe neolatin-e ch'a-i sia al mond. Ben: lor-sì a diso

s-ciancà e plà che 'l piemontèis a l'é na lenga

e nen un dialèt.

Bele che l'Italia a l'abia (ancor) nen arconossù l'esistensa dël piemontèis coma lenga a part, la Region Piemont e ij linguista an dan 'd rason.

Cand ch'i parloma piemontèis, i dovroma nen n'idiòma inferior o dë sconda sèrnia, ma na lenga neolatin-a ch'a dev survive. A dev!

Vocabolari

• avosà = famoso
• tan... che... = così... come...
• con tut lolì = ciononostante
• amplaché = appicciare
• a còl = addosso
• dé 'd rason = dare ragione
• scaussacan = scalzacane
• dë sconda sèrnia = di seconda scelta
• s-ciancà e plà = chiaro e tondo

Letura 2

LA BELA ÀUDA

Àuda a l'era na pì bela fija. A l'era bionda coma l'òr e ij sò euj a j'ero gris coma l'eva sclinta d'un ri. Àuda a l'era na bërgera, e 'l re Arduin, ch'a regnava a Ivrèja, la sità fondà dai Roman cand a governavo 'l mond, a l'é an-namorasse 'd chila.

A l'ha ciamala an ësposa, ma chila a bëstandava: sò pare a vorìa ch'a-j dijèissa òi al monarca,

ma Àuda a l'era peui nen tan decisa.

E na neuit ch'a tempestava, ël cap ëd na còca

'd brigant a l'ha rapila: 'dcò chiel a l'era ancarpionasse 'd chila.

E la Bela Àuda, che fin ch'a l'ha fàit?

S'i veule savèj-lo passé a la lession ch'a ven!

Vocabolari

• na pì bela fija = una gran bella ragazza.
• gris = grigio
• eva = acqua
• sclint = limpido
• ri = rio, corso d'acqua
• Ivrèja = Ivrea
• an-namoresse = innamorarsi
• a l'ha ciamala an ësposa = l'ha chiesta in sposa
• bërgé = pastore di montagna
• bëstandé = esitare
• dì òi = dire sì
• tempesté = grandinare
• còca = banda
• brigant / brigand = brigante
• ancarpionesse ('d caidun / caidun-a) = prendersi una cotta per qualcuno / -a
• s'i veule savèj-lo = se volete saperlo

VERB

IL CONDIZIONALE PRESENTE

1a coniugazione		2a coniugazione		3a coniugazione
canté (cantare)	desinenza	serne (scegliere)	desinenza	finì (finire)	desinenza
mi i cantërìa (io canterei)	-ëria	mi i sernrìa (io sceglierei)	-ria	mi i finirìa (io finirei)	-irìa
ti ‘t cantërìe(s) (tu canteresti)	-ërìe(s) - ërìe	ti ‘t sernrìe(s) (tu sceglieresti)	-rìe(s) -rìe	ti ‘t finirìe(s) (tu finiresti)	-irìe(s)
chiel / chila a cantërìa (egli/ella canterebbe)	-ërìa	chiel / chila a sernrìa (egli/ella sceglierebbe)	-rìa	chiel / chila a finirìa (egli/ella finirebbe)	-irìa
nojàuti i cantërìo (noi canteremmo)	-ërìo	nojàuti i sernrìo (noi sceglieremmo)	-rìo	nojàuti i finirìo (noi finiremmo)	-irìo
vojàuti i cantërìe (voi cantereste)	-ërìe(s) - ërìe	vojàuti i sernrìe (voi scegliereste)	-rìe(s) -rìe	vojàuti i finirìe (voi finireste)	-irìe
loràuti a cantërìo (essi/e canterebbero)	-ërìo	loràuti a sernrìo (essi/e sceglierebbero)	-rìo	loràutri a finirìo (essi/e finirebbero)	-irìo

condizionale presente degli ausiliari
esse (essere)	avèj (avere)
mi i sarìa (sarei)	mi i l'avrìa (avrei)
ti it sarìe(s) (saresti)	ti it l'avrìe(s) (avresti)
chiel / chila a sarìa (sarebbe)	chiel / chila a l'avrìa (avrebbe)
nojàuti i sarìo (saremmo)	nojàuti i l'avrìo (avremmo)
vojàuti i sarìe (sareste)	vojàuti i l'avrìe (avreste)
loràuti a sarìo (sarebbero)	loràuti a l'avrìo (avrebbero)

Nel caso di verbi il cui radicale termina in consonante seguita da una r. oppure l .come

dësblé (disfare, distruggere), anflé (sporcare, lordare), intré (entrare) etc,

le desinenze del condizionale (come quelle del futuro) si attaccano all'infinito:

i dësblerìa, it anflerìe(s), a intrerìa.

A questa regola fa eccezione il verbo parlé (parlare): i parlrai, i parlrìa ecc.

ESERCISSI

VIRÉ AN ITALIAN / AN PIEMONTÈIS

• 1. A sarìa bel podèj ësté tut ël di cogià (= coricato) ant l'erba a deurme.
• 2. A ventrìa fé pì d'atension!
• 3. I sai mi lòn ch'i diso!
• 4. Dabon it lo sas? Mi i l'hai l'ampression ch'it pàrles përchè ch'it l'has la boca.
• 5. Còs dis-to? Veus-to ofend-me? Veus-to taché rata? (taché rata = attaccar briga).

---

• 1. Se fossimo già a casa sarebbe meglio.
• 2. Vai a vedere se Cristina è già arrivata.
• 3. Se non fossero troppo care, comprerei un chilo (un chilo) di albicocche.
• 4. Daniele sarebbe un gran bel ragazzo se non fosse troppo grasso (grass)!
• 5. Entrerei subito in quel giardino se non avessi paura dei cani.

---

Glossario minimo piemontese-italiano

---