Salve Valtingòjer/La Canson ed Roland 2

Artorn

---

La Canson ëd Roland, visadì na conta dij nòstri Bcé

(sconda pontà)

I l’oma vist ant la prima pontà dë sta conta come Blancardin, un dij pì “fier”, drito e “coragios” capitani dl’esércit dj’àrabo dë Spagna al comand dël re Marsili sgnor ëd Saragossa, a l’àbia consijà a sò re la manera për seurte da la bruta situassion che a l’era creasse a sò dani. An pratica a l’ha dije:

- Marsili, calma, giss e andoma a pont, che fin ch’a j’é vita a j’é speransa. Con ij sòld as peul fesse tut përchè minca òm a l’ha sò pressi. Anche Carlon a l’é n’òm ëd carn e òss come noi; quatlo d’òr e d’argent, che tant ti it n’has fin ch’it veule; promëttje che ti e tuti noi is faroma cristian, che tant le promësse a costo gnente e già ch’it i-i ses giurje anche fedeltà e rispet për sempre, che tant le paròle a vòlo e a l’han nì pare nì mare.

It vëddras che Carlon a aceterà tut sòn e a gavrà sùbit le tende anche përchè a l’é da ‘n bel tòch che a l’é via da ca e, dcò se a l’é ‘l pì fòrt, as treuva an tèra strangera, nen tròp sicura për chiel e pien-a ‘d trabucèt. Magara nen a chiel, che a l’ha la fissa ‘d conquisté tut ël mond për felo cristian, ma ‘d sicùra ai sò nòbij e ai sò sivalié a-j pias sens’àutr la vita sicura e tranquila ‘d cort; fé ‘d feste, ëd bele striplade, ij baj, ij cascamòrt con le purile e mincatant un bel duel për tense an esercissi. It vëddras che lor-sì a lo convinceran a pijé an considerassion toa oferta e quandi che Carlon a sarà gavasse dai pé ti it podras torna fela da padron ambelessì. Quand che peui a sarà l’ora d’andé a Mont San Michel a fesse batisé it i-j diras che at fan mal j’ajassin o che a l’é vnute la sghiaròla o che la toa agenda a l’é parei pien-a d’impegn che a venta pròpe rimandé l’apontament ëd na desen-a d’ani.         

J’ostagi adess: speta nen ch’at jë ciama chiel. Për felo diventé meno difident smonje ti na vinten-a d’ostagi; i-j manderoma coj fiolastron giovo che a giro për le nòstre cort, bastardòt che a-i na j’é tanti: nostre concubin-e a na sforno a dosen-e. un pì un meno a fa gnun-e diferense. Peui coj ch’i-j daroma a Carlon a sarà chiel a manten-je e a istruje cherdand che a sìo prinsi ‘d sangh. Se peui un dì o l’àutr a-j massa, sì ch’a-i n’anfà, basta che nòstre teste, nòstre tère, nòstri castej e nòstre richësse a sìo salve. -

Con sto bel rasonament Blancardin a l’avìa nen fàit tròpa fatiga a convince Marsili e adess, lassà l’acampament dj’àrabo, a l’é sla soa mula bianca ancaminà, pian pianòt, vers le postassion dël nemis. Mentre che j’àutri sivalié dla scòrta a son ampegnà a svanté àut e bin an vista ij branch d’uliv, chiel a gabolisa sël dëscors che a l’ha fàit a Marsilio e ij sò làver a së strenso e as piego an na pòsa ‘d dësgust mentre che a mormora:

- Tut a l’é salv, via che l’onor – Mila ani dòp sta frase a vnirà famosa dita però con ël sens arversà.

D’amblé però a serca dë scusé sò comportament e a bërbòta: - L’onor as mangia nen! E peui i veuj pròpe vëdde chi a l’é che a l’avrà ‘l corage ‘d dì ch’i son fregamne dl’onor! A la fin gnun a l’ha rëspondù a la domanda dël re, mach mi, e tuti as la fan sota da la pau për la situassion ch’is trovoma. E për ël prim, Marsili! Donca… -

Antant ël sol, àut ant ël cel, a scauda da bin bele che i sìo an ëStémber e mosche e tavan a tormento mule e mëssagé.

A l’é quandi che Nosgnor Dé, dòp d’avèj creà na dosen-a ‘d neuve galassie a des miliard d’ani luce a sud-est dla Tèra, as ripòsava gustandse na copa d’ambròsia.        Campand n’euj su nòstr pianeta, tant për vëdde còsa ch'a j’ero ancamin a fé coj balengo d’òmo, për pura combinassion, nèh, la prima còsa che a l’ha vist a l’é stàita la Spagna e precisament cola part che a anteresa nòstra conta. A l’ha capì al vòl lòn che a sucedìa e blinblanand la testa con comiserassion a l’ha pensà a come fussa fòra ‘d sens che coj fòj dj’uman as massèisso tra 'd lor mach përchè quaidun a lo ciamava Dé e d’àutri Allah.

- A deje la grassia dël sust a j’òmo - a l’ha dit Dé – a l’é come campeje ‘d perle ai crin! - E anche sta dita a l’é peui vnuita famosa!

Però già che a coj “animaj” a l’avìa daje nen mach l’inteligensa ma anche la libertà ‘d serne tra ‘l bin e ‘l mal, bele che a l’avèissa veuja ‘d mandeje an sla testassa dontre milionà ‘d lòsne tant për fesse sente na vòlta, a l’ha decidù ‘d nen anterven-e. Anche përché San Pero, che a l’era lì con chiel, a l’ha ricordaje che quaiche milen-a d’ani prima chiel, Nosgnor, a l’avìa promëttù a Noé che ‘l diluvi universal a sarìa stàita l’ultima dle punission totaj.

Mentre che a sucedìo tute ste còse, Carlomagno, Carlon për j’amis, a l’era pen-a aussasse da la taula dòp un bondos disné e a l’era sistemasse, për ël sugnèt, su d’un tròno tut d’òr pur, sistemà ant un giardin ombros, sota ij branch d’un pin resinos e aranda ‘n rosé odoros e përfumà. Ma sentoma un pòch nòst Turòldo còsa ch'an conta:

‘n rosé odoros e përfumà. Ma sentoma un pòch nòst Turòldo còsa ch'an conta:

Original	Nòst bel piemontèis
Li empereres se fait e balz e liez: Cordres ad prise e les murs paceiez, Od ses cadables les turs en abatiéd. Mult grand eschech en un si chevaler D’or e d’argent e de guarnemenz chers. En la citét nen ad remés paien. Ne seit ocis, u devient chrestien. Li empereres est en un grant verger e dulce France i ad quinze milliers.	L’imperator a l’é ardì e content: Còrdova a l’ha pijàit dësblàndje ij bastion, frandandje ròch a l’ha ruinà ij dongion. gran ravagi a l’han fàit sòj sivalié d’òr e d’argent e ‘d ròbe d’apresié. Ant la sità a j’é pì gnun pagan Ch’a sia nen mòrt ò diventà cristian L’imperator a l’é ant un gran giardin Dij sò a n’ha quindes mila lì davzin.

D’antorn al re a-i son prinsi, marchèis, duca, vëscov, nòbij e dignitari ‘d tute sòrt. Ij soldà, spatarà ant l’acampament, as dan da fé a gavesse poj e pules, a curesse le ferìe, a cioché tra ‘d lor, a riparé j’arm e le machine da guerà che quaiche dani a l’han pro riportalo da l’assaut final pen-a conclodù. Ij cap anvece a son setà su ‘d bej tapis bianch ëd seda e as dësmoro giugand a trich e trach, a scach o a fan finta ‘d tajesse le panse tirand dë scherma. A son motobin su ‘d gir e sodisfàit për le prede ‘d guera che a l’han sgrafignà butand a sach la sità vinciua.

Ëd sicura chi a l’é nen vàire sodisfàit dla situassion a l’é cola colinëtta ‘d cadàver che a l’é lì, pen-a fòra dla cinta dle muraje. As trata dj’òmo, dle fomne e dij cit maometan che a son stàit privà dla testa përchè - varda mach sti balòss! - a l’han nen vorsù fesse cristian.

Cristianament ël cristianissim Carlon a l’ha spedije d’urgensa al Creator!

Ma a venta pa scandalissesse tròp: coj a j’ero temp che la gent a perdìa con na serta facilità la testa, dzortut s’a j’ero dël pòpol. A la perdìa se a l’era cristian e se a ‘l l’era nen; s’a dasìa soa ubidiensa a në sgnor pitòst che a n’àutr; s’a stasìa su na campagna o s’as n’andasìa via; s’a l’era padron ëd doi polastr o s’a l’avìa gnanca na rava da rusié!                 Vive për la pòvra gent a l’era come gieughe a la roulette russa: ògni moment a podìa rivé ‘l colp giust. An sël còl!

Dòp ste considerassion tornoma a nòstra conta e notoma, con sorprèisa, che Turòldo, nòstr brav poeta, an dis che ij Franch a j’ero quindes mila e anlora foma na cita operassion d’aritmética: vint mila maometan meno quindes mila cristian a fà sinch mila òmo a favor dj’àrabo. Come i la butoma, eh, re Marsili, che it gieughe ant ëca con sinch mila soldà ‘d pì epura it it t’la fase a còl? It merite nen, donca, ‘d finì mal?

It lo merite sì e an efet…. Ma sòn i lo vëddroma pì anans che adess i andoma a dëscheurve còsa che a fan j’ambassador ëd re Marsili che i l’oma lassà an mes dla strà tormentà dal caud, da le mosche e dai tavan. Sudà e strach dòp n'ora ‘d viagi a rivo a la fin a l’acampament dij  Franch.

A perdo nen temp an compliment e sirimònie përchè a l’han na pressa boja ‘d conclude le tratative e ‘d torness’ne a sò camp san e salv prima che a fasa neuit dato che anlora, dòp calà ‘l sol, a giravo brute motrie ‘d sassin për le strà; mostacie che a butavo paura anche a ‘n pòver maometan an mission ëd pas (ancheuj anvece, eh?). Dzorpì, a coj temp là, a j’era pa tant rispet për ij messagé: j’ambassador a podìo esse passà për j’arm o campà a fé companìa ai rat ant ël croton d’un quaiche castel se lë sgnor che a dovìo visité a l’avìa la lun-a për travers.

Për tute ste rason Blancardin e j’àutri mëssagé a buto bin an mostra ij sò pì anciarmant soris e a svanto ij branch d’uliv sota ‘l nas dij Franch che a ancrosio. Peui pen-a rivà davanti a Carlon a s’ancin-o fin-a a tèra, a-j fan mila sirimelech e a lo saluto francescanament: - Pas e bin, grand re! - Pen-a che a l’han vist che Carlon a l’é ‘d bon umor Blancardin, dovrand tuta soa art oratòria bizantin-a, a-j fa sto bel dëscors:

- It saluto ant ël nòm ëd Dé glorios che tuti i dovoma adoré! Mè re Marsili, ël valoros, an manda a ti con n’ambassada. Prima d’ancaminé però i veuj fé na precisassion. Ch’a sia bin ciàir che Marsili e noi i l’oma gnun-a pau ‘d perde sta guera përché i l’oma soldà, arm e ròba da mangé assé për combate ancora d’ani e peui i soma bin sempre a ca nòstra, nò? A l’é vera che vojàutri i vince sempre, ma sté atent përché për la lege dij grand nùmer o prima o dòp i peule anche perde na vòlta e anlora, giuradisne!, sté pura tranquij che iv trafiloma dabin e iv daroma na bela anlardà. Mè re Marsili però a l’é na pasta d’òm e a l’ha ‘n cheur gròss parèj e se av fà la propòsta che adess iv dirài a l’é mach përchè as preocupa dij vòstri soldà che a l’é vàire temp che a son lontan da ca e a l’han ëd sicura veuja ‘d torné an famija, da le fomne ch’as sento sole e da ste pòvre masnà che tuti ij dì a pioro e a ciamo sò papà! – E ambelessì, con un colp ëd teatro, a s’anteromp e a fà finta ‘d suvesse na lerma. Peui, busiard come ‘n gavadent, a séguita -  Scuseme, nèh, ma mi ai fieuj i-j veuj na bin da mat e guaj se quaidun a torsèissa anche mach un cavèj a un dij mè! Donca, për fë content ij soldà, le fomne e dzortut le masnà, s’iv n’andeve fòra da la Spagna pì ampressa ch’as peul, Marsili a l’ha decidù ‘d riduisse an miseria, a së sven-a e av dà quatsent muj carià d’òr e d’argent, setsent gamej, ors, leon, can da cassa, farchèt, cavaj e d’àutr ancora e da part mia, tòh, ch’a s-ciòpa l’avarissia, për bonpèis i-i gionto në strop ëd mila feje e crave. Con tuta sta ròba i peule bin ripaghé ij vòstr òmo dij rubarissi che a perdo tornand a ca soa sùbit. Deme da ment, aceté sta propòsta e andevne andova ch’i veule, basta mach che a sìa motobin lontan da sì che tant, giurapapé!, i l’avreve bin da gavé le tende na vòlta o n’àutra! Scoteme: felo sùbit; pijé sti pòchi, maledet e sùbit che i vë smonoma e gaveve dai pé che i l’eve già rompune ij chitarin a basta. Iv promëtto anche che s’i parte sensa perde temp, mè re Marsili con d’àutri mila òmo a vnirà da voi an col vòstr pais-là e as farà cristian. Còsa ch’i na dise, eh? A l’é nen na propòsta onesta?-

A l’é bel fé da capì che le paròle dovrà da Blancardin a son nen pròpe coste che sto dëscors a l’ha falo an manera motobin pì diplomàtica. La la sostansa però a l’é costa. E anlora…

Original	... e an piemontèis
Li empereres tent ses mains vers Deu, Baisset sun chef, si cumencet a penser	L’imperator a àussa le man vers Dé, a sbassa la testa e as buta a pensé.

Carlon a ste paròle a s’abandon-a donca al gest tìpich che a fan tuti quandi coj che a-j riva a còl na fortun-a nen spetà e a pensa: - Dincinato! Varda ‘n pòch che bel! I chërdìa già ‘d dovèj resté ambelessì an sto paisass càud e pien ëd mosche chissà për vàire temp ancora, lontan da mia bela fomnin-a e da Aquisgran-a, con pòche comòdità, mangé mach lì pèt-pèt, mai na minuta ‘d pas e sempre an mes ai pericoj e anvece costi baraba ‘d sarasin a ven-o a smonme òr, argent, cavaj, gamej e na montagna d’àutra ròba bele mach che mi im gava dai pé.

La scusa che Marsili am fà st’oferta mach përchè a jë stan a cheur le fomne e ij cit dij mè soldà i la bèivo pròpe nen. Lor-sì a l’han na paura marsa ‘d finì sbudlà e as la fan a còl, però quasi, quasi… - peui a vos àuta a Blancardin – I dise bin voi, come ch’iv ciame già? ah sì, Blancardin, ma vòstr re Marsili a l’ha tarocame già na vòlta. “It promëtto sì, it promëtto là” e mi i l’hai mai vist gnente. Ansi a l’ha fin-a tajaje la garsamela a doi ambassador che i l’avìa spedje con d’oferte ‘d pas. Che garansìe im deve stavòlta che ‘l vòstr a l’é nen un ciaciaré a veuit, mach për pijé temp e rinforseve, eh? -

Blancardin a capiss al vòl che l’afé a anteressa e anlora a parla dj’ostagi tirand però an sël pressi. Ma sentoma lë scambi ‘d batùe tra ij doi:

- I soma anche dispòst a deve d’ostagi -
- Ah sì? Vàire? - A-j ciama Carlon.
- Sinch! -
- Ma feme nen rije, lah! -
- Des. -
- Des?!? Òhilà, bravòm, sercoma d’esse pì serio, nèh! -
- Quindes, ma nen un ëd pì, dësnò im rovin-o -
- Àussa, àussa s’it veule fé l’afé -
- Anlora sëddes, tèh, pijé o lassé! -

Carlon però, che a l’era anche un bon afarista, a seguitava a blimblané la biòca sercand d’oten-e ‘l massim da la transassion. Anlora Blancardin che come i l’oma già dit a l’avìa na pressa dël diav ëd conclude e torness-ne al sicur a sò acampament a cala, come as dis comercialment, le braje, e:

- Vardé, am piora ‘l cheur nèh, ma ant j’ostagi i-i buto anche mè fieul pì giovo, bel come n’angel e d’un’inteligensa che Pitagora a sò confront a l’era n’aso.

- Sent - a-j rëspond Carlon - pròpe përché it im ses ne tròp antipàtich, giontje ancora ‘l Califfo, e tre ostagi ëd famija pì nòbil che la toa e ch’as na parla pì nen! -

- E a và bin, ch’a sia parèj come ch’i veule! I seve na volp voi; i l’eve pròpe gavame la pel! Sah, foma ampressa sta scritura e peui im na vado dai mè a deje la bon-a neuva -

- Magara, nèh,- a-j dis Carlon - ma purtròp a l’è fase tard e l’orari d’ufissi a l’é finì. Adess i l’hai da fé n’orëtta ‘d corsa e ‘d ginàstica, peui la dòcia, ij massagi, la sin-a e dòp d’avèj scotà ‘n pòch ëd musica… bin, ma coste a son còse privà ch’a v’anteresso nen.    Foma parèj, staneuit i deurme ambelessì! Iv rangio dabin sota na bela tenda, iv buto a disposission servitor, e da mangé e da bèive a volontà e doman matin i faroma tute le scriture ch’i veule, A valo bin? Bon-a neuit, nèh! -

Sensa deje temp ëd risponde Carlon a së slontan-a con la coalera ‘d tirapé che tuti ij grand përsonagi (e tavòta anche coj ch’as chërdo mach d’ess-lo) as pòrto sempre dapres.

Anlora ai mëssagé ‘d re Marsili a-j resta gnente d’àutr da fé che ancinesse al passagi dël Re dij Franch e dij sò nòbij torsend la boca ant un soris amer ëd circostansa.

Original	... e an piemontèis
Bels fut li vespres e li soleilz fut cler…	Pasi e tëbbi a l’era ‘l vespr, sclint ël sol …

Fin dla sconda pontà (a séguita ambelessì)