La Fija dël Rè dj'Arfaj
Lord Dunsany

La Fija dël Rè dj'Arfaj

Cap. XXXIII - La ligna lusenta

Alverich a seguitava a virondé, e mach chiel, ëd cola cita companìa 'd tre, a l'avìa pì nen na speransa ch'a lo mnèissa, da già che Niv e Zend, ch'a j'ero stàit possà fin-a a 'ntlora da la speransa 'd soa chista stravisa, bele ch'a l'hèisso pì nen l'anvìa 'd trové 'l Pais ëd j'Arfaj, a j'ero tutun cissà àora da sò pian ëd buté d'antrap a Alverich për nen ch'a-i andèissa. Lor a cangiavo d'avis bin pì da ràir che un an bon santor e, na vira ch'a l'avìo cangialo, a jë stasìo amplacà con bin pì tanta testonarìa. Zend, ch'a l'avìa virolà vàire e vàire agn con la speransa 'd trové 'l Pais ëd j'Arfaj, a lo beicava àora, ch'a l'avìa vëggune 'l finage, tant 'ma un dij rivaj ëd la lun-a. Niv, ch'a l'avìa tribulà tant për ësté dapress a la chista d'Alverich, a s-ciairava an cola tèra anmascà cheicòs ëd pì stravis che lòn ch'a-i era 'ndrinta 'd tùit ij sò seugn. E cand che Alverich a provava a capacité cole teste viròire e sensa rechie an suliandje e dasendijla dossa, a arseivìa da Zend, tant 'ma na rëspòsta, mach na diciara curta: "A l'é pa lòn ch'a veul la lun-a"; damentre che Niv a-j disìa bele mach torna: "I l'hai-ne pa pro 'd seugn mi?" An tornand andaré, a passavo arand a 'd cassin-e ch'a l'avìo già vëggù vàire agn ëdnans. Con soa veja tenda grisa ancó pì friplà, a fasìo soa comparsa an sl'ambrunì an giontanda n'àutra ombra a la sèira ant le campagne, anté che lor e soa tenda a j'ero già dventà na conta dle vijà. Ij doi variàbij a l'avìo sempe l'euj a còl a Alverich për por ch'a glissèissa dë stërmà fòra dël campament e a 'ndèissa ant ël Pais ëd j'Arfaj, anté che ij seugn a j'ero pì stravis che coj ëd Niv e anté ch'a-i era na màgica pì potenta che cola dla lun-a. Përchè chiel a l'avìa pro provaje soens a rabastesse via ciuto da sò pajon ant ël bon ëd la neuit. La prima vira a l'era stàit na neuit ëd ciàir ëd lun-a: a l'avìa spetà dësvij fin-a a la mira ch'a smijava ch'a fusso tùit andurmì. A savìa che 'l finage a l'era pa vàire leugn, parèj a l'é rablasse fòra dla tenda sota la lus ëd la lun-a trames a j'ombre nèire e a l'é passà davzin a Niv ch'a l'era 'ndurmì 'ma 'n such. A l'é andàit anans un cit tòch e a l'é antopasse an Zend, astà frem an s'un ròch, ch'a smirajava la lun-a. Chiel-sì a l'ha virà 'l moro e, coma inspirà torna da la lun-a, a l'ha brajà contra Alverich e a l'é sautaje a còl. Belavans a l'avìo caciaje la spa. Niv a l'é dësvijasse e a l'é corù dcò chiel possà da na zara furiosa, gropà 'ma l'era a Zend da la midema gelosìa, da già che tùit doi a savìo bin che le smaravije dël Pais ëd j'Arfaj a j'ero pì grande che qualsëssìa fantasticarìa che lor a sarìo mai stàit bon a divisé.

A l'ha peui torna provaje na neuit ëd lun-a tënn-ra. Ma cola neuit-lì Niv a l'era astà fòra dël campament, an camin a arfissiesse an manera dròla e marlàit malincurosa 'd na sòrt ëd liura ch'a-i vëgghìa antra soe stravaniade e 'l top ëd lë spassi trames a le stèile. E 'mbelelà 'nt lë scur a l'ha s-ciairà Alverich ch'as rablava cacc anvers la tèra dont le smaravije a avantagiavo 'd vàire ij sò pòvri seugn. Tuta la cagnin-a ch'a l'ha chi ch'a l'é 'd manch con chi ch'a jë stà dëdnans, a l'é dësvijasse dlongh an sò spìrit e, an rabastandëss-je apress dëscòs e sensa ciameje agiut a Zend, a l'ha campà për tèra Alverich fasendje perde ij sentiment. Da 'ntlora Alverich a l'ha pa pì fàit ëd proget për ëscapé, përchè ch'a savìa che jë spìrit malsoà 'd coj doi variàbij a l'avìo già antivëgguje. E parèj a marciavo, ij vardian e 'l vardà, për le tère cognossùe. Dle vire Alverich a sërcava d'avèj na man da la gent ëd le cassin-e, ma la malissia 'd Niv a cognossìa tròp bin ij mëstermin për ësmijé an bon santor. Parèj, la gent ch'a corìo 'nvers la tenda grisa e dròla an sentend ij braj d'Alverich, a trovavo peui Niv e Zend con n'aria pasia e soà, ch'a l'avìo già fane pràtica da 'mpéss, damentre che Alverich as butava a conteje 'd soa chista sensa boneur dël Pais ëd j'Arfaj. La malissia 'd Niv a savìa bin che j'òmo a pijo 'd costuma për fòl coj angagià ant na chista, e parèj Alverich a riessìa mai a trové d'agiut. Antant ch'a tornavo andaré për la midema stra ch'a j'ero andaje arlongh për d'agn, Niv a mnava la companìa an marcianda dëdnans a Alverich e Zend; a tnisìa àut sò visage splufrì, fàit ancó pì trij da le ligne longhe e sutile dla barba e dij barbis, e a portava gropà a vita la spa d'Alverich ch'a-j surtìa fòra për un bel tòch daré, damentre che la vardia a s'aussava bela àuta dëdnans a chiel. A marciava an drissanda la testa con n'aria ch'a-j dasìa a antende ai pòchi ch'a passavo da lì, che cola figura màira e friplà as chërdìa d'esse 'l caporion ëd na companìa pì gròssa e 'd valor che cola ch'as pudìa vëggh-se. An efet, se cheidun a l'hèissa s-ciairalo al calé dla neuit, con la lusor ëd lë scalabrum e la nebia spëssa dij ciòm daré 'd chiel, a l'avrìa dvisà che lì 'n mes ëstërmà a-i fussa për dabon n'armeja ch'a-j andasìa dapress a col òm alégher e sigur, bele che sfinì. S'a fussa staje n'armeja, se 'l mond almanch a fussa stàit d'acòrdi ch'a-i fussa dabon n'armeja, bele che mach Alverich e Zend a jë stèisso dapress, Niv a sarìa stàit an santor. Contut, na reverìa mach d'un sol e nen fondà su gnun element, sensa ch'a-i fussa dcò cheidun d'àutri a feje companìa con la midema fissa, a l'era giusta mach na matan-a, franch përchè nen ëspartìa da d'àutri. Zend a tnisìa d'euj Alverich tut ël temp damentre ch'a marciavo dapress a Niv, da già che l'anghicio ch'a-j fasìo le smaravije dël Pais ëd j'Arfaj, a gropava ansema Niv e Zend fasendje travajé 'ma s'a fusso possà da na sola fissa testassa. Na matin Niv a l'é slongasse an tuta l'autëssa ch'a l'era bon bele con soa mairëssa, a l'ha dëstendù sò brass drit e a l'é adressasse a soa armeja: "I soma torna ruvà vzin a Erl," a l'ha dit. "E nojàit i portroma 'd reverìe neuve ch'a 'rpiass-ran le ròbe fòra 'd mòda e anvëssà ch'a-i é 'mbelelà. E da peui anlora tùit a-j andaran dapress a lòn ch'a-j dis la lun-a."

A dì la vrità, a Niv a-j n'anfasìa pa nèn ëd la lun-a, ma a cognossìa tute le malissie e a savìa che parèj Zend a l'avrìa daje na man për sò proget contra Erl, a fussa mach për sò tacament a la lun-a. Zend a l'ha argiojì fin-a a la mira che l'arson ëd soa vos a l'é tornà 'ndaré arcassà da na bricòla ch'a s'alvava solenga lì aranda, e Niv a l'ha sorijù tant 'ma 'n cap fiusos ëd soa tropa. Dëdnans a lòn, Alverich a l'é torna arvirasse contra Niv e Zend e a l'é butasse a fé a bòte con lor për la dariera vira, ma a l'ha comprendù dun-a che miraco l'età o 'l virondé o 'l perde la speransa a l'avìo lassalo pì nen bon a bravé la fòrsa 'd si doi possà da na fissa cagnin-a. Da lì apress, a l'é mach pì sempe andaje dapress pì 'd bon comand e rassignà, sensa anfesne pì 'd lòn ch'a-i ëvnisìa, an vivenda mach pì an sla memòria 'd lòn ch'a l'era stàit, e longh ëd le sèire 'd novèmber al ginich ëd col campament sombr, an vardand andaré travers j'agn, a jë smijava dë s-ciairé torna le matin ëd la prima splendrì an sle tor d'Erl e, ant la lusor ëd cole matin, a vëgghìa torna Orion ch'a giuvava con le dësmore che la masca a l'avìa faje an dovranda d'ancantament e a vëgghìa Lirazel ch'a 'ndasìa torna con pass linger për ij giardin anciarmà. Contut, gnun ciàir che j'arcòrd a j'ero bon a 'nvisché, a l'era pro fòrt për campé na frisa 'd lus su sò campament an cole sèire scure, cand che 'l molengh a surtìa su da 'nt la tèra e a-i calava giù 'l ginich, e Niv e Zend, damentre che 'l top a së vzinava cacc, a 'ncaminavo a ciaciaré sotvos antra 'd lor, con ël gigèt a còl, ëd cola sòrt ëd pian ch'as diviso a lë scalabrum an mes a 'n gerbi dzèrt 'ma 's-lì. Mach cora che 'l ciàir nèch dël di a l'era andass-ne e Alverich a durmìa 'nt la tenda dont le binde friplà a svantavo sopatandse 'nt la neuit, mach antlora la memòria, nen antravà da j'afann dël di, a l'era bon-a a feje torna vèje Erl, bàut ant lë splendrior ëd la prima. E damentre che con sò còrp a l'era cogià an tère leugne ant la sombrura dl'invern, tut lòn ch'a-i era 'ncó 'd viv an chiel e an bon sentor a tornava 'ndaré a Erl, dëdlà 'd cola vàuda e dj'agn, al temp ëd la prima për ësté ansem a Lirazel e Orion. Vàire mija a fussa leugn da soa ca, che për andeje ij sò pensé a chitavo uros sò còrp ësleuj minca na neuit, Alverich a lo savìa pa. A l'era passaje vàire e vàire agn da la prima vira che la tenda grisa a l'era stàita tirà su na sèira an cola vàuda anté che àora a-i ësvantajavo mach pì ij sò s-ciancon. Ma Niv a savìa che, a l'era pa 'd vàire, a j'ero ruvà pì vzin a Erl, da già che àora ij seugn dël vilage a-j ruvavo dlongh ch'a s'andurmìa e a tornavo dcò pì anans ant la neuit, passà mesaneuit e bele fin-a 'nvers la matin. Da sòn chiel a na tirava coma conseguense ch'a l'avìo da 'ndé ancó pì anans e ch'a-i calava pa pì vàire. Cand ch'a l'ha dijlo dë stërmà a Zend na sèira, Zend a l'ha scotalo serios, ma a l'ha pa daje gnun-e opinion, an disenda mach: "La lun-a a lo sà." Con tut lòn, a-j andasìa dapress a Niv ch'a mnava la caravan-a sempe ant la diression da 'nté che ij seugn an sla val d'Erl a l'avìo pì bel ruveje. Sa manera baravantan-a dë mneje a jë vzinava tutun viaman ëd pì a Erl, tant 'ma ch'a-i ven soens cand che j'òmo a-j van dapress a 'd cap ch'a son mat o bòrgno o 'd visionari: a longh andé, a ruvo ant un pòrt o n'àutr, bele ch'a-j von-o apress a 'd gimere an bamblinanda për d'agn a dzoneus; e dla resta, s'a fussa diferent, che fin i farìi-ne nojàit? Parèj, un bel di, ij cò dle tor d'Erl a l'han fàit cabassa da bin daleugn travers la ceja asura fiosca, bërlusent sota la lus dël fé dël di, dzora dla gombura dle bricòle. Niv a l'ha virà dlongh an ëmnandje drit an cola diression, da già che sò marcé dsà e dlà a l'avìa fin-a antlora mai pontà drit anvers Erl. E a marciava tant 'ma 'n conchistador ch'a vëggh le pòrte 'd na sità neuva. Alverich a savìa pa coj ch'a fusso ij sò pian e a l'ha seguità con sò fé indiferent; e pa gnanca Zend a savìa, convnù che Niv a l'avìa mach dije che ij sò proget a duvìo resté segret. E, a dì tuta la vrità, gnanca Niv a-j cognossìa, da già che soe reverìe a passavo 'ma na buria për soa testa e as na frandavo torna fòra. 'Ma ch'a pudìi-lo dì ancheuj che proget a l'hèisso urdì soe fantasticarìe cissà da l'imor dël di dnans? Parèj a 'ndasìo anans e a na bela mira a son ancontrasse ant un bërgé astà trames a soe fèje ch'a brotavo. As pontajava a sò baston e a beicava, e a smijava ch'a l'hèissa pa nèn d'àutr a cheur foravìa 'd vardé tut lòn ch'a-j passèissa aranda, opurament, s'a-i passava gnente, bele mach ëd seguité a smirajé le bricòle, tant 'ma se tute soe memòrie a pudèisso pijé torna forma da 'n cole gombure badiaj coatà d'erba. As na stasìa 'mbelelà, sò visage ancurnisà da na greca, e a-j beicava passé sensa dì na paròla. Ëd bòt an blan, con na losnà 'd memòria 'd soa testa baravantan-a, Niv a l'ha arcognossulo, e parèj a l'ha arsonalo për nòm e 'l bërgé a l'ha rësponduje: a l'era peui gnun d'àutri che Vand!

Anlora a l'han ancaminà a ciaramlé, e Niv a-j parlava con grassiosità, 'ma ch'a l'era costumà fé con coj an sentor, an sumionanda con malissia le manere 'd fé e ij mëstermin ëd la sanità 'd ment, për tëmma che Alverich a pudèissa crijé agiut contra 'd lor. Contut Alverich a sërcava pa 'd brassfòrt. As na stasìa ciuto e a scotava j'àutri ch'a ciaciaravo e ij sò pensé a j'ero leugn da lì, ant ël passà, e soe vos ëd lor a j'ero bele mach ëd son për chiel. Vand a l'ha ciamaje a lor s'a l'hèisso trovà 'l Pais ëd j'Arfaj. Ma a parlava ant la manera che un a-j ciama a le masnà se la barchëtta ch'as dësmoro, a l'era staje ant j'Ìsole Bonurà. A l'avìa avù da fé vàire agn con le fèje e a l'era ruvà a cognòsse ij sò bzògn e sò valor e 'ma ch'a-j fan da manca a j'òmo; tut sòn a l'avìa aussà pòch për vira, tut dantorn a soa imaginativa, na sòrt ëd muraja che chiel a l'era pa pì bon a vëggh-je dëdlà. Cand ch'a l'era giovo, na vira, a l'era andàit a la chista dël Pais ëd j'Arfaj. Ma àora... àora a l'era pì vej, e sé-lì a j'ero ròbe da giovo. "I l'oma vëggune la finansa," a l'ha dije Zend, "la finansa dl'ambrun." "A l'era mach la ceja dla sèira," a l'ha replicà Vand. "Mi i son ëstaje an sël finage dël Pais ëd j'Arfaj," a l'ha fortì Zend.

Ma Vand a l'ha sorijuje an sopatand ël visage barbù e pontajandse a sò baston longh, e minca n'onda 'd soa greca, damentre ch'a la socrolava adasi, a-j dasìa nen fé a la stòria 'd Zend an sla finansa, ij sò làver a na sorijìo e j'euj a j'ero pien ëd la saviëssa dla gent ëd le tère cognossùe e dël compatiment për cola sòrt ëd ròbe. "Nò, a l'era pa 'l Pais ëd j'Arfaj," a l'ha dit chiel. Niv a-j dasìa rason a Vand, an ëstudianda soa contnensa e copianda le manere 'd fé dla sanità 'd ment. A dëscorìo dël Pais ëd j'Arfaj a la lingera, tant 'ma un a peul parlé d'un seugn ch'a l'ha fàit an sël fé dël di e ch'a l'é vantà via dnans ch'as dësvijèissa. Alverich a scotava pien dë dzasperassion, da già ch'a vëgghìa àora che Lirazel a vivìa pa mach dëdlà dla finansa dl'ambrun, ma fin-a dëdlà 'd lòn che j'òmo a-j chërdìo, parèj che 'd crèp chila a l'é smijaje ancó pì leugna, e chiel as sentìa ancó pì sol. "I l'hai sërcalo na vira," a l'ha dit Vand, "ma pa privo ch'a-i sia pa gnun Pais ëd j'Arfaj, pa d'autut." "Òh-pò-pòp, pa 'd pianta," a l'ha fortì Niv, e mach Zend a së smaravijava. "Gnanca a parlene," a l'ha replicà Vand an socrolanda la testa, e a l'ha aussà j'euj a beiché le fèje. E giusta mach dëdlà 'd soe bestie, a l'ha s-ciairà na ligna lusenta ch'a vnisìa 'nvers lor. Ij sò euj a l'han bëstandà tant an longa a smirajé sa ligna lusenta ch'a bogiava arlongh dij pendiss da alvant, che j'àutri a son virasse dcò lor për beiché lòn ch'a-i fussa.

E a l'han ës-ciairala dcò lor: na ligna bërlusenta d'argent, con ëd nuanse bleuve 'ma d'assel, tramolanta e cangianta con d'arbat ëstravis ëd color diferent. E dëdnans a chila, minciant 'ma j'òre ch'a bufo dnans che l'orissi a ruva, a-i ëvnisìa 'l son molzin ëd balade veje 'ma tut. Antant che a seguitavo tùit a vardé, la ligna lusenta a l'é ruvà a mira d'un-a dle fèje 'd Vand ëd le pì an fòra. E soa lan-a a l'é virasse dun-a a col color òr pur, dont as canta ant le fàule d'antan. La ligna lusenta a vnisìa anans e le fèje a dësparìo a res. A vëgghìo àora ch'a l'era àuta apopré 'ma la nebia ch'a monta su da na cita dòira. Vand a seguitava a beichela, sensa bogé nì pensé, ma Niv a l'é virasse dlongh e a l'ha ciamà Zend an fasendje sègn ëd brut, a l'ha ambrancà Alverich për ël brass e a l'é pressasse a slontanesse 'nvers Erl. La ligna bërlusenta, ch'a smijava ch'a frossèissa e a s'ansupèissa su minca grotolum dël seul dësrangià, a 'ndasìa anans pa 'mpressa pèj ëd loràit ch'a pnavo 'ma 'l vent; con tut lòn, a minojava mai cand che lor as fërmavo për pijé d'arlass, a batìa mai la lòira cora che lor a j'ero strach e a vnisìa sempe anans su tùit ij montruch e le bussonà. Pa gnanca 'l calé dël sol a l'ha cangiaje soa parensa nì antravà soa anlura.