La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 15
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XV - L'artreta dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cand che Lirazel a l'é volà via ansem a le feuje fiamenghe dl'otonn, sé-sì a l'han chità 'd dansé ant l'aria bërlusenta da lì nen vàire e a son tombà për tèra un-a apress a l'àutra, corend ancó marlàit për ij camp, e peui a son ambaronasse arand a le cioende 'd finansa e a son arposasse. Al contrari, la Tèra ch'a tira tut pianta al pì bass, a l'avìa gnun podèj su Lirazel, da già che la fórmola dël Rè dj'Arfaj a l'avìa dëstravërsà 'l finage për ciamela a ca. Parèj chila a l'ha viagià sensa fé vast a caval dël meistral, an vardanda dëspassionà da bass le tère cognossùe, damentre ch'a-i passava lesta ansima an andasend a soa ca. La Tèra a l'era pa pì bon-a a tnila, convnù che ansem a sò pèis (ch'a l'é con lòn che la Tèra an tira an bass) a j'ero vantà via tùit ij sò sagrin dë sta Tèra. A l'ha vardà sensa rusiacheur* ij vej camp anté che chila e Alverich a l'avìo spasgià na vira e ch'a passavo via; a l'ha vardà le ca dla gent: ëdcò sé-sì a son glissà via; e apress, përfond e spèss con ij sò color carià, a l'ha s-ciairà 'l finage dël Pais ëd j'Arfaj. La Tèra a l'ha mandaje 'n darié arciam con vàire vos diferente: na masnà ch'a brajava, ëd cornajass ch'a croassavo, ël breuge mut ëd le vache, un carton ch'a ranchëzzava adasi 'nvers ca; ma chila a l'é intrà 'ndrinta dla bariera spëssa dl'ambrun e tùit j'armor ëd la Tèra a son fasse linger ëd bòt an blan; a l'é passaje travers, e a l'han chità d'autut. Tant 'ma 'n caval ëstrach ch'a tomba mòrt, ël meistral a l'é chità an sla finansa, sicoma che gnun vent ch'a cor an sle tère cognossùe a peul bufé ant ël Pais ëd j'Arfaj. Lirazel a l'ha seguità a viagé conforma na ligna ch'as gombava an bass, fin a la mira che ij sò pé a l'han tocà torna 'l teren anmascà 'd sò pais. A l'ha vëggù torna tut l'eclat dij cò dle Montagne dj'Arfaj e, sombra a sò càuss, la foresta ch'a fasìa la vardia al tròno dël Rè dj'Arfaj. Dzora dla foresta, bele antlora j'agulie a bërlusìo àute ant la matin dël Pais ëd j'Arfaj, ch'a brilia pì splendrienta che nòste primalbe le pì carià 'd rosà e a ruva mai a la fin.
An s' cola tèra anmascà, la dàima dj'arfaj a passava con ij sò pé linger an ësfrisand ij brin d'erba com a fà la bora dël cardon ch'a-j bëschia 'l cò, tramentre che n'òra mòla a la robata adasi për ij camp. Tùit ij portent ëstrasordinari dël Pais ëd j'Arfaj, la manera stravisa che sa valba a së smonìa, le fior gòtiche e j'erbo praticà da jë spìrit, ël presagi mnassos ëd mascarìe ch'a-i era 'nt l'aria, a j'ero tùit tant satì 'd memòrie 'd soa ca, che Lirazel a l'ha campà ij brass dantorn al prim bion gropassù con l'aria da boscarado** ch'a l'ha rëscontrà e a l'ha basaje la scòrsa rupìa. E parèj a l'é ruvà ant ël bòsch anmascà: ij pin ësbaruvant ch'a-j fasìo la vardia, con ël brassabòsch a l'avàit da 'n sij branch, a son cinasse dëdnans a Lizarel ch'a passava. Minca 'n portent drinta al bòsch, minca sègn fros ëd màgica a l'avìa mach l'efet dë mneje torna dëdnans ël passà tant 'ma s'a fussa mai vantà via dabon. A jë smijava ch'a fussa andass-ne mach la matin dël di dnans, e 'mbelelì a l'era ancó la matin dël di dnans! Damentre ch'a 'ndasìa për ël bòsch, a s-ciairava ancó frèsch e bianch jë sgarbej ocasionà da la spa d'Alverich an sla scòrsa dj'erbo.
Peui na ciairor a l'ha 'ncaminà a luse travers ël bòsch e a l'é dcò staje vàire sludi 'd color, un apress a l'àutr; chila a l'ha comprendù ch'a vnisìo da la s-ciandor e l'eclat ëd le fior ch'a cioendavo ij pra 'd sò pare. A l'é andàita a vëggh-je: le pianà lingere ch'a l'avìa lassà cand ch'a l'era surtìa da 'nt ël palass dël Rè e a l'avìa fàit dë squasi a s-ciairé Alverich 'mbelelà, a j'ero ancó nen dësparìe da 'nt l'erba sirà, da 'nt le tèile d'aragn e da la rosà. Le gròsse fior a splendrìo ant la lus ëspëssa dla Tèra dj'Arfaj e, dëdlà dle fior, a briliava e a campava dë slussi 'l palass dont as peul contesse mach ant le balade, e 'l porton ch'a dasìa an sij pra, dont a l'era surtìa, a l'era ancó là longh e largh. Lirazel a l'é adressass-je, e 'l Rè dj'Arfaj, che mersì a la màgica a l'avìa sentù ij pass silensios dij cit pé 'd chila, a l'é andàit dëdnans a la pòrta për rëscontrela. Soa barba longa a l'ha coatala scasi tuta pianta cand ch'a son ambrassasse: a l'era sagrinasse motobin për chila longh ëd cola matin. A l'era restà bele bleu, malgré tuta soa savansa; a l'avìa avù por, bele con tute soe mascarìe; e a l'era stàit ëspers ëd chila franch 'ma 'l cheur ëd j'òmo a peul esse spers, combin ch'a fussa 'd na sëppa 'd mascon e a vivèissa dëdlà 'd nòste tère. Àora chila a l'era tornà a ca e la matin dël Pais ëd j'Arfaj a l'é fasse pì brilianta ansim a le stenduve dle valbe anmascà an càusa a la gòj dël vej Rè dj'Arfaj, e as pudìa s-ciairesse na lusor fin-a an sij pendiss ëd le Montagne dj'Arfaj. A son intrà torna 'ndrinta dël palass travers jë slusi e la lus mincianta dla gròssa seuja; ël sivalié dla vardia dël Rè dj'Arfaj a l'ha daje 'l salut con la spa damentre ch'a passavo, ma a l'é nen ancalasse a viresse a vardé la blëssa 'd Lirazel. A son torna intrà ant ël salon dël tròno dël Rè dj'Arfaj, fàit d'arcansiej e 'd giassa; ël Rè a l'é astasse e a l'ha pijà Lirazel an fàuda, e an sël Pais ëd j'Arfaj a l'é calaje la pas. Për ampéss, longh ëd la matin sensa fin dël Pais ëd j'Arfaj, pa nèn a l'ha dësrangià cola pas. Lirazel a l'ha pijà d'arlass apress ëd j'afann ëd la Tèra, ël Rè dj'Arfaj a stasìa astà an goernanda soa gòj fonza drinta a sò cheur, ël sivalié dla vardia a l'ha seguità a sté frem an dasend ël salut con la ponta dla spa virà an bass, ël palass a bërlusìa e a splendrìa: a l'era tut tant 'ma na sen-a 'ndrinta d'un gheuj përfond tajà fòra dj'armor ëd la sità, con ëd cane vërde, ëd pèss ch'a campavo dë sfiam minciant e 'n dròch ëd cite cuchije ch'a lusìo ant la ciairor lingera dl'eva fonza, che gnente a dësturbava pendent d'un di longh ëd l'istà. Parèj a son arposasse nen tocà dal batibeuj dël passé dël temp, e dcò j'ore a l'han pijà d'arlass dantorn a lor, tant 'ma l'arbeuj d'un sàut d'eva a s'arpòsa cand che la giassa a ven pasié lë score dla dòira. Ij cò bleu e seren ëd le Montagne dj'Arfaj ëdzora 'd lor a s'alvavo coma 'd seugn che gnente a pudìa dësrangé.
Ma peui, tant 'ma l'armor ëd na sità scotà trames al cant ëd j'osej ant ij bòsch, tant 'ma 'n gèm sentù trames a 'd masnà ch'a son rëscontrasse për fé festa, tant 'ma 'n grign trames a na companìa ch'a piora, tant 'ma 'n vent fòrt e ponciù drinta a 'n vërzé trames ai branch già fiorì, tant 'ma 'n luv ch'a va an sle colin-e anté ch'a-i deurmo ij bèro, parèj ant l'imor dël Rè dj'Arfaj a l'é glissaje 'l sentor che cheidun a fussa 'n camin a vzinesse për ij camp ëd la Tèra. A l'era Alverich con soa spa 'd fer ëd le lòsne, che 'l vej Rè a përcepìa an càusa al përfum ëd màgica ch'a mandava fòra. Anlora 'l Rè dj'Arfaj a l'é aussasse, a l'ha butà sò brass mancin dantorn a soa fija e a l'ha dëstrà 'l drit për fé na mascarìa potenta, an ëstasenda an pé dëdnans a sò tròno splendrient ch'a l'é giusta al sénter dël Pais ëd j'Arfaj. Con na vos ciàira e arsonanta da 'nt ël fonz ëd la gòrza, a l'ha cantà n'anciarm cadansà fàit ëd paròle che Lirazel a l'avìa mai ëscotà dnans, n'anciarm motobin vej ch'a ciamava ël Pais ëd j'Arfaj a 'ndé via, a slontanesse ancó 'd pì da la Tèra. Le fior mirabiliante a l'han sentù, damentre che ij sò làver as boravo a sa mùsica e le nòte përfonde a coatavo ij pra 'ma 'n vërseri; ël palass a l'ha tramolà tut e a l'ha frissonà an pijand ëd color pì sclint. Un ciarm potent a l'é andàit anans për tuta la pian-a fin-a al finage dl'ambrun e 'n tërmolon a l'é passà travers ël bòsch anmascà. Ël Rè dj'Arfaj a seguitava a canté. Le nòte sclin-e e mnassose a son ruvà a le Montagne dj'Arfaj e tuta soa sea a l'ha avù 'n frisson, tant 'ma le bricòle ant la ceja cora che 'l tuf ëd l'istà a bat an sle bruère e a-i dansa ansima. Tut ël Pais ëd j'Arfaj a l'ha sentù e tut ël Pais ëd j'Arfaj a l'ha daje da ment a l'anciarm. E parèj ël Rè e soa fija a son vantà via motobin leugn, tant 'ma la fum dij ramingàire a vanta via travers ël Sahara da soe tende 'd pej ëd gamel, tant 'ma ij seugn a vanto via an sël fé dël di, tant 'ma le nìole al calé dël sol, e com a fà 'l vent con la fum, la neuit con ij seugn, ël tëbbior con ël calé dël sol, ël Pais ëd j'Arfaj a l'é dësparì tut pianta ansem a lor. Tut ël Pais ëd j'Arfaj a l'é vantà via con lor e a l'ha lassà 'ndaré la pian-a desolà, la valba nëcca e dzerta, la tèra dzanciarmà. Dlongh che s'ancantament a l'é stàit përnonsià, ël Pais ëd j'Arfaj a l'ha scotalo tant ampressa che vàire cite canson, vàire arcòrd vej, vàire giardin o bussolin lijà a 'd memòrie dël passà a son ëstàit rablà mach për un cit tòch dë stra da la corent e da la possa dla tèra anmascà. Sè ròbe-lì a son bogiasse tròp adasi anvers matin, parèj che ij pra dj'arfaj a son andass-ne via e 'l finage dl'ambrun a l'é passaje danans e a l'ha lassaje andaré trames ai ròch.
Anté ch'a 'ndèissa 'l Pais ëd j'Arfaj i son pa bon a dilo, nì i sai s'a 'ndèissa dapress a la gombura dla Tèra o s'a fussa mnà dëdlà dla prosa fin-a giusta andrinta dla lus ëd l'ambrun. A l'era staje 'n leu anciarmà arand a nòste tère e àora a-i era pì nen: dontsëssìa ch'a fussa dësparì, pa privo ch'a fussa bin leugn.
Anlora 'l Rè a l'ha chità 'd canté e parèj tut a l'é stàit livrà. A l'istessa manera len-a che, ant un moment ch'as peul pa divisé, al calé dël sol ij seuj longh ëd nìole a viro a bel pòch da dorà a reusa o da 'n reusa briliant a 'n color fiosch e smòrt, ël Pais ëd j'Arfaj a l'ha chità la broa dij camp anté che sò portent a l'era stàit a l'avàit fin-a da 'd temp fòra 'd memòria, e a l'é vanta via i sai pa 'ndova. Ël Rè dj'Arfaj a l'é astasse torna an sël tròno fàit ëd ceja, giassa e d'arcansiej anmascà e a l'ha pijà torna an fàuda soa fija Lirazel, e la pas che sò canté a l'avìa dësrangià a l'é calà torna greva e përfonda an sël Pais ëd j'Arfaj. A l'é calà greva e përfonda an sij pra e an sle fior; minca fil d'erba a l'avìa goernà soa cita gombura tant 'ma se la Natura, ant un moment ëd deul e ringret, a dijèissa: "Ciuto" dëdnans al ruvé subitani dla fin dël mond; le fior a l'han seguità a sugné an soa blëssa nen ësgarognà da l'otonn o dal vent. La pas dël Rè dj'Arfaj a l'é glissà fin-a 'n sle bruère dij sërvan, anté che la fum ch'a surtìa da 'n soe ca dròle as fërmava ant l'aria për ampéss; e a l'é dcò glissà 'ndrinta 'd na foresta anté ch'a l'ha chietà ij tërmolon d'un përfond ëd làver ëd reuse e a l'ha pasià j'armeuj anté che ij gròss alis a s'alvavo amposant, ëd manera che lor e ij sò arbat ant l'eva a seguitèisso a deurme drinta a 'n seugn mirabiliant. Ambelelà, sota le bronde frëmme d'erbo sesì da na reverìa, an sl'eva calma ch'a sugnava sota l'aria chieta, anté che le ninfèje dzamzurà a flotavo vërde fongà an cola pas, a-i era 'l sërvan Lurulu astà an s' na feuja. Përchè ch'a-j disìo parèj ant ël Pais ëd j'Arfaj al sërvan ch'a l'era andàit a Erl. Astà 'mbelelà, a smirajava sò moro ch'a së spëciava ant l'eva, con l'aria da barivel ch'a costumava avèj ëstampà ansima. A smirajava, a smirajava e a seguitava a smirajé.
Pa nèn a bogiava, pa nèn a cangiava. Tut a l'era frem, an fondanda cola calma an sla sodisfassion fonza dël Rè. Ël sivalié dla vardia a l'ha sbassà la spa e apress a l'é stàit lì frem a sò pòst tant 'ma n'armura dont ël padron a fussa mòrt da vàire sécoj. Ël Rè a l'era ancó astà ciuto con soa fija an fàuda, ij sò euj bleu a j'ero frem 'ma ij pich bleu spali dle Montagne dj'Arfaj ch'a splendrìo travers le gròsse fnestre. Ël Rè dj'Arfaj a bogiava nen nì a cangiava soa positura: a vorìa slongé col moment ch'a l'avìa trovà tut sò argal, e a l'ha slargane l'efet su tut sò domini për ël benesse e 'l boneur dël Pais ëd j'Arfaj, da già ch'a l'avìa lòn che nòst mond tribulà a jë stà dapress con tùit ij sò cangiament e a treuva tant da ràir, e a deuv peui campé via dlongh. A l'avìa trovà tuta soa gòj e a vorìa pì nen chitela. Damentre che sa pas a calava an sël Pais ëd j'Arfaj, a l'é passaje des agn ant le tère cognossùe.