La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 16
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XVI - Orion a va a cassa dël serv[modifiché]
A l'era passaje des agn ant le tère cognossùe; Orion a l'era chërsù e a l'avìa amprendù l'art d'Oth, e a l'avìa dcò la furbarìa 'd Threl; a cognossìa ij bòsch, le còste e le combe dle colin-e coma d'àutri giovo a san fé le moltiplicassion dij nùmer antra 'd lor o comprende ij pensé dit ant na lenga ch'a l'é pa la soa e peui esprimje con paròle dla soa. A savìa pòch ëd lòn ch'a l'é bon a fé l'anciòst, ëd coma che la piuma a l'é bon-a a marché s'un feuj la memòria 'd n'òm bonànima për l'amirassion ëd j'agn a vnì, conté d'ancadiment ruvà 'n përfond d'agn andaré, esse na vos ch'a ven da 'nt la neuit dij temp e goerné vàire ròbe dlicà dal ravage dlë score dij milagn, opurament ëd coma ch'a l'é bon-a a portene, an vagnanda sël passé dij sécoj, un cant da 'n sij làver ëd cheidun mòrt da vàire e vàire temp ant na valba giumai dësmentià. A savìa bin pòch ëd l'anciòst, ma la pianà dla piòta d'un cravieul ëd tre ore dnans an s'un teren sùit, a l'era 'n senté ciàir për chiel e pa nèn a dëstravërsava ij bòsch che Orion a na lesèissa pa la stòria. Ij son dël bòsch a l'avìo tùit un sens evident për chiel, tant 'ma a 'l l'han për un matemàtich ij sègn e ij nùmer ch'a scriv cand ch'a spartiss ij milion e ij miliard antra 'd lor. Dal sol, la lun-a e dal vent a comprendìa coj ch'a j'ero j'osej ch'a sarìo ruvà 'nt ël bòsch; a savìa se le stagion a vnì a l'avrìo fàit crédit o a sarìo stàite crùe mach na frisa apress che le bestie dël bòsch ch'a l'han pa la rason o lë spìrit ëd l'òm, ma ch'a cognòsso tant ëd pì che nojàit.
A l'era ruvà dabon a comprende l'imor dij bòsch e a l'era bon a intré drinta a col arfugi ombrios giusta 'ma un-a dle bestie dla foresta. A fasìa sòn già dël temp ch'a l'avìa mach quatòrdes agn, tramenté che vàire òmo a vivo tuta soa vita sensa esse bon a intré drinta a 'n bòsch sensa cangé a rèis l'imor dij sò senté, përchè ch'a-i intro andrinta miraco con ël vent a le spale, a së strusio contra ij branch, a scarpiso le vërzele, a ciaciaro, a fumo, a tërpigno con ëd pass pèis. Ij ghè a-j brajo dapress, ij colomb a vòlo via, ij lapin as buto a la sosta con pass oatà e bin pì tante bestie che cole ch'a cognòsso a glisso via su soe piòte galve cand ch'a ruvo. Ma Orion as bogiava coma Threl, con ëd caussamenta 'd pel ëd serv e 'n pass da cassador, e pa na bestia as na sdasìa che chiel a ruvava.
A l'é ruvà a avèj ëdcò chiel, tant 'ma Oth, un bel baron ëd pej ëd bestie ch'a l'avìa tiraje con l'arch ant ël bòsch. A l'ha pendù 'd gròss còrn ëd serv ant ël salon dël castel, bin àut trames a d'àutri còrn vej anté che j'aragn a l'avìo vivuje da 'n dròch d'agn. Për la gent d'Erl, costì a l'é stàit un dij sègn për arcognòss-lo tant 'ma sò Sgnor, convnù ch'a-i era pa 'd neuve d'Alverich e ij vej Ësgnor d'Erl a j'ero stàit tùit ëd cassador ëd serv. N'àutr sègn a l'é staje cora che la masca Ziroonderel a l'é partìa e a l'é tornà su soa bricòla. Orion a stasìa àora për sò cont drinta al castel e chila a vivìa torna an sò ciabòt an sj'autipian ëvzin ai tron anté ch'a-i chërsìo ij sò còj.
Longh ëd tut col invern Orion a l'é andàit a cassa dij serv ant ël bòsch, ma dël temp ch'a l'é ruvà la prima, a l'ha butà da banda sò arch. Contut, pendent col temp dij cant e dle fior ij sò pensé a j'ero ancó tùit për la cassa e a 'ndasìa da na ca a l'àutra dontsëssìa cheidun a l'hèissa un ëd coj can da cassa sutij e lest. Dle vire a catava 'l can e dle vire l'òm a-j dasìa paròla d'amprëstejlo për ij di 'd cassa. Parèj Orion a l'ha samblà na muda 'd can da la longa plissa tané e a sustava che la prima e l'istà a finièisso. Na sèira 'd cola prima, che Orion a l'era 'n camin a ciadlé ij can e che ij borgiaireuj a j'ero për la pì part an sl'uss për vardé 'l cors ëd la sèira, a l'é ruvaje su për la stra n'òm che gnun a cognossìa. A vnisìa da j'autipian e a l'avìa a còl ëd vestì frust 'ma tut ch'a jë stasìo tacà tant 'ma s'a l'hèisso anvertojalo da sempe: a j'ero, da na mira, na part ëd chiel e contut ëdcò part ëd la Tèra, da già ch'a j'ero cuncià dla tèra grassa dj'autipian con sò color maròn fonsé. La gent a l'han armarcà 'l pass longh e svicc d'un marciador ëd bon-a gamba e la strachità drinta ai sò euj, ma gnun a savìa chi ch'a fussa.
Peui na fomna a l'ha dit: "A l'é Vand, ch'a l'era mach un fiolin." Anlora a son mugiasse tùit dantorn a chiel, përchè ch'a l'era Vand për dabon, ch'a l'avìa chità ij sò bèro pì che des agn andaré për andé ansem a Alverich, gnun a savìa pa anté. "'Ma ch'a sta-lo nòst Ësgnor?" a l'han ciamaje. N'aria dë strachità ancó pì greva a l'é calaje an sj'euj ëd Vand. "A séguita la chista," a l'ha dit. "Anté?" a l'han ciamaje. "Anvers mesaneuit," a l'ha rëspondù. "A serca ancó 'l Pais ëd j'Arfaj." "Përchè ch'it l'has-to chitalo?" a l'han ciamaje. "I l'hai përdù la speransa," a l'ha dit.
A sa mira a l'han piantà lì 'd feje dimande, sicoma ch'a savìo tùit che për sërché 'l Pais ëd j'Arfaj un a l'avìa da manca dël cissament ëd na gròssa speransa e sensa sòn un a l'avrìa pa podù vëgghe lë slusor ëd le Montagne dj'Arfaj, chiete con sò color bleu ch'a cangiava mai. Anlora a l'é surtije fòra afarà la mare 'd Niv. "A l'é-lo Vand dabon?" a l'ha ciamà. Tùit a l'han dije: "Òi, a l'é pro Vand dabon." Damentre che loràit a ciusiavo ansema 'd Vand e 'd coma che j'agn e 'l ramenghé a l'avìo cangialo, chila a l'ha dije: "Contme 'd mè fieul." E Vand a l'ha replicaje: "A guida la chista. A-i é pa gnun ëd j'àutri che 'l padron a na sia pì soà." A l'han fàit tùit dë squasi; contut a-i era pa rason ëd fesse gnun-e smaravije, da già che cola a l'era na chista da fòl. Mach la mare 'd Niv a l'ha nen fàit dë squasi. "I savìa ch'a sarìa andàita parèj," a l'ha dit. "I lo savìa." E a l'era pien-a 'd na gròssa sodisfassion.
A-i é d'ancadiment e 'd temp ch'a s'afan a l'imor ëd minca n'òm, bele che bin pòchi a sarìo afasse a l'imor baravantan ëd Niv, con tut sòn, a l'era ruvaje la chista d'Alverich për ël Pais ëd j'Arfaj e parèj Niv a l'avìa trovà 'n travaj confasent.
An ciaramlanda con Vand fin-a a sèira tard, la gent d'Erl a l'han ëscotà dë stòrie 'd vàire campament e longhe marce, na stòria d'un virondé a noneus anté che Alverich, conforma soa fissa, a-j andasìa dapress a j'archengh, n'ann apress a l'àutr, 'ma n'ànima dël purgateuri. Dle vire, da la malpron ëd Vand për tùit coj agn ësgairà, a-i ëvnisìa fòra 'n soris cora ch'a contava d'un ëd j'ancadiment dròlo ch'a l'era ruvaje ant ël campament. Ma tut sòn a l'era contà da un ch'a l'avìa përdù tuta speransa për la chista. E a l'era pa costa la manera 'd contene, pa con ëd dùbit, pa con ij soris. Ëd na chista parija a peulo parlene mach coj ch'a van an cìmbalis për l'onor e 'l lustr d'amprèise 'ma cola: dal sërvel malavi 'd Niv o da lë spìrit fàit a lun-a 'd Zend i pudrìo avèj ëd neuve 'd sa chista, mach lor a sarìo bon a fé 'n pòch ëd ciàir su soa significassion; ma mai da lòn ch'a conta cheidun che la chista a-j fasìa pì nen l'anghicio, tant ch'a fondèissa soa stòria sij fàit che 'n sle svergne. Le stèile a l'han ancaminà a fé babòja 'nt ël cel e Vand a l'era ancó mentre a conté soe stòrie, ma un apress a l'àutr, la gent a son tornass-ne a ca, përchè ch'a-j n'anfasìa pa pì dë scoté 'd na chista sensa but. Se la stòria a fussa stàita contà da cheidun ch'a s'agrampèissa ancó a la fé ch'a mnava anans ij ramengàire d'Alverich, le stèile a l'avrìo avù temp ëd fesse pì minciante dnans che cola gent a chitèisso chi ch'a contava, ël cel a l'avrìa ancaminà a fesse torna pì ciàir dnans ch'a lo bandonèisso, parèj che un a sarìa sautà su a la fin an disenda: "Bèica là! A l'é fasse di." Pa gnun a sarìa andass-ne dnans d'antlora. Ël di apress Vand a l'é tornà an sle bricòle dai sò bèro e a l'é pa pì sagrinasse për ëd chiste romàntiche. Longh ëd la prima 'd col ann-lì, la gent a l'han parlà torna d'Alverich përchè ch'a j'ero curios ëd soa chista; a l'han ëdcò parlà marlàit ëd Lirazel an ëstrologand anté ch'a fussa andàita e përchè; e cand ch'a j'ero nen bon a gabolisé, për ëspieghé tut pianta a contavo chèich ëstòria ch'a corìa da na boca a l'àutra fin-a ch'a ruvavo a chërdje. Ma dcò la prima a l'é passà e a l'é pa vorsuje vàire për ch'a dësmentièisso torna Alverich e a 'ncaminèisso a ubidì 'l vorèj d'Orion.
Peui, un di, damentre che Orion a spetava che l'istà a finièissa, con ël cheur già ai di 'd ginich, e a revava 'd monté an sj'autipian ansem ai sò can, Rannok, ël malavi d'amor, a l'é ruvà 'n sle bricòle për l'istessa stra ch'a l'era ruvaje Vand, e a l'é calà a val fin-a a Erl. Ël cheur ëd Rannok a l'era lìber a la finitiva, sò splin a l'era andàit parèj dij sò sagrin: a l'era dëspensierà, sensa crussi, bianes, mach con l'anvìa 'd pijesse d'arlass apress dij sò longh vagabondage, sensa pì 'd ringret. E giusta bele mach lòn a l'ha fàit, an manera che Vyria, la fija che na vira chiel a l'era staje dapress, a l'ha 'ncaminà a buté 'l cheur an col fieul. Parèj, la ciusa a l'é stàita che chila a l'ha marialo e chiel a l'é pì nen andàit an viróndola daré a 'd chiste stravise. Bele che cheidun a l'abia seguità a beiché 'nvers j'autipian për vàire neuit, fin-a a che ij di longh a son furnì e 'n vent dròlo a l'ha tacà a sfrisé le feuje, e bele che cheidun a ghicèissa ancó anvers le colin-e le pì leugne, a l'han tutun pa pì vëggù gnun ëd coj ch'a j'ero partì për la chista con Alverich, torné andaré për la stra che Vand e Rannok a l'avìo marciaje. E dël temp che le feuje a son fasse na smaravija 'd color ëscarlata e d'òr, la gent a l'han pa pì parlà d'Alverich e a l'han pijà a dé da ment a lòn ch'a disìa sò fieul Orion. Un di 'd col temp ëd l'ann, Orion a l'é aussasse dnans dël fé dël di, a l'ha 'mbrincà sò còrn e sò arch e a l'é andàit dai can. Le bestie a son ëstàite frapà 'd sentlo dnans ch'a fèissa di: a son dësvijasse e a l'han fàit ëd tapage an corendje ancontra. Chiel a l'ha dëstacaje, a l'ha pasiaje na frisa e a l'ha mnaje via an sle colin-e. A son ruvà a la blëssa amposanta e solenga dij brich dël temp che ij serv mas-cc a j'ero an camin a broté j'erbe carià 'd rosà, dnans che la gent as dësvijèisso. An cola matin ùmida, Orion e ij sò can a l'han corù ansema tùit bàut për le còste sërvaje e bërlusente. Ël përfum dël sèrpol a-j ruvava fòrt con l'aria a Orion minca vira ch'a fiajìa, damentre ch'a na scarpisava le gròsse stenduve ch'a fiorìo tard longh ëd l'ann. Ai can a-j ruvavo tùit j'odor ch'a virolavo cola matin. Orion a strologava cole ch'a fusso le creature sërvaje ch'a j'ero rëscontrasse ant ël top an sla bricòla e cole ch'a l'hèisso travërsala an andasenda për soa stra e anté ch'a fusso andàite tute, cora che la lus dël di a l'era fasse pì brilianta an mnanda la mnassa dl'òm. Sòn as ciamava Orion, ma për ij can a l'era tut bin ciàir. A l'han armarcà cheidun dij përfum con sò anast fin, a d'àutri a l'han nen faje cas e a un a son ëstaje dapress a noneus, da già che ij gròss serv ross a-i ero nen an sle colin-e cola matin. Orion a l'ha mnaje leugn da la val d'Erl, contut a l'ha pa vëggù 'd serv mas-cc col di-lì, e j'òre a l'han mai portà ai can inchiet l'odor che a sërcavo, nì le bestie a son ëstàite bon-e a nastelo an s'un fil d'erba o na feuja. A l'é calaje la sèira damentre ch'a mnava ij can a ca, an ciamanda con ël còrn coj ch'a j'ero spërdusse, e 'l sol a l'é fasse gròss e color ëscarlata. Pì minciant che j'arson ëd sò còrn e bin dëdlà dle bricòle e dla ceja, ma tutun ciàir an minca nòta sclin-a, a l'ha sentù dcò ij còrn ëd j'arfaj ch'a lo ciamavo tavòta da sèira.
Con la gran cambradarìa ch'a-i ven da la strachità an comun, chiel e ij sò can a son tornà a ca ch'a l'era scur sota la lus ëd le stèile. Le fnestre d'Erl a l'han daje 'l bin ruvà con ij sò ciàir. Ij can a son intrà ant ij cënnij, a l'han mangià e a son cogiasse a deurme bonasi. Orion a l'é andàit al castel; ëdcò chiel a l'ha mangià e peui a l'é astasse a pensé a le bricòle, ai sò can e a col di-lì, con lë spìrit pasià da la fatiga a la mira d'esse bon a arposesse dëdlà 'd tùit ij crussi e ij sagrin.
Vàire di a son passà parèj. Peui, na matin mòla 'd rosà, an ruvand an s' na crësta 'd na colin-a, a l'han vëggù un serv aval da lor ch'a brotava bele tard parèj, damentre che tùit j'àutri a l'avìo già pnà via. Ij can a l'han lassà parte 'n giap ëd gòj tùit ansema, ël gròss serv a l'é bogiasse svicc an sl'erba e Orion a l'ha tiraje na sajëtta ch'a l'ha bëscaralo: tut sòn a l'é ruvà ant ël fé d'un moment. Peui ij can a son frandasse anans a deje dapress con l'aria ch'a-j passava 'n sla schin-a an fronziendje la pënna. Ël serv a l'é sautà via tant 'ma se soe piòte a pogèisso su 'd cit arsòrt ch'a lo fasìo dansé. Al bel prim ij can a son ëstàit pì lest che Orion, ma chiel a l'era tant faità a la fatiga 'ma lor e, an pijanda mincatant dë scurce, a l'é stàit bon a tnije dapress, fin-a a che lor a son ruvà a na dòira e a son fërmasse antërdoà e a l'han avù da manca 'd na man da la rason ëd l'òm. Tut l'agiut che soa rason a l'era bon-a a deje an col cas, Orion a l'ha smonujlo, e da lì nen vàire le bestie a son ëslansasse torna anans. La matin a l'é passà damentre ch'a 'ndasìo da 'n brich a l'àutr, contut a l'han pa pì vëggù torna 'l serv; ëdcò l'apresmesdì a l'é ruvà a la fin e ij can a j'ero ancó sempe dapress a le pianà dël serv con n'adressa tant ëstravisa da smijé 'd màgica. Anvers sèira Orion a l'ha s-ciairalo ch'a marciava adasi arlongh ëd la còsta 'd na colin-a trames a j'erbàiss ch'a bërlusìo sota ij raj dël sol ëvzin a 'ndé sota. A l'ha torna cissà soe bestie e lor a son coruje dapress travers d'àutre tre combe, ma giù ant ël fonz ëd la tersa, ël serv a l'é virasse trames ai giairon ëd na dòira e a l'é fërmasse ansilà a speté ij can. Lor a son ruvà e a l'han anvironalo an bauland, pijandse tutun bin varda dla gròssa cornura. Contut a l'é pa vorsuje vàire për che, an col istess leu, a lo campèisso giù e a lo massèisso che 'l sol a 'ndasìa sota. Orion a l'ha sofià 'nt ël còrn con tuta la gòj ch'a l'avìa 'nt ël cheur: sossì a l'era dabon tut lòn ch'a sustava. E con na nòta parija 'd cola dla gòj, tant 'ma se dcò lor a 'rgiojissèisso, o miraco magara mach tant për badiné soa gòj, dëdlà 'd brich che chiel a cognossìa gnanca, valasar ancó pì leugn ch'anté che 'l sol a 'ndasìa a cogesse, ij còrn dël Pais ëd j'Arfaj a l'han rësponduje.