La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 14
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XIV - La chista dle montagne dël Pais ëd j'Arfaj[modifiché]
L'invern a l'é calà su Erl. A l'ha sesì la foresta e a l'ha fàit ëvnì rèid ij branchèt ëd j'erbo lassandje pì nen bogé; ant la val a l'ha fàit ësté ciuto 'l fium; ant ij camp anté ch'a pasturavo ij beu, l'erba a l'é fasse dlicà 'ma 'd ciaparìa e 'l fià dle bestie as dëstrava 'ma la fum d'un campament. Contut Orion a seguitava a 'ndé ant ij bòsch tute le vire che Oth a lo mnava e mincatant a-i andasìa dcò con Threl. Cand ch'a-i andasìa con Oth, ël bòsch a l'era pien ëd l'anciarm ëd le bestie che Oth a-j dasìa la cassa, e l'eclat dij gròss serv mas-cc a smijava ch'a minojèissa ant le combe sombre e stërmà; ma cand ch'a-i andasìa ansem a Threl, un sentor ëd mascheugn a 'mbibìa 'l bòsch, parèj ch'as pudìa pa dì cola creatura a sarìa mostrasse, nì cola a së stërmèissa da para 'd mincaun dij bion ëdzamzurà. Cole ch'a fusso le bestie ch'a-i era 'nt ij bòsch, gnanca Threl a lo savìa: chiel a l'avìa ciapane vàire sòrt con soa vajantisa, ma chi ch'a l'er-lo bon a dì ch'a j'ero pròpi tute?
E cand che 'l fiolin a fasìa tard, uros 'ma l'era 'nt ël bòsch, da sèira a sentìa sempe, damentre che 'l sol ësfiamant a 'ndasìa sota, le trombe dj'arfaj ch'a sonavo un rèn apress a l'àutr daleugn a matin ant ël frëschèt ëd l'ambrun ëvzin a calé; a-j sentìa motobin minciante e an fòra, tant 'ma na diana scotà ant un seugn. A sonavo da dëdlà dij bòsch tute cole trombe sclin-e, da dëdlà dle bricòle, motobin daleugn passà ij fij dij piuvent ij pì an fòra, e 'l cit a savìa ch'a j'ero le trombe dël Pais ëd j'Arfaj. Gavà mach për s'adressa dë scoté le trombe dj'arfaj, che soa mùsica a arson-a mach na branca dëdlà 'd lòn che j'orije dla gent a son bon-e a scoté, e përchè ch'a savìa lòn ch'a j'ero, sota tute j'àutre mire chiel a l'era uman. Fòra che për sé doe adresse ch'a l'avìa, a l'era dabon franch mach na masnà 'ma a-i na j'era vàire. Coma ch'a fèisso le trombe dël Pais ëd j'Arfaj a soné da dëdlà dël finage dl'ambrun e esse scotà ant le tère cognossùe, i son pa bon a comprendlo; contut Tennyson a na parla an disenda che lor "a arson-o minciante" bele dcò ant le tère cognossùe, e mi i chërdo che s'i dèisso fiusa a lòn ch'a dijo ij poeta cora ch'a l'abio la verva giusta, is falirìo pì da ràir. Donca, che la Siensa a lo arfuda o ch'a lo sponda, i-j darai da ment a lòn che Tennyson a fortiss. Longh ëd coj di Alverich a l'é passà soens për ël vilage d'Erl, ma a l'avìa la lun-a për travers e ij sò pensé a j'ero leugn da 'mbelelì. As fërmava a vàire pòrte, a ciaramlava, a fasìa 'd pian e a smijava ch'a l'hèissa sempe j'euj fiss su 'd ròbe che gnun d'àutri a fusso bon a s-ciairé. A seguitava a avèj la ment daré a j'archengh ij pì an fòra, fin-a a ruvé al darié 'd si-lì, col che dëdlà a-i era 'l Pais ëd j'Arfaj. E tapinanda da na ca a l'àutra, a l'ha butà ansema na cita scaràmpola d'òmo.
Ël seugn d'Alverich a l'era 'd trové 'l finage andasenda leugn leugn anvers mesaneuit, ëd marcé anans an sle tère cognossùe an sërcanda sempe d'archengh neuv, fin-a a ruvé ant un leu da 'nté 'l Pais ëd j'Arfaj a l'avìa nen dàit andaré; a l'era ficasse 'l ciò ant la testa 'd dovré tùit ij di 'd soa vita ch'a-j vansavo për ës but-lì. Dël temp che Lirazel a l'era stàita ansem a chiel ant le tère cognossùe, sò crussi a l'era sempe stàit col ëd fela vnì pì dë sta Tèra; ma ore che chila a l'era andass-ne, ij pensé 'd soa ment a j'ero fasse viaman pì parij ëd coj ëd j'arfaj e la gent a l'ha 'ncaminà a vardé për travers soa contnensa foravìa. An sugnanda sempe dël Pais ëd j'Arfaj, a l'ha butà ansema 'd cavaj e 'd forage, e a l'ha ambaronà tanta 'd cola provianda për soa cita companìa che chi ch'a la vëgghìa a fasìa dë squasi. A l'ha ciamaje a vàire 'd fé part ëd cola banda dròla, ma pòchi a son andaje ansema për core apress a j'archengh, na vira ch'a scotavo anté ch'a vorìa andé. Ël prim ch'a l'ha trovà a l'é stàit un fieul ch'a l'avìa avù da travonde vàire bocon amèr con le fije; peui un bërgé giovo, bin costumà ai leu solengh; e apress un che na sèira a l'avìa scotà na canson marlàit bisara cantà da vassavèj chi: sa canson a l'avìa cissà soa anvìa 'd virondé 'nvers ëd valbe stravise, e parèj chiel-sì a l'é stàit bin content d'andé dapress a soe reverìe. Peui ancó a l'avìa trovà 'n fieul che na neuit d'istà a l'era andasse a cogé 'n sël fèngh. E bin, a l'era vnuje che longh ëd tuta cola neuit tëbbia na lun-a dura stragròssa a l'avìa brilià ansim a chiel; apress ëd lòn, chiel-sì a l'avìa chërdù 'd përantende o 'd vëgghe ëd ròbe ch'a disìa che la lun-a a l'avìa arvelaje: quajsëssìa ch'a fusso, gnun d'àutri a Erl a l'avìa pa vëgguje o a na savìa cheicòs; an tut cas, ëdcò chiel a l'é sociasse a la companìa d'Alverich ëdlongh ch'a l'ha ciamaje. A l'é vorsuje vàire di për che Alverich a trovèissa si quatr-sì; e a l'é pa stàit bon a trovene d'àutri, gavà për un fieul pitòst antregh, ch'a l'ha pijà për ciadlé ij cavaj, da già che chiel-sì a-j comprendìa bin e lor a comprendìo chiel; ma gnun d'àutri a l'era bon a comprendlo, da soa mare an fòra, ch'a l'é dritura butasse a pioré cand che Alverich a l'ha arseivù soa 'mpromëssa d'andé, përchè ch'a disìa che sò fieul a l'era l'agiut e 'l pontaj për sò temp da veja, e peui chiel a l'avìa 'l don ëd savèj che osej a sarìo ruvà e 'd che temp le róndole a sarìo volà via, ëd che color a sarìo stàite le fior ch'a nassìo da la smens che chila a l'avìa spantià 'nt ël giardin, anté che j'aragn a l'avrìo fàit soa tèila, e peui a cognossìa le fàule veje dle bòje. A piorava e a disìa ch'a l'avrìa përdù bin pì tant che lòn che la gent d'Erl a fusso bon a figuresse. Con tut sòn, Alverich a l'é mnass-lo via, e vàire ch'as na van an sa manera-sì.
Parèj na matin sés cavaj carià 'ma tut ëd provianda mugià ansim a le sele e dcò pendùa tut dantorn, a spetavo arand al porton d'Alverich ansem ai sinch òmo ch'a l'avrìo viagià con chiel fin-a an broa dël mond. Chiel a l'era consijasse ampéss con Ziroonderel, ma chila a l'avìa dije che gnun-a 'd soe mascarìe a l'avìa podèj sël Pais ëd j'Arfaj o a sarìa stàita bon-a a esse d'antrap al vorèj ësbaruvant ëd sò Rè. Anlora chiel a l'ha daje Orion an goerna, savenda bin che, bele che la soa a fussa mach la màgica sempia dë sta Tèra, contut gnun-a fajarìa dle tère cognossùe, gnun-a maledission nì fórmula anmascà a sarìa stàita bon-a a vagné su sòi anciarm. E visavì 'd chiel midem, a l'é fiusasse dla sòrt ch'a lo spetava a la fin ëd col viage longh e stracant. A l'ha parlà ampéss a Orion, savenda nen vàire temp a sarìa andàit anans a marcé dnans ëd trové 'l Pais ëd j'Arfaj, nì coma ch'a l'avrìa fàit a viré andaré travërs ël finage dl'ambrun. A l'ha ciamaje a la masnà lòn ch'a vorìa fé da grand. "Ël cassador," a l'ha rësponduje. "Ëd lòn ch'it andaras-to a cassa damentre ch'i sarai dëdlà dij brich?" a l'ha ciamaje sò pare. "Ëd serv mas-cc, 'ma ch'a fà Oth," a l'ha dije Orion. Alverich a l'ha laudalo an dasendje soa contenta, sicoma ch'a-j fasìa gòj ëdcò a chiel ëd fé lòn. "E 'n di o l'àutr i andarai për un bel tòch dëdlà dij brich a tireje a 'd ròbe pì foravìa," a l'ha giontà 'l fiolin. "Che qualità 'd ròbe?" a l'ha ciamaje Alverich. Contut ël cit a lo savìa pa. Sò pare a l'ha dvisaje vàire qualità 'd bestie. "Nò, pì foravìa che cole-lì," a l'ha dije Orion. "Fin-a pì foravìa che j'ors." "Ma lòn ch'a duvrìi-ne esse?" a l'ha anterogalo sò pare. "Ëd ròbe anmascà," a l'ha replicaje 'l cit. Tramenté ij cavaj da bass a seguitavo a tërpigné malsoà a la frèid: a-i era pa pì temp da sgairé an ciance a noneus. Alverich a l'ha dije adiù a la masca e a sò fieul e a l'é andàit via sensa scasi pì pensé a l'avnì, da già ch'a l'era tut tròp fiosch e malsigur për armanacheje ansima. A l'é montà a caval ëdzora dël baron ëd provianda, e tuta la companìa 'd sés òmo a l'é anviarasse. Ij borgareuj a j'ero për la stra a beicheje passé. Tùit a savìo dla chista dròla 'd loràit, e na vira ch'a l'han arsonà Alverich e a l'han dije adiù al darié dij sivalié, un ciusié 'd ciance a l'é dun-a dëstrasse. An sò ciaciaré a-i era 'd dëspresi, ëd ringrét e dë svergne për la chista d'Alverich; mincatant a-i ëvnisìa fòra la grinor, mincatant ël fot; contut drinta al cheur ëd tùit a-i era dcò l'anghicio, da già che, bele che sò sust a-j fèissa grigné dapress a col'aventura gòtica, scotanda sò cheur a sarìo andaje dapress. Parèj Alverich a l'é surtì da 'nt ël vilage d'Erl con daré soa scaràmpola 'd venturié: un cërlich frapà da la lun-a, un variàbil, un fieul malavi d'amor, un bërgé giovo e 'n poeta. Alverich a l'ha fàit Vand, ël bërgeròt, cap ëd soa companìa, da già ch'a lo chërdìa 'l pì savi; ma a l'é staje dun-a 'd ciacòt antant ch'a cavalcavo, bele dnans ëd pianté 'l campament. Anlora Alverich, an ëscotand e antërsentend ël dëscontent dij sò òmo, a l'ha comprendù che longh ëd na chista 'ma la soa, a l'era pa 'l pì savi, ma 'l pì gabia ch'a l'avìa da esse 'l bàudro. Parèj a l'ha nominà Niv, ël fieul toch ant le grumele, tant 'ma cap ëd soa companìa; e chiel a l'ha servilo bin fin-a a 'n di ch'a l'era contut ancó leugn a ruvé, e 'l cërlich frapà da la lun-a a l'ha giutalo; tùit a j'ero content ëd fé lòn che Niv a comandava e a cantavo tùit ëd làude a la chista d'Alverich. Vàire òmo an vàire leu a l'avran pro fàit ròbe pì 'd sust, ma sicura pa d'acòrdi parèj. A son ruvà an sj'autipian e a l'han cavalcà për ij camp fin-a a ruvé a le bussonà le pì leugne e a le ca che la gent a l'avìo fàit an sla finansa che dëdlà fin-a ij sò pensé a arfudavo d'andeje. Alverich con soa banda baravantan-a a l'ha travërsà sa ligna 'd ca ch'a j'ero spantià a quatr o sinch minca 'n mij an broa 'd coj camp. Ël ciabòt dël corior a l'era pì leugn a mesdì. Peui a l'ha virà 'nvers mesaneuit për cavalché daré dle ca an sij camp anté che na vira a-i corìa 'l finage dl'ambrun, e a vorìa seguité fin a la mira ch'a l'hèissa trovà 'n leu da 'nté che 'l Pais ëd j'Arfaj a fussa nen ëslontanasse tròp. A l'ha spiegajlo ai sò òmo, e ij cap antra 'd lor, Niv e Zend, ël cërlich frapà da la lun-a, a l'han batù dun-a le man për dije sò consentiment; ëdcò Thyl, ël giovo almanachista ch'a scrivìa canson, a l'ha dit che 'l proget a l'era bin divisà; Vand a l'é fasse possé da l'angage passionà dj'àutri tre e l'istess a l'ha fàit Rannok, ël fieul an-namorà. A l'avìo pa viagià vàire leugn arlongh ëd la part daré dle ca, che 'l sol ross a l'ha tocà l'archengh e anlora a son ampressasse a pianté un campament sota la lus ch'a-i vansava 'd col di curt ëd l'invern. Niv a l'ha dit ch'a l'avrìo tirà su 'n palass parij ëd col d'un rè; l'idèja a l'ha cissà Zend a travajé 'ma tre òmo e Thyl a l'ha giutà dcò 'd santa len-a. A l'han piantà 'd passon, a l'han tiraje ansima 'd cuverte e a l'han fàit na sòrt ëd muraja dël bòsch dij busson, da già ch'a j'ero pen-a mach dëdlà dle cioende; Vand a l'ha dàit na man an fasend ëd cèje grossere e Rannok a l'ha travajà dcò chiel, bele che pitòst a stracheur. Cand ch'a l'han finì, Niv a l'ha dit ch'a l'avìo fàit un palass për dabon. Alverich a l'é intraje andrinta e a l'é cogiasse, damentre che j'àutri a viscavo 'n feu da fòra. Vand a l'ha prontà da mangé për tùit, ch'a l'era peui mach lòn ch'a fasìa minca di për chiel midem an sle colin-e solenghe; e gnun a sarìa stàit bon a ciadlé ij cavaj mej che Niv. Damentre che la lus mincianta dl'ambrun a svalurìa viaman ëd pì, la frèid ëd l'invern a montava; e dël temp che la prima stèila a l'é surtìa, a smijava ch'a-i fussa pa nèn d'àutr ant la neuit fòra che la frèid ponciùa; e contut j'òmo d'Alverich a j'ero cogià arand al feu vestì 'd coram e anvërtojà 'nt le plisse e a durmìo tùit, gavà Rannok, ël fieul an-namorà.
Alverich, ch'a l'era cogià 'n sle plisse drinta a sò arfugi, a beicava la brasa rossa foenta ch'a lusìa dëdlà dle sagme dij sò òmo e a pensava che la chista a 'mpromëttìa bin: a sarìa andàit sempe anans anvers mesaneuit an ësmirajanda minca n'archengh për un sègn dël Pais ëd j'Arfaj, a l'avrìa viagià arlongh dël finage dle tère cognossùe e a l'avrìa sempe avù 'd provianda a portà 'd man; e se, bele parèj, a l'hèissa ancó nen ës-ciairà ij brich bleu spali, a l'avrìa seguità a 'ndé anans fin-a a trové na valba da 'nté 'l Pais ëd j'Arfaj a fussa nen ëslontanasse, e parèj a l'avrìa viraje dantorn a le montagne e a sarìa ruvaje da daré. Niv, Zend e Thyl a l'avìo tùit fërmaje cola sèira che da lì nen vàire di a l'avrìo sicura trovà 'l Pais ëd j'Arfaj. Con ësto pensé an ment, a l'é andurmisse.