La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 13
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XIII - Ël fé arbotù dël corior[modifiché]
A l'é vorsuje vàire di dnans che Alverich a s'antajèissa, da la monotonìa dla prosa, che 'n di 'd viage a valìa l'àutr e che seguité a 'ndé anans a l'avrìa pa cangià j'archengh antërtajà ch'a vëgghìa e ch'a j'ero belavans tùit eguaj a coj ch'a arpiassavo e a jë mnavo mai ant le viste le montagne bleuve spalie. A l'era già des di ch'a marciava an sij ròch e sò sach ëd provianda bon për doe sman-e as fasìa viaman pì linger: a l'era sèira e Alverich a l'ha comprendù a la finitiva che s'a l'hèissa ancó viagià sensa esse bon a s-ciairé le Montagne dj'Arfaj, da lì nen vàire a sarìa mòrt ëd fam. Soa fassin-a 'd bòsch a l'era andàita a la fin già da vàire temp, parèj a l'ha mangià sin-a ant ël top an fasenda bin d'economìa, e ant l'istess temp a l'ha dcò chità la speransa ch'a l'avìa possalo fin-a a lì. La matin apress, dlongh ch'a l'é staje bele mach un fàit ëd lus da mostreje anté ch'a l'era l'alvant, a l'ha mangià na frisa 'd lòn ch'a l'avìa vansà da la sèira dnans e a l'é anviarasse për soa longa marcia andaré anvers le tère cognossùe an s' coj ròch ch'a jë smijavo ancó pì ponciù da già che àora a-j dasìa la schin-a al Pais ëd j'Arfaj. Longh ëd tut col di a l'ha mangià e beivù bin pòch e, ruvà la sèira, a l'avìa vansà ancó 'd provianda për d'àutri quatr di. A l'avìa sperà 'd viagé pì lest pendent si darié di-lì s'a l'hèissa avù da viré 'ndaré, convnù ch'a sarìa stàit pì linger, e a l'avìa gnanca faje 'n cit pensé ansim a la fòrsa 'd cola marògna coatà 'd pere e sempe istessa a fiachelo e a dësmërcorelo con soe stenduve nëcche e sensa fin, na vira ch'a fussa andass-ne la speransa ch'a l'avìa fàit soa aria na frisa manch afrosa. Fin-a a 'ntlora a l'avìa scasi mai pensaje 'd viré andaré; sòn fin ch'a l'era ruvaje la sèira ch'a fasìa des sensa esse ancó stàit bon a s-ciairé le montagne bleuve spalie, e dël moment ch'a l'ha campà j'euj an sla provianda. Da lì apress, la monotonìa 'd sò viage 'nvers ca a l'é stàita rompùa mincatant mach da la tëmma d'esse nen bon a ruvé torna ant le tère cognossùe.
Ël përfond ëd ròch, pì largh e spèss che 'd lòse 'd sipolture e nen modlà con autërtant soen, a smijava tutun un semënteri ch'a së slargava su tut ël mond con ëd piràmide sensa nòm ansima. Ambëssì da la frèid ëd la neuit, mnà anans da 'd calé dël sol ësbarbajant, a marciava travers le ceje dla matin, ij mesdì veuid e le sèire malincurose sensa 'l vers ëd n'osel. A l'avìa viagià pì che na sman-a da peui ch'a l'avìa virà 'ndaré e a l'era andass-ne dcò la dariera stissa d'eva, e tutun a s-ciairava ancó pa 'n sègn ëd le tère cognossùe e, s'a fussa nen ëstàit për ël sol ross ëd novèmber che chiel a-j andasìa apress o mincatant për dontrè stèile amìe, a vëgghìa pa nèn ch'a-j fussa pì costumà che chèich pere ch'a jë smijava d'arcordé e ch'a l'avrìo angabiolalo an ëmnandlo 'nvers mesaneuit, mesdì o alvant. Ma peui, a la bonora, giusta dël temp che 'l top a l'é tombà ansim al dròch ëd pere, a l'é mostrasse a ponent ëdzora dij ròch, al bel prim ësbiava contra j'avans dël tramont, ma apress sempe pì d'un color groson viv, na fnestra sota 'n fronton. Alverich a l'é aussasse e a l'ha marciaje anvers fin a la mira che ij ròch, ël top e la strachità a l'han crasalo e a l'han forsalo a cogesse e a deurme. E la cita fnestra giàuna a l'ha seguità a bërluse ant ij sò seugn, an mandandje d'imagi dë speransa tant piasose ch'a l'avrìo bele podù vnì dal Pais ëd j'Arfaj. La ca ch'a l'ha vëggù la matin apress cora ch'a l'é dësvijasse a smijava pa ch'a pudèissa esse la midema che sò cit ciàir a l'avìa smonuje speransa e giutalo cand ch'a l'era sperdù: a jë smijava ore 'n ciabòt 'ma ch'a-i na j'é vàire e franch macassìa. A l'ha cognossula ch'a l'era na ca pa vàire leugna da cola dl'artisan dël coram. Un pòch apress a l'é ruvà an riva a na lòja e a l'ha beivù. Peui a l'ha vëggù un giardin anté ch'a-i era na fomna an camin a travajé bonora ch'a l'ha ciamaje a Alverich da 'nté ch'a vnèissa. "Da alvant," a l'ha rësponduje an mostranda dël dil, ma chila a l'ha pa comprendù. E parèj chiel a l'é dressasse torna al ciabòt da 'ndova ch'a l'era partì, për ciamé ancó na vira la sosta al vejòto ch'a l'avìa logialo già doe vòte.
L'òm a l'era an sl'uss ëd ca cand che Alverich a l'é ruvà strach an marciand adasi e a l'ha torna daje 'l bin-ëvnù. A l'ha smonuje 'd làit e da mangé. Alverich a l'ha mangià e peui a l'é arposasse për tut ël di e a l'ha nen parlà fin-a a sèira. Ma apress d'avèj mangià e pijà d'arlass, na vira ch'a l'é stàit torna a tàula con la sin-a dëdnans, al càud e al ciàir piasos ëd la stansia, tut ant un crèp a l'ha sentù la manca 'd parlé. E anlora a l'ha lassà vnì fòra tuta la stòria 'd sò longh viage ant la valba anté ch'a-i era pa 'd sègn d'òmo e anté ch'a j'ero 'ncó nen ruvaje d'osej o 'd bestiëtte o bele mach ëd fior: na crònica 'd solitùdin e malpron. Ël vej a scotava sò parlé gigg sensa dì gnente, a fasìa sò coment mach cand che Alverich a dëscorìa dle tère cognossùe. A l'ha scotà grassios, ma a l'ha mai dit na paròla an sla valba che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'avìa chità. A l'era dabon tant 'ma se tuta cola tèra a matin a fussa mach un mirage e tant 'ma se Alverich a fussa giusta surtì fòra 'd na reverìa o a fussa dësvijasse da 'n seugn e a fussa àora torna trames a le ròbe 'd tùit ij di ch'a-j j'era costumà, e a-i era pa nèn da dì an sle ròbe ch'a-i é ant ij seugn. Ël vej a l'é mai lassasse scapé gnanca na paròla da arcognòsse ch'a-i fussa 'l Pais ëd j'Arfaj o cheicòs d'àutr a manch che tranta trabuch fòra dl'uss ëd sò ciabòt. Peui Alverich a l'é andàit a cogesse, antramentre che 'l vejòto a l'ha seguità a sté astà për sò cont fin a la mira che 'l feu a l'é fasse cit, e a l'ha rumià su lòn ch'a l'avìa sentù sopatanda la testa. Tut ël di apress Alverich a l'é pijasse d'arlass o a l'ha spasgià 'l giardin dël vej, anté che l'otonn a la fasìa da padron, e mincatant a l'ha torna sërcà 'd dëscore con sò òspit dël gran viage ant la tèra solenga e nëcca, ma ël vej a l'ha mai vorsù ch'a fussa dla dita che sa valba a esistèissa e a l'ha seguità a antravelo e a schivié la costion tant 'ma se parlé 'd sé tère-là a pudèissa mneje pì aranda.
Alverich a l'ha musaje an sle rason për sòn fé. Ér-lo 'l vejòto miraco andaje da giovo ant ël Pais ëd j'Arfaj e avìi-lo vëgguje cheicòs ch'a l'avìa ësbaruvalo 'ma tut, valasar an ëscapanda marlipen-a a la mòrt o, vassavèj, a n'amor eternal? Ér-lo 'l Pais ëd j'Arfaj un mascheugn tròp grand për esse dësrangià dal dëscutinene dj'òmo? Miraco la gent ch'a l'avìo ca an broa 'd nòste tère a cognossìo bin la blëssa fòra d'ës mond e tuta la grandor dël Pais ëd j'Arfaj, e a l'avìo por che bele mach parlene a pudèissa ocasioné n'arciam tant fòrt da tireje anvers ël leu da 'nté soa fermëssa, combin che a stanton, a l'avìa tnuje andaré. Opurament, a pudìi-lo esse che parlé dla tèra anmascà a sarìa stàit pro për tant portela pì aranda, parèj da fé màgiche dcò le tère cognossùe? A-i era pa 'd rëspòste a tùit si pensé d'Alverich. Contut a l'é pijasse ancó n'àutr di d'arlass e apress a l'é ancaminasse anvers Erl. A l'é partì a la matin e sò òspit a l'ha compagnalo fin fòra dl'uss an disendje adiù e dëscorend ëd sò viage 'nvers ca e dj'afé d'Erl ch'a j'ero n'argoment dij pì car për le ciance dla gent ëd le cassin-e dj'anviron. Bin gròss dabon a l'era 'l ciacòt antra l'aprovassion che 'l vej a mostrava parèj për le tère cognossùe, che Alverich a-i marciava àora, e la dëslàuda për j'àutre tère che Alverich a-j adressava 'ncó adess soa speransa. A son donca lassasse; j'adiù dël vejòto a son ësmortasse e peui chiel a l'é virasse e a l'é intrà torna adasi antëcà an fërtandse bonasi le man, da già ch'a l'avìa gòj ëd vèje cheidun, ch'a l'avìa vardà 'nvers le valbe anmascà, viresse ore andaré për marcé 'nt le tère cognossùe. Ant ij camp a-i regnava la cisampa e Alverich a marciava ansim a l'erba grisa e giassà e a fiajìa l'aria pura e frësca an pensanda pa vàire a soa ca o a sò fieul, ma fasenda nopà 'd proget su coma ruvé 'nt ël Pais ëd j'Arfaj, përchè ch'a chërdìa che pì a mesaneuit a-i fussa miraco na stra ch'a-j virèissa dantorn e che valasar a ruvèissa daré dle montagne bleuve spalie. A l'era pro rendusse al fàit che 'l Pais ëd j'Arfaj a fussa slontanasse tròp për ruveje da cola banda, contut a tribulava ancó a crèje ch'a fussa andass-ne leugn parèj arlongh ëd tut ël finage dl'ambrun, ël leu che 'l Pais ëd j'Arfaj a sfrisa la Tèra, com a l'avìo cantà ij poeta. Vassavèj, pì a mesaneuit a l'avrìa miraco podù trové la finansa nen tramudà, sempe ant ël midem leu, ansugnochìa e bërlusenta dla ciairor ëd l'ambrun, e ruvé parèj ai brich bleu spali e podèj vèje torna soa fomna. Fongà an si pensé a travërsava ij camp dru coatà 'd ceja. Con la testa satìa 'd si seugn e proget an s' cola valba dle fajarìe, a l'apresmesdì a l'é ruvà ai bòsch ch'a së slargavo amont ëdzora d'Erl. A l'é intrà 'nt ël bòsch e, bele che përfondà 'ndrinta 'd pensé leugn da 'mbelelì anté ch'a l'era, a l'ha vëggù dlongh la fum d'un feu pa vàire dëscòst, ch'as dëstrava grisa trames ai bion ëd le roj. A l'é vzinass-je për tant vèje chi ch'a-i era e a l'ha s-ciairà sò fieul e Ziroonderel ch'a së scaudavo le man al feu. "Anté ch'it ses-to stàit?" a l'ha ciamaje Orion ëdlongh ch'a l'ha vëggulo. "An viage," a l'ha replicaje Alverich.
"Oth a l'é a cassa," a l'ha dije Orion, e a l'ha mostrà dël dil da 'nté che 'l vent a bufava 'n sla fum. Ziroonderel a l'ha nen parlà, sicoma ch'a l'avìa s-ciairà ant j'euj d'Alverich motobin pì tant che lòn che soe dimande a sarìo stàite bon-e a gavé fòra da 'n soa lenga. Peui Orion a l'ha mostraje na pel ëd serv ch'a-i era astà ansima. "A l'ha tiraje Oth," a l'ha dije. A smijava ch'a-i fussa dla màgica tut dantorn a col feu 'd such gròss ch'a brusavo chiet ant ël bòsch ansim a la vesta butà da banda da l'Otonn, ch'a së slargava brilianta 'mbelelì; e a l'era pa la màgica dël Pais ëd j'Arfaj, nì a l'avìa arciamala Ziroonderel con soa bachëtta: a l'era franch mach l'anciarm genit dël bòsch. Alverich a l'é stàit lì ciuto për un pòch an beicand ël fiolin e la masca arand al feu e comprendenda ch'a l'era ruvaje 'l temp ëd dije a Orion ëd ròbe ch'a j'ero nen ciàire gnanca a chiel. Contut a l'ha 'ncó nen parlajne antlora e, apress d'avèj ciaramlà na frisa dj'afé d'Erl, a l'é torna anviarasse 'nvers ël castel, tramenté che Ziroonderel e 'l cit a son tornà pì tard ansem a Oth. Ruvà al castel, Alverich a l'ha comandà la sin-a e a l'ha mangiala daspërchiel ant ël gròss salon dël castel d'Erl, e antramentre a rumiava su lòn ch'a l'avìa da dì a sò fieul. Apress a l'é montà ant la stansia dël cit e a l'ha dije che soa mare a l'era andàita për un pòch ëd temp ant ël Pais ëd j'Arfaj ant ël palass ëd sò pare, dont as conta mach ant le balade. Sensa dé da ment a lòn ch'a disìa Orion, a l'ha tnù batù a conté lòn ch'a l'era vnù a dije an ëspiegandje la manera che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'era vantà via. "Ma a peul pa esse," a l'ha dije Orion, "mi i sento le trombe dël Pais ëd j'Arfaj tùit ij di." "It i-j séntës-to dabon?" a l'ha ciamaje Alverich. E 'l fiolin a l'ha fortije: "I-j sento soné da sèira."