La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 12
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XII - La vàuda dzanciarmà[modifiché]
Dël temp che Alverich a l'ha comprendù che 'l Pais ëd j'Arfaj a-i era pì nen, a l'era già doi di e na neuit ch'a l'era partì da Erl. A l'era ruvaje la sèira, e për la sconda vira a l'é cogiasse për tèra a passé la neuit an s' cola pian-a coatà 'd pere, da peui che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'avìa dàit andaré; al calé dël sol, l'archengh a matin* as mostrava net e sclint contra 'l cel bleu turch, tut nèir e antërtajà dai ròch, sensa 'n sègn dël Pais ëd j'Arfaj. L'ambrun a campava na lus mincenta, contut a l'era l'ambrun ëd la Tèra e pa la bariera spëssa che Alverich a sërcava e ch'a spartìa 'l Pais ëd j'Arfaj da nòste valbe. Le stèile a son surtìe fòra, ma a j'ero le stèile ch'i cognossoma, e Alverich a l'ha durmì sota le costèilassion ch'a-j j'era costumà. A l'é dësvijasse sël fé dël di sensa 'l cant ëd j'osej e tut freidolent, e a sentìa 'd vos antiche ch'a crijavo déboj daleugn, tant 'ma s'a fusso portà via adasi coma 'd seugn ch'a van torna ant ël pais dij seugn. A l'é ciamasse s'a 'ndèisso torna ant ël Pais ëd j'Arfaj o se 'l Pais ëd j'Arfaj a fussa slontanasse tròp. A l'ha valà tut l'archengh a matin e a l'ha ancó mach vëggù ij ròch ëd cola vàuda dzerta. Anlora a l'ha virà torna 'ndaré anvers le tère cognossùe.
A fasìa frèid damentre ch'a marciava e tuta soa fërlin-a a l'era vantà via. A bel pòch na frisa 'd tëbbior a l'é ruvaje da sò marcé e, apress, ëdcò dal sol ëd l'otonn. A l'é andàit anans tut ël di, e 'l sol a l'era fasse gròss e ross cora ch'a l'é ruvà torna al ciabòt ëd l'artisan dël coram. A l'ha ciamaje da mangé e 'l vejòto a l'ha dije ch'a l'era 'l bin-ëvnù. La ramin-a a l'era già apress a beuje për soa sin-a e a l'é pa vorsuje vàire për che Alverich a fussa astà a tàula dëdnans a 'n tond pien ëd piòte dë scurieul e 'd carn ëd lapin e d'ariss. Ël vej a l'ha nen mangià fin-a che Alverich a l'ha finì e a l'ha servilo a tàula con tant d'ampresman che Alverich a l'ha chërdù ch'a fussa ruvaje 'l moment bon: a l'é virasse 'nvers ël vejòto tratant ch'a jë smonìa 'n tòch ëd lapin, e a l'ha tacà la costion dël Pais ëd j'Arfaj. "L'ambrun a l'é slontanasse," a l'ha dije Alverich. "É, dabon," a l'ha rësponduje 'l vej con na vos ësvalurìa e sensa nuanse, qualsëssìa ròba a l'hèissa an ment. "Anté ch'a l'é-lo finì?" a l'ha ciamaje Alverich. "L'ambrun, padron?" a l'ha dije sò òspit. "É," a l'a replicaje Alverich. "Ah, l'ambrun," a l'ha dit ël vejòto. "La finansa," a l'ha motivaje Alverich, e a l'ha ciupì soa vos, bin ch'a savèissa pa përchè, "antra 'mbelessì e 'l Pais ëd j'Arfaj." Apress ëd le paròle "Pais ëd j'Arfaj", tuta adressa 'd comprende a l'é vanta via da 'nt j'euj dël vejòto. "Ah," a l'ha dit. "Parin," a l'ha dije Alverich, "i lo seve anté ch'a l'é finì 'l Pais ëd j'Arfaj?" "Finì?" a l'ha rësponduje 'l vej. Cola surprèisa nonsenta, a l'ha pensà Alverich, a duvìa esse genita; contut a duvìa pro savèj tansipòch anté ch'a l'era: a l'era sempe stàit pa pì leugn che doi camp da soa pòrta. "Ël Pais ëd j'Arfaj a l'era ant ël camp sì apress, na vira" a l'ha dije Alverich. J'euj dël vej a l'han rolà andaré al temp d'antan, tant 'ma s'a vivèissa torna 'd di 'd longa man dësmentià, peui a l'ha socrolà la testa. Alverich a l'ha beicalo fiss ant j'euj. "I cognossìe 'l Pais ëd j'Arfaj, nen vèj?" a l'ha sclamà. Bele parèj, ël vej a l'ha ancó nen rësponduje. "I savìe anté ch'a l'era la finansa," a l'ha dit Alverich. "I son vej," a l'ha replicaje l'artisan, " e i l'hai pa gnun da ciameje." Pen-a ch'a l'ha dije lòn, Alverich a l'ha comprendù ch'a pensava a soa fomna e a savìa dcò che, bele se chila a fussa stàita viva 'mbelelì an col moment giust, a l'avrìa tutun l'istess pa avù 'd neuve an sël Pais ëd j'Arfaj: a smijava ch'a-i fussa pa nèn d'àutr da dì. Contut, na sòrt ëd malagrassia a l'ha mnalo a tnì batù an sla costion bele apress d'avèj comprendù ch'a-i fussa pì gnun-e speranse. "Chi ch'a-i é-lo a matin da sì?" a l'ha ciamaje. "A matin?" a l'ha replicà 'l vejòto. "Padron, a-i é-lo pa mesaneuit, mesdì e ponent ch'i l'eve da manca 'd vardé a matin?" A-i era n'aria 'd sùplica su sò visage, ma Alverich a l'ha nen faje cas. "Chi ch'a-i é-lo a matin?" a l'ha torna ciamaje. "Padron, a-i é pa gnun a matin," a l'ha rësponduje. E a l'era pro vèj. "Ma chi ch'a-i ér-lo 'mbelelà na vira?" a l'ha dit Alverich. Ël vej a l'é virasse për steje dapress a lòn ch'a cusìa ant la ramin-a e a l'ha bërbotà parèj ch'as pudìa marlipen-a sentlo. "Ël passà..." a l'ha dit.
E 'l vejòto a l'ha pa pì parlà e a l'ha pa spiegà lòn ch'a vorìa dì. Parèj Alverich a l'ha ciamaje s'a l'avìa da smonje 'n let për la neuit, e sò òspit a l'ha mostraje 'l let vej ch'as na visava ancó apress d'un nùmer d'agn nen bin definì. Alverich a l'ha agradì 'l let sensa fé d'àutre dimande, parèj da lassé andé 'l vej a mangé soa sin-a. Da lì nen vàire, Alverich a l'é andurmisse 'ma 'n such al càud e avenda marlàit rechie a la bonora, damentre che sò òspit a rumiava ancó su vàire costion dont Alverich a l'avìa chërdù che chiel a na savèissa gnente. Cand che j'osej a l'han dësvijà Alverich, an tacand a canté tard an coj darié di d'otóber ant na matin ch'a memoriava la prima, chiel a l'é alvasse da cogià, a l'é surtì fòra e a l'é andàit ant la part la pì àuta dël cit camp ch'a së slargava da la banda sensa fnestre dla ca dël vejòto, e ch'a dasìa an sël Pais ëd j'Arfaj. Ambelelà a l'ha beicà 'nvers alvant e, an possanda 'l bèich fin-a a la ligna curva dël cel, a l'ha vëggù la midema prosa dzerta e ravagià ch'a-i era già 'l di dnans e l'àutr ëdnans ancó. Peui a l'é andàit a fé colassion ansem al corior, e apress a l'é torna surtì fòra a vardé la pian-a ancó na vira. A l'ora 'd disné, che sò òspit a l'ha spartì tut genà con chiel, Alverich a l'ha tacà torna la costion dël Pais ëd j'Arfaj. E cheicòs an lòn che 'l vej a disìa o a disìa nen, a l'ha daje speransa che, malgré tut, a sarìa ruvà a savèj ëd neuve 'd lòn ch'a l'era 'ncapitaje a le montagne bleuve spalie dël Pais ëd j'Arfaj. Parèj a l'ha mnà fora 'l vejòto e a l'é virasse a matin, anté che sò compagn a l'ha vardà con d'euj fòrt ëdzamorà. A l'ha mostraje dël dil un ròch particolar, col ch'a fasìa pì spich e 'l pì vzin, e a l'ha dije, an ësperanda d'otnì 'd neuve ciàire an sla costion, "Da vàire temp é-lo 'mbelelà col ròch?".
E la réplica a l'é stàita për soe speranse tant 'ma 'd tampesta 'n sle fior d'un pom: "A l'é 'mbelelà e, vorèj o pa, a venta ch'a n'agreja."
La rëspòsta a l'ha pijalo a l'improvista a rèis e a l'ha lassalo ambajà; cand ch'a l'ha comprendù che 'd dimande sustose su 'd ròbe bin demarcà a-j portavo pa 'd répliche 'd bonsens, a l'ha përdù la speransa d'otnì d'anformassion bon-e për guidelo an sò viage strasordinari. Parèj a l'ha spasgià longh ëd tut l'apresmesdì da la banda dël ciabòt ch'a dasìa a matin, an beicanda la pian-a nëcca che nì a cangiava nì a bogiava: le montagne bleuve spalie a son pa mostrasse e 'l Pais ëd j'Arfaj a l'ha pa virà andaré tant 'ma a farìa 'l fluss dël mar*. A l'é fasse sèira e ij ròch a lusìo smòrt sota ij darié raj dël sol e a son fasse sombr na vira ch'a l'é calà, an cangianda coma ch'a cangia tut an sla Tèra, ma sensa gnun anciarm ch'a originèissa dal Pais ëd j'Arfaj. Anlora Alverich a l'ha pijà l'achit ëd parte për un gròss viage. A l'é tornà al ciabòt e a l'ha dije a l'artisan ch'a l'avìa da manca 'd caté motobin ëd provianda, tanta 'ma ch'a l'era bon a gamalesse. Longh ëd la sin-a a l'han parlà 'd lòn ch'a duvìa portesse dapress. Ël vejòto a l'ha daje paròla che 'l di dòp a sarìa andàit dai sò coerent e vzin, an fasend ël bordrò 'd tut lòn ch'a l'avrìo podù smonje, e cheicòs ëd pì che lòn a sarìa staje se Nosgnor a l'hèissa daje na man con ij trabucèt. Alverich a l'era determinasse a viagé anvers alvant fin a la mira ch'a l'hèissa trova la tèra përdùa.
A l'é andàit a cogesse bonora e a l'ha durmì për ampéss, parèj da fé fòra tuta la strachità ch'a l'avìa a còl apress ëd l'arserca dël Pais ëd j'Arfaj. Ël vej a l'ha dësvijalo dël temp ch'a l'é tornà da fé 'l vir dij sò trabucèt. Tute le bestiëtte ch'a l'avìa ciapà, a l'ha butaje ant la ramin-a ch'a l'ha peui pendù an sël feu, damentre che Alverich a fasìa colassion. Për tuta la matin l'artisan a l'ha tapinà da na ca a l'àutra dij sò vzin ch'a vivìo ant le cite cassin-e an broa dle tère cognossùe. Cheidun a l'ha daje 'd carn salà, n'àutr ëd pan, n'àutr ancó 'd formagg, parèj ch'a l'é tornà a ca carià, giusta a temp për fé da disné. Tuta la provianda che 'l vej a l'era cariasse a còl, Alverich a l'ha butala për na part ant un sach a spala e 'n pòch andrinta 'd sò bërsach; a l'ha ampinì d'eva soa fiaschëtta e doe d'àutre ancó che sò òspit a l'avìa fàit da 'd gròss tòch ëd pel, sicoma ch'a l'avìa pa vëggù 'd dòire ant la pian-a desolà. Con tut s'atiraj**, a l'é slontanasse marlàit dal ciabòt e a l'ha torna vardà 'l gerb da 'nté 'l Pais ëd j'Arfaj a l'era fasse tant an fòra. A l'é tornà 'ndaré bianes d'esse bon a portesse dapress ëd provianda për un pàira dë sman-e.
Da sèira, damentre che 'l vej a fasìa andé 'd tòch ëd carn dë scurieul, Alverich a l'é torna andàit a spasgé da la banda sensa fnestre dël ciabòt e a l'ha seguità a smirajé travers la marògna solenga, an ësperanda sempe 'd vèje seurte fòra dle nìole, ch'as tenzìo al calé dël sol, coj brich seren bleu spali, ma sensa riesse a s-ciairé gnente. Da lì nen vàire, ël sol a l'é andàit sota. A l'era la fin d'otóber. La matin apress, Alverich a l'ha mangià na colassion bondosa ant ël ciabòt; peui a l'é cariasse a còl la somà pèisa 'd provianda, a l'ha pagà sò òspit e a l'é anviarasse. La pòrta dla ca as durvìa a ponent e 'l vejòto a l'ha vardalo parte an fasendje, con bel deuit, ëd vot ëd boneur e 'd bon viage, ma a l'ha pa vorsù viré dantorn a la ca për beichelo andé anvers matin, nì a l'ha parlà dël viage: a l'era dabon tant 'ma se për chiel a-i fussa mach tre mire dl'archengh.Ël sol briliant ëd l'otonn a l'era ancó nen àut cand che Alverich a l'é passà da le tère cognossùe ant la valba che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'avìa chità e anté che pa nèn d'àutr a l'era ruvaje, e a l'avìa sò gròss sach an sle spale e la spa a sò fianch. Ël bussolin ch'as visava ch'a l'avìa vëggù la vira dnans, a l'era vnù fiap e le canson veje e le vos ch'a corìo për cola tèra a j'ero ore tute minciante 'ma d'arsaj e a smijava ch'a-i na fussa pì pòche, tant 'ma s'a fusso già smortasse a rèis o a fusso tornà tribuland fòrt ant ël Pais ëd j'Arfaj.
Alverich a l'ha marcià tut ël di con l'andi vigoros che un a l'ha sempe a l'ancamin d'un viage e ch'a l'ha giutalo a andé anans bele ch'a fussa carià 'd tuta la provianda e a fussa campasse an sle spale na gròssa cuèrta pèisa ch'a-j fasìa për mantel; oltrapì a l'avìa na fassin-a 'd bòsch për fé feu e 'n baston ant la man drita. A l'era na figura bin baravantan-a con sò baston, sò sach a spala e soa spa, ma a-i ëstasìa dapress a n'idèja, a na verva, a na speransa, e parèj a l'avìa na frisa dla drolarìa 'd tùit coj ch'a fan sòn. A l'é fërmasse për mesdì a mangé cheicòs e pijé 'n pò d'arlass, peui a l'ha seguità a marcé anans adasi fin-a a sèira; contut, gnanca anlora a l'ha nen tirà 'l fià 'ma ch'a l'avrìa vorsù, da già che cand ch'a l'é calaje l'ambrun seiran tut arlongh dël cel ëdzora dl'archengh a matin, viravoltà a s'aussava da astà e 'ndasìa marlëstin pì anans për vèje se 'd vòte mai a fussa pa col-là l'ambrun ëspess e përfond ch'a fasìa për finage a le tère ch'i cognossoma, an sarandje fòra dël Pais ëd j'Arfaj. Ma belavans a s'agìa mach sempe dl'ambrun dë sta Tèra, e le stèile ch'a surtìo fòra a j'ero ancó sempe j'istesse stèile ch'a vardo la Tèra. Anlora a l'é astasse trames a coj ròch ponciù e nu për mangé 'n bocon ëd pan e formagg e bèive na golà d'eva; e damentre che la frèid ëd la neuit a 'ncaminava a calé an sla pian-a, a l'ha 'nviscà 'n cit feu da soa fassinëtta 'd bòsch e a l'é cogiass-je bin aranda, tut anvërtojà drinta a soa cuverta e sò mantel; e dnans che la brasa as dëstissèissa, a l'era già 'ndurmì 'ma 'n ronchin.
La matin apress, la primalba a l'ha marcà l'archengh sensa 'l cant ëd j'osej o 'l ciusié dle feuje o dl'erba: ël fé dël di a l'é ruvà ant un silensi e ant un ginich mortaj, e pa nèn an tuta cola pian-a a l'ha dàit ël bin tornà a la lus.
Se 'l top a fussa restà për sempe an s' coj ròch grotolù, a sarìa stàit mej, a l'ha pensà Alverich an vardandje baronà a strop sensa forma ch'a slusìo ghignonant: ël top a l'era mej àora che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'era dësparì. Bele che la dzasperassion ëd col leu sensa pì d'anciarm a fussa intraje drinta a sò spìrit ansem a la frèid ëd la primalba, con tut lòn soa speransa ancagnìa a l'era 'ncó bin avisca e a l'ha lassaje pòch temp për mangé arand al sercc nèir ëd sò feu solengh ëdnans ëd posselo torna anàit anvers alvant an sla prosa. Longh ëd tuta cola matin a l'ha marcià sensa la companìa 'd bele mach un brin d'erba. J'osej d'òr, ch'a l'avìa s-ciairà na vira, a j'ero volà andaré al Pais ëd j'Arfaj giumai da vàire temp, e j'osej ëd nòsti camp e tute j'àutre creadure ch'i cognossoma a schiviavo cola valba dzerta e ravagià. Alverich a viagiava daspërchiel tant 'ma a fà n'òm ch'a von-a andaré an soa memòria për fé torna vìsita a 'd pòst ch'a s'arcòrda e, nopà 'd coj pòst-lì, a s-ciaira mach un leu dont tut anciarm a l'era vantà via. A viagiava marlàit pì linger che 'l di dnans, contut a marciava con manch ëd gigèt, da già che ore a sentìa pì tant la strachità. A l'é arposasse për un bel péss a mesdì e peui a l'ha seguità a viagé. Ël përfond ëd ròch as dëstendìa coma le viste an antërtajanda na frisin-a l'archengh, e për tut ël di a l'é nen ëstàit bon a antërvëgghe bele mach un cit sègn ëd le montagne bleuve spalie. Cola sèira Alverich a l'ha 'nviscà n'àutr feu da soa provision ëd bòsch ch'as sëmmava viaman ëd pì; la cita fiara ch'as dëstrava solenga an col desert a smijava fé ancó pì voajanta la solitùdin afrosa. A l'era astà arand al feu e a pensava a Lirazel e a seguitava a tachesse a la speransa, bele che 'n bèich a coj ròch a sarìa stàit pro a butelo an sl'avis ëd pì nen ësperé, da già che cheicòs dël malardriss ëd col ciaplé a originava da la pian-a ch'a fiolìa si ròch-lì, e lor a smijavo vorèj-je dì che cola valba a l'avìa pa fin.