La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 10
La Fija dël Rè dj'Arfaj
[modifiché]Cap. X - Ël Pais ëd j'Arfaj a dà 'ndaré
[modifiché]La matin apress, Alverich a l'é montà an sla tor da la masca Ziroonderel, strach e malsoà për avèj sërcà tuta la neuit Lirazel ant ij pòst ij pì foravìa. Longh ëd tuta la neuit a l'avìa sërcà d'andviné che reverìa a l'hèissa ciamala a seurte e anté ch'a l'hèissa podù mnela; a l'avìa sërcala arand a la dòira anté che chila a l'avìa pregà le pere, e al gheuj anté che chila a l'avìa pregà le stèile; a l'avìa ciamà sò nòm da tute le tor e andaspërtut ant la sombrura, e a l'avìa pa arseivù 'd rësposte, da d'arson an fòra. E parèj, a la finitiva, a l'era andàit da la masca Ziroonderel. "Anté?" A l'ha dije mach lòn, për nen che la masnà as na sdèissa 'd soa por. Contut, Orion a l'é ancorzuss-ne. Ziroonderel a l'ha sopatà doleuria la testa: "Për la stra dle feuje," a l'ha dije, "la stra 'd tuta la blëssa." Ma Alverich a l'é pa fërmasse për ëscotela dì 'd pì che soe prime sinch paròle: con la midema inchietëssa ch'a l'era ruvà, a l'é surtì da 'nt la stansia, a l'é calà ampressa giù për le scale e a l'é andàit dun-a fòra ant la matin sengià dal vent, për vèje anté ch'a fusso andàite cole feuje fiamenghe ch'a disìa la masca.
Dontrè feuje a l'avìo arzistù marlàit pì ampéss ambrancà a le rame frèide, damentre che la companìa bàuda 'd soe cambrada a l'avìo già pijà l'irt. Ma ore dcò cole feuje a virolavo ant l'aria an ësvolatanda për dariere daspërlor. E Alverich a l'ha vëggù ch'a 'ndasìo anvers mesdì-alvant e 'l Pais ëd j'Arfaj.
Anlora a l'é gropasse lest an vita soa spa anmascà con ël gròss feuro 'd coram e, con na provianda motobin curta, a l'é pressasse travers ij camp, dapress a le dariere feuje ch'a lo mnavo anans con ij sò color ësplendrient ëd l'otonn, tant 'ma ch'a-i ven che ant ij sò darié di vàire ideaj, fiamengh ma giumai decadù, as tiro ancó apress tute sòrt d'òmo. Parèj a l'é ruvà an sj'autipian coatà d'erba, grisa 'd rosà; l'aria a l'era tuta bërlusenta da la lus dël sol e variolà da le dariere feuje, contut a smijava ch'a-i fussa 'n santor dë splin ant ij vers e j'armor fàit dal cabial ch'a calava a val.
Ant la matin chieta e sclinta travërsà da 'n vent da mesaneuit-ponent, Alverich a trovava nen pas, as bogiava lest con n'aria fòrt malsoà e a l'ha mai chità la pressa ch'a smijava cola d'un ch'a l'abia përdù cheicòs ëd bòt an blan. A l'avìa vardà tut ël di l'archengh ciàir e ampli anvers mesdì-alvant, anté che le feuje a lo mnavo; e la sèira a l'ha beicà për vèje le Montagne dj'Arfaj, rudie e eternaj, nen anluminà da gnun-e lus ch'i cognossoma, e dël color dij mobliepà. A l'ha sërcà tut afarà ëd vèje ij sò cò, ma lor a son mai ëstàit ant le viste. Peui a l'ha s-ciairà la ca dël vej artisan dël coram ch'a l'avìa faje 'l feuro për soa spa; e 'l fàit ëd vëggh-la, a l'ha portaje andaré j'agn ch'a j'ero vantà via a parte da la sèira ch'a l'avìa s-ciairala la prima vira, bele ch'a savèissa pa vàire agn a fusso, e a pudìa pa savèjlo, da già che gnun a l'ha mai studià na manera 'd fé ij cont për valsuté l'efet dël temp ant ël Pais ëd j'Arfaj. A l'ha vardà 'ncó na vira për sërché le Montagne dj'Arfaj con soa longa chèina amposanta, arcordanda bin anté ch'a j'ero, giusta dëdlà dla mira d'un dij fronton dla ca dël corior, ma a l'ha pa s-ciairane gnanca 'n fàit. Anlora a l'é intrà 'nt la ca e 'l vejòto a l'era 'ncó 'mbelelì. L'artisan a l'era fasse pì vej an manera strasordinaria; bele la tàula ch'a-i travajava ansima a l'era motobin pì veja. Chiel a l'ha arsonà Alverich, visandse 'd chi ch'a l'era, e Alverich a l'ha ciamaje 'd neuve 'd soa fomna. "A l'é mancà già da vàire temp," a l'ha rësponduje. E torna Alverich a l'é sentusse antërdoà da coma che coj agn a j'ero volà via, e sòn a chërsìa soa por për ël Pais ëd j'Arfaj, dontsissìa ch'a fussa andàit. Contut a l'ha pa fàit cont ëd viré 'ndaré o 'd buté 'l fren për un moment a soa pressa malsoà. A l'ha dije dontrè paròle 'd sircostansa për la passà 'd soa fomna ch'a l'era ruvà tant temp andaré, peui a l'ha ciamaje: "Anté ch'a son-ne le Montagne dj'Arfaj, le sime bleuve spalie?"
An sël visage dël vej a l'é calaje a bel pòch n'espression tant 'ma s'a l'hèissa mai vëgguje, tant 'ma se Alverich, essenda studià, a parlèissa 'd cheicòs che 'l vej artisan a pudìa pa cognòsse. Nò, chiel a savìa pa, a l'ha dije. E Alverich a l'ha torna vëggù che col di-lì, tant 'ma vàire e vàire agn andaré, ël vej a arfudava ancó 'd parlé dël Pais ëd j'Arfaj. Comsissìa, ël finage a l'era leugn mach dontrè méter: a l'avrìa dëstravërsalo e ciamaje la stra a le creature 'd col pais anmascà, s'a l'hèissa nen ës-ciairà ij brich ch'a-j fèisso stra. Ël vej a l'ha smonuje 'd provianda a Alverich ch'a l'avìa nen mangià longh ëd tut ël di; contut Alverich a l'ha mach ciamaje ampressa ancó na vira dël Pais ëd j'Arfaj, e 'l vejòto a l'é tornà dije con umilità che chiel a na savìa gnente 'd sé robe-lì. Anlora Alverich a l'é andàit via e a l'é ruvà ant ël camp ch'a cognossìa e ch'a arcordava ch'a l'era spartì da la finansa fiosca dl'ambrun. An efet, a l'era giusta pen-a ruvà ant ël camp, ch'a l'ha s-ciairà 'd bolè velenos ch'a pendìo tùit da la midema banda, e a l'era la diression che chiel a 'ndasìa. A venta savèj che tant 'ma ij busson ëspinos a pendo tùit anvers la banda leugna dal mar, parèj ij bolè velenos e tute le piante marlàit mascheugne, tant 'ma la sanguinera, ël luvion e chèich sòrt d'orchidèje, cand ch'a chërso arand al Pais ëd j'Arfaj, a pendo tùit anvers cost. Da sòn, ëdnans ëd sente 'l ciusié dj'onde o dnans ëd përcepì l'anfluss ëd chèich fajarìa, un a l'é bon a cognòsse ch'a l'é ruvà al mar o an sël finage dël Pais ëd j'Arfaj. Ant ël cel ëdzora 'd chiel, Alverich a l'ha s-ciairà d'osej dorà e a l'ha 'rmanacà ch'a fussa staje na malàura ant ël Pais ëd j'Arfaj ch'a l'hèissa possaje dëdlà dla finansa sofianda da mesdì-alvant, bele ch'a-i bufèissa 'n vent da mesaneuit-ponent an sle tère cognossùe. A l'ha seguità a marcé, ma ël finage a-i era franch pa. A l'ha dëstravërsà 'n camp daré a l'àutr, e tutun a riessìa 'ncó nen a ruvé ai rampar dël Pais ëd j'Arfaj.
Anlora Alverich a l'é pressasse anans con ancó pì d'ardiman, con ël vent da mesaneuit-ponent daré 'd chiel. La tèra a l'ha 'ncaminà a fesse zërba, giairosa e sombra, sensa fior, sensa ombre, sensa color, sensa gnun-e dle ròbe ch'a-i é ant le tère ch'i arcordoma e ch'a ven-o a taj për pituress-ne d'imagi cand ch'i soma pì nen belelà. Tut a l'avìa përdù sò anciarm àora. Alverich a l'ha vëggù n'osel dorà àut ant ël cel, ch'as frandava via 'nvers mesdì-alvant. A l'é andaje dapress a sò vòli an ësperanda dë s-ciairé dun-a le montagne dël Pais ëd j'Arfaj, ch'a chërdìa ch'a fusso mach ëstërmà da chèich sòrt ëd ceja anmascà. Contut, ël cel ëd l'otonn a seguitava a esse lusent e sclint, e tut l'archengh anvalà e piat, e a-i era pa d'antërsegn ëd le Montagne dj'Arfaj. Tutun, sòn a l'é pa stàit pro a feje comprende che 'l Pais ëd j'Arfaj a duvìa avèj dàit andaré andasenda vassavèj anté. Ma a na serta mira, an cola prosa desolà a l'ha s-ciairà un bussolin nen sangià dal vent ëd mesaneuit-ponent, tut bel fiorì ant ël bon ëd l'otonn, e chiel as na visava ancó 'd cola pianta mersì a d'arcòrd ëd vàire temp andaré: a l'era tut bianch da le fior dësbandìe che na vira a l'avìo argiojissà 'n di leugn ëd la prima 'd so temp masnà. Anlora a l'ha comprendù che 'l Pais ëd j'Arfaj a l'era stàit an col pòst e ch'a duvìa esse fasse an fòra, bele ch'a fussa pa bon a dì 'd vàire. A l'é pro vèj, e Alverich a lo savìa bin, che giusta tant 'ma l'anciarm ch'a arfëstia mincatant nòste vite, an ëspece longh ëd j'agn da cit, a ven da 'd vos ch'an ruvo da 'nt ël Pais ëd j'Arfaj, mnà da 'd nunsi ij pì diferent (e a lor i-j foma ij vot ëd tut ël boneur), parèj peui s'anciarm a va da nòste tère torna andaré ant ël Pais ëd j'Arfaj, për ëdventé part ëd sò mascheugn: coma për esempi tuta sòrt ëd memòrie cite ch'i l'oma përdù e 'd cite dësmore ch'i-j j'ero tant tacà e che na vira a j'ero tut nòst tesòr. Sossì a l'é part ëd la lej dël fluss e arfluss che la siensa a rëscontra andaspërtut: parèj la lus a fà chërse la foresta ch'a dà 'l carbon, e 'l carbon a dà andaré la lus; ij fium a vempo 'l mar, e 'l mar a manda andaré l'eva ai fium; e tute le ròbe a dan andaré lòn ch'a arsèivo, fin-a la Mòrt. Apress Alverich a l'ha s-ciairà lì për tèra, sël seul sech e piat, na dësmora che chiel as na visava ancó, che vàire e vàire agn andaré ('ma ch'a pudìi-lo dì giusta vàire?) a l'avìa daje tanta gòj da masnà: na dësmora scurpìa a la bon-a da 'n tòch ëd bòsch e che 'n bel di a l'era s-ciapasse e a l'era stàita campà via. Ore chiel a la vëgghìa 'mbelelì nen mach neuva e pa pì s-ciapà, ma bele con cheicòs ëd mascareul dantorn, na lusor e n'anciarm ch'a na fasìo na trasfigurassion rajanta 'd lòn che soa imaginativa da cit a l'avìa cognossù. A l'era 'mbelelà, bandonà dal Pais ëd j'Arfaj, tant 'ma vàire ròbe mirabiliante a ven-o chità dal mar an sle stendùe nëcche e dzamzurà 'd sabia, cand che 'l mar midem, an sò fluss bass*, a l'é mach pì na dëstèisa leugna e bleuva bordà dë s-ciuma.
La pian-a chità dal Pais ëd j'Arfaj a l'era malincurosa përchè ch'a l'avìa përdù tut sò anciarm, bele che sì e là Alverich a seguitèissa a vëgghe ancó cole cite ròbe bandonà ch'a l'avìa përdù an soa età masnà e ch'a j'ero tombà longh dël temp drinta a le valbe sensa età dël Pais ëd j'Arfaj për esse part ëd sò eclat, e che ore a j'ero stàite lassà andaré da s'artreta strasordinaria. Melodìe antiche, canson veje, vos dësmentià a zëspavo ancó 'mbelelà an fasendse viaman pì minciante, tant 'ma s'a fusso pa bon-e a vive për vàire temp ant le tère cognossùe. Peui, cand che 'l sol a l'é calà, na ciairor reusa-ariondela, che a Alverich a jë smijava marlàit tròp ëspicanta për esse dë sta Tèra, a l'ha mnalo ancó pì anans, da pòst ch'a gabolava ch'a fussa miraco l'arbat ant ël cel ëd la s-ciandor dël Pais ëd j'Arfaj. Parèj a l'ha seguità a marcé, n'archengh daré a l'àutr, sperand ëd trovelo. La neuit a l'é fasse anans con tute le stèile cambrada dla Tèra e mach antlora Alverich a l'ha butà da banda a la finitiva la fënna afarà ch'a l'avìa possalo fin da la matin. Anvërtojandse 'ndrinta d'un mantel ampli ch'a l'era butasse a còl, a l'ha mangià 'd provianda da 'nt ël bërsach e apress a l'ha durmì 'd na seugn malsoà, sol 'ma 'n can, cogià trames a d'àutre ròbe bandonà.
A la primalba, soa inchietëssa a l'ha dësvijalo, bele che la ceja d'otóber a stërmèissa tùit ij fàit ëd lus. A l'ha mangià lòn ch'a-j vansava 'd soa provianda e peui a l'é torna butasse an marcia travers col gris fiosch. Gnun armor ëd le ròbe 'd nòste tère a-j ruvavo pì àora, da già che la gent a j'ero mai andàit ambelelì cand ch'a-i era 'l Pais ëd j'Arfaj e pa gnun, da Alverich anfòra, a praticava ore cola pian-a zërba. A l'avìa viagià dëdlà dla portà dël cant dël gal ch'a vnisìa da le cassin-e, e a marciava travers un silensi dròlo, rompù mach mincatant dai cit crij déboj ëd le canson përdùe che j'ero stàite lassà andaré da l'arfluss dël Pais ëd j'Arfaj e ch'a j'ero pì mincente àora che 'l di dnans. Cand ch'a l'é fasse di, Alverich a l'é tornà s-ciairé na lusentor fòrta ant ël cel, ch'a splendrìa tuta vërda 'nvers mesdì-alvant; a l'ha pensà torna 'd vèje n'arbat dël Pais ëd j'Arfaj, e parèj a l'é pressasse anans con la speransa 'd trovelo dëdlà dl'archengh ch'a vnisìa apress. A l'ha pro travërsà col archengh, ma belavans a seguitava a ess-je ancó sempe cola pian-a 'd pere e pa ij cò dle montagne bleuve spalie dël Pais ëd j'Arfaj.
A l'era pa bon a comprende se 'l Pais ëd j'Arfaj a së slarghèissa giusta mach dëdlà dl'archengh ch'a vnisìa apress, an fasenda ciàir an sle nìvole con soa lusor, e a së slontanèissa pen-a che chiel a ruvava, o se nopà a l'era slontanasse da 'mbelelì già vàire di o agn ëdnans; con tut lòn chiel a seguitava a 'ndé anans e ancó anans. A la fin a l'é ruvà an s' na crësta sëcca e sensa erba che ij sò euj e soe speranse a l'avìo avù an mira da vàire temp, e da là 'nsima a l'ha vardà leugn an sla pian-a desolà ch'as possava fin-a an broa dël cel, ma a l'ha pa s-ciairà d'antërsègn dël Pais ëd j'Arfaj, pa 'n pendiss ëd soe montagne; bele dcò ij tesòr cit ëd la memòria lassà andaré da l'arfluss a j'ero 'n camin a perde sò anciarm e a vnì torna 'd ròbe 'd tùit ij di. Anlora Alverich a l'ha tirà fòra la spa anmascà da 'n sò feuro. Ma bele che che sa spa a l'hèissa 'd podèj contra j'ancantament, a l'avìa pa 'l podèj ëd porté torna andaré n'ancantament ch'a l'era vantà via. E për ësvantajé ch'a svantajèissa la spa, la valba desolà a stasìa sempe la midema: pien-a 'd pere, dzerta, sensa ciarm nì finansa. A l'é ancó andàit marlàit anans, ma ant la valba piata l'archengh a bogiava pòch për vira ansem a chiel e a së s-ciairava pa ij cò dle Montagne dj'Arfaj. A la finitiva, a fòrsa 'd marcé an sla pian-a nëcca, a l'é capacitasse, tant 'ma tòst o tard tut òm a l'avrìa fàit, che 'l Pais ëd j'Arfaj a-i era pì nen.