La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 09
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. IX - Lirazel a vanta via[modifiché]
Ij di a së sgrunavo e l'istà a l'é passà ansim a Erl. Ël sol ch'a l'avìa viagià 'nvers mesaneuit, a l'ha pijà torna a viagé 'nvers mesdì. A l'era apopré 'l temp che le róndole a chitavo le gronde, e Lirazel a l'avìa ancó nen amprendù gnente. A l'avìa pa pì pregà le stèile o suplicà soe imagi, contut a l'avìa pa amprendù le costume dj'òmo e a l'era pa bon-a a comprende përchè che soa bin e soa obligassion a le stèile a pudèissa pa parësse. E Alverich a savìa pa ch'a sarìa ruvaje a la fin ël temp che chèich costion da nèn a l'avrìa spartije a rèis. Un di, chiel, ancó tacà a la speransa, a l'ha mnala a ca dël Preciàire për mostreje a veneré ij vàire oget sacr. Ël Preciàire a l'ha avù motobin gòj ëd mostreje soa candèila e soa ciòca, l'òja 'd loton ch'a-j fasìa për leturil cand ch'a lesìa, na cita scheula simbòlica con andrinta d'eva përfumà, e la mochëtta d'argent për dëstissé ij siri. A l'ha spiegaje an manera ciàira e sempia, coma ch'a l'avìa già dije dnans, l'orìgin, la significassion e 'l mascheugn ëd tute cole ròbe e përchè che la scheula a l'era 'd loton e la sirimochëtta d'argent, e coj ch'a j'ero ij sìmboj gravà an sla scheula. A l'ha dije tut sòn con la grassiosità ch'a s'afasìa e fin-a con bel deuit; e bele parèj, damentre ch'a parlava a-i era cheicòs an soa vos coma s'a-j je batèissa na frisa frèide; e chila as n'antajava che 'l Preciàire a-j parlava tant 'ma un ch'a marcèissa a la sosta an sl'arvera dël mar an ciamanda daleugn na siren-a ch'a së sbanatava an mes a j'onde buriose. Damentre ch'a tornavo al castel, le róndole a j'ero 'n camin a butesse ansema për parte, quacià an rangh tut arlongh dij parapet ëd le tor. Lirazel a l'avìa dàit paròla 'd veneré j'oget sacr dël Preciàire, parèj 'ma a fasìo la gent genita dla val d'Erl ch'a l'avìo timor dij bòt ëd la ciòca; e 'nt ël cheur d'Alverich a l'era nassuje na dariera speransa che, malgré tut, le còse a sarìo ancó rangiasse. E për vàire di chila a l'é visasse 'd lòn che 'l Preciàire a l'avìa dije.
Na sèira, an tornanda da la stansia dël cit e passanda dëdnans a dë fnestre àute për andé an soa tor, a l'ha vardà fòra 'nt lë scur ch'as fasìa pì spess e a l'é visasse ch'a duvìa pa veneré le stèile. Anlora a l'ha arciamà a la ment j'oget sacr dël Preciàire, an sërcanda d'arcordesse 'd tut lòn ch'a l'avìo dije su sé ròbe-lì, bele ch'a jë smijèissa tant malfé a rendje onor coma ch'a ventava. A savìa bin che, da lì pa vàire, le róndole a sarìo partìe tute; e soens, cora ch'as n'andasìo, sò imor a cangiava, e a l'avìa tëmma 'd dësmentiesse e 'd visesse pì nen ëd coma veneré j'oget sacr dël Preciàire. Anlora a l'é surtìa torna fòra 'n sij pra ant lë scur ëd la neuit, fin-a a 'ndova a-i ëscorìa 'n cit ërial e da 'ndrinta a l'ha pijane dontrè gròsse ciapele, ch'a savìa 'nté che troveje, pijandse contut bin varda 'd viré sempe j'euj leugn da j'imagi dle stèile. D'ëd di le pere a lusìo franch bele ant l'eva, tute barosse e reusa fonsé; ma àora a j'ero tute scure. A l'ha gavaje da 'nt l'eva e a l'ha butaje 'n sël pra; a-j fasìo tant gòj coj palèt seuli, da già ch'a-j memoriavo ij ròch dël Pais ëd j'Arfaj. Peui a l'ha anghërsaje tute: un-a a fé për candlé, n'àutra a fé për ciòca, n'àutra ancó për scheula sacra. "S'i son bon-a a rende onor a sé bele pere-sì parèj 'ma a s'afà," a l'é disse, "i sarai bon-a a veneré dcò j'oget dël Preciàire." Peui a l'é anginojasse dëdnans a le gròsse ciapele e a l'ha pregaje tant 'ma s'a fusso d'oget venerà dai cristian. Alverich a l'era già mentre ch'a la sërcava an viroland ant ël top ëd la neuit e as ciamava cole bisarìe foravìa a l'hèisso mnala vassavèj andova sa vòta-lì. A na serta mira a l'ha sentù soa vos ch'a bisodiava d'orassion tant 'ma cole ch'as dijo dëdnans a d'oget sacr. Pen-a ch'a l'ha s-ciairala ch'a pregava le quatr pere piate, anginojà dëdnans a lor ant l'erba, a l'ha dije che ij rit ij pì top dij pagan a j'ero pa pés che lòn ch'a l'era apress a fé. Anlora chila a l'ha replicaje: "I son mach an camin ch'i amprendo a veneré j'oget sacr dël Preciàire." Ma chiel a l'ha fortì: "A l'é mach na manera 'd fé da pagan." A venta dì che 'd tute le ròbe ch'a-j fasìo por a la gent ëd la val d'Erl, lòn ch'a-j butava pì por che tut a j'ero ij rit dij pagan, dont a na savìo pa nèn, fòra ch'a j'ero top. E chiel a-j parlava con un fé cagnin giusta 'ma a fasìo tùit ambelelà cand ch'a parlavo dij pagan. Sò fot a l'avìa franch faciala, da già ch'a l'era an camin a amprende a veneré j'oget sacr mach për feje gòj a chiel, e contut tut lòn sò òm a l'era adressasse a chila an sa manera-lì. Alverich a l'ha pa vorsù përnonsié le paròle ch'a sarìo afasse për buté da banda la flin-a e fé torna pas, përchè ch'a pensava, an pijand un gròss bàilo, ch'a ventèissa pa lassé core an sj'afé ch'a rësguardavo ij pagan. Parèj Lirazel a l'é tornass-ne a soa tor tuta sola e nëcca, tratant che Alverich a l'é ancó fërmasse për campé via le quatr ciapele. Le róndole a son partìe, e a l'é sgrunasse na coalera 'd di 'd malpron*. Un ëd coj di, Alverich a l'ha torna ciamaje a Lirazel ëd rende onor a j'oget sacr dël Preciàire, ma chila a l'avìa giumai ëscasi dësmentià coma fé. E anlora chiel a l'ha torna parlaje dij rit dij pagan. A l'era 'n di sclint, j'arbre a j'ero dorà e tùit ij trëmmo ross.
Lirazel a l'é tornà an soa tor e 'mbelelà a l'ha duvertà 'l cofnèt, ch'a arbatìa la lus ciàira 'd cola matin d'otonn, e a l'ha pijà an man la fórmola dël Rè dj'Arfaj. A l'ha travërsà 'l salon da le vòute àute e a l'é ruvà ant l'àutra tor, e a l'ha montane jë scalin fin-a a la stansia dël cit.
A l'é stàita 'mbelelà tut ël di a fé dësmoré la masnà, tnisend ël rolò ancó cacëttà an man; e bele ch'a giuvèissa 'd bon-imor, mincatant a-i era na calma foravìa drinta ai sò euj, che Ziroonderel a vëgghìa e as na ciamava la rason. Cand che 'l sol a l'é stàit lì për andé sota, chila a l'ha cogià 'l cit e a l'é astass-je aranda con n'aria seriosa e posà për conteje dë stòrie dle faje. Antratant Ziroonderel, la masca savia, a beicava e, bele con tuta soa savansa, a pudìa mach ëstrologhé lòn ch'a-i ancapitava e a savìa pa coma fé andé le ròbe an manera diferenta. Dnans ël calé dël sol, Lirazel a l'ha daje 'n basin al cit e a l'ha dësrolà la bërgamin-a dël Rè dj'Arfaj. A l'era stàit mach un vëzzo ch'a l'avìa possala a tirela fòra da 'nt ël cofnèt e 's vëzzo a l'avrìa podù passeje e chila a l'avrìa podù nen dësrolé la bërgamin-a, mach che belavans a l'avìa 'l rolò an man. E da 'n cant për un vëzzo, da l'àutr për chëriosità o për na matan-a tròp fòla për deje 'n nòm, a l'ha virà j'euj an sle paròle scrivùe dal Rè dj'Arfaj con ij sò caràter gòtich, nèir pèj dël carbon.
E cola ch'a fussa la màgica ch'a-i era 'nt la fórmola, dont i son pa bon a dì nèn (ma a-i era dabon na màgica anfrun-a andrinta), la fórmola a l'era stàita scrivùa con na grinor ch'a l'era pì fòrta che la màgica, a la mira che coj caràter a lusìo da la bin che 'l Rè dj'Arfaj a-j vorìa a soa fija, e a-i era doe fòrse mës-cià 'ndrinta 'd col anciarm potent: la màgica e la bin; visadì la fòrsa la pì granda ch'a-i é dëdlà dla finansa dl'ambrun ansem a la fòrsa la pì granda ch'a-i é ant le tère cognossùe. E se Alverich a l'hèissa vorsù tnila 'mbelelì, a l'avrìa podù fé fiusa mach ëd la bin, da già che l'ancantament dël Rè dj'Arfaj a l'era tant pì potent che j'oget sacr dël Preciàire. Lirazel a l'avìa giusta pen-a lesù la fórmola an sël rolò, che le reverìe a l'han ancaminà a dësbordé dal finage dël Pais ëd j'Arfaj. A j'ero tant potente sé reverìe che cheidun-e a l'avrìo podù cissé 'n buralista 'd n'ufissi a chité dlongh sò cansel e andé dansé an riva al mar; e d'àutre a l'avrìo podù possé tùit coj ch'a travajavo ant na banca a lassé le pòrte e le cassiafòrt duverte e andé vironianda an campagna rasa o su për ëd bricòle coatà 'd bru; d'àutre ancó a l'avrìo podù fè 'd n'òm un poeta, tut ëdlongh damentre ch'a cudìa ij sò afé. A j'ero 'd reverìe potente che 'l Rè dj'Arfaj a arciamava con la fòrsa 'd sò anciarm. Lirazel a l'era astà con la fórmola an man, sensa dësfèisa trames a 's dròch burios ëd fantasticarìe dal Pais ëd j'Arfaj. Tramenté che le reverìe a s'arvërsavo tavòta 'd pì dëdlà dël finage, e a cantavo e a ciamavo an mugiandse tute ansema mach an s' cola pòvra ment, sò còrp a l'é fasse viaman pì linger. Ij sò pé tantòst a pogiavo sël paviment, tantòst a flotavo për aria. La Tèra a l'era scasi pa pì bon-a a tnila, tant ampressa chila as livrava ai seugn. Gnun-a grinor che chila a l'hèissa për la Tèra o che la gent ëd la Tèra a l'hèisso për chila, a l'era pro fòrta da tnila ambelelì.
E peui a son ruvaje le memòrie 'd soa età masnà sensa temp an broa dij làus dël Pais ëd j'Arfaj, arné dla foresta fonza, arand a coj pra ch'a fasìo stravanié o ant ël palass dont as peul contesse mach ant le balade. Chila a l'ha vëggù sé ròbe con la sclintor che nojàit i s-ciairoma 'd cite cuchije ant l'eva an beicanda, travers ëd giassa trasparenta, ël fond d'un laghèt ansugnochì, marlàit fiosche an càusa a la bariera d'eva e 'd giassa; parèj ëdcò soe memòrie a lusìo na frisa fiosche da dëdlà dël finage dël Pais ëd j'Arfaj. A-j ruvavo le vos oatà 'd creature 'd col pais anmascà, ëd përfum da cole fior ëstrasordinarie e splendriente davzin ai pra ch'a cognossìa bin; ël son len ëd canson anciarmà a bufava travers ël finage e a ruvava da chila astà 'mbelelì. Ëd vos, ëd melodìe e 'd memòrie a vnisìo an flotanda travers l'ambrun: tut ël Pais ëd j'Arfaj a ciamava. E apress, dasianta e arsonanta e vzin-a an manera gòtica, a l'ha sentù la vos ëd sò pare.
A l'é alvasse dun-a, e 'd bòt la Tèra a l'avìa përdù su chila la prèisa ch'a l'ha su tute le ròbe materiaj; e tant 'ma 'n seugn, na reverìa, na fàula, na fantasìa, a l'é stàita mnà fòra dla stansia; e Ziroonderel a l'era pa bon-a a tnila con gnun anciarm, e dcò Lirazel a l'era pa bon-a bele mach a viresse a vardé soa masnà damentre ch'a 'ndasìa via. Giusta a cola mira, a l'é aussasse 'n vent da mesaneuit-ponent, a l'é intrà ant ij bòsch e a l'ha dëscoatà ij branch ëslusent ëd j'erbo, an dansand an sij pendiss e mnand anans na partìa 'd feuje color ëscarlata e dorà ch'a l'avìo avù tëmma ch'a-i ruvèissa col di, ma che dcò lor a dansavo ore ch'a l'era ruvà. E an col bataclan ëd danse e color, a son andass-ne ansema leugn tant ël vent 'ma le feuje, àut ant la lus dël sol ch'a l'era calà da la vista dle tère cognossùe. E con lor a l'é andaje dcò Lirazel.