La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 08
La Fija dël Rè dj'Arfaj
[modifiché]Cap. VIII - A-i ruva la fórmola màgica
[modifiché]A Erl a l'era na matin ëd sol dël mèis ëd maj e la masca Ziroonderel a l'era al castel ant la stansia dël cit, arand al fornel, an camin a cheuse da mangé për la masnà. Ël cit a l'avìa ore tre agn, e contut Lirazel a l'avìa ancó nen butaje 'n nòm, sicoma ch'a l'avìa tëmma 'd feje l'anghicio a cheidun ëd jë spìrit ëd la Tèra o dl'aria ch'a scotèissa 'l nòm ëd la masnà, bele ch'a fussa pa bon-a a dësdavané che maleur a pudèissa peui ëvnije da sòn. Tutun Alverich a l'avìa fortì vàire vòte ch'a l'avìo da deje 'n nòm al cit.
Antërcola, la masnà a l'era 'n camin a giuvé an robatand un sercc. A venta savèj che na neuit ëd nebia, la masca a l'era montà su për soa bricòla e a l'avìa portaje un reul ëd lun-a ch'a l'avìa cacià con ij sò anciarm a l'alvesse dl'astr, e ch'a l'avìa loà 'ndrinta d'un sercc; a l'avìa peui faje na barëtta con ël fer ëd na lòsna për tant felo core e robatelo.
Peui a l'é ruvaje për ël cit l'ora 'd fé colassion. I deuve savèj che për ëtnì a la sosta la stansia dël cit, Ziroonderel a l'avìa butaje n'anciarm an sl'uss an ondojanda soa bachëtta d'éban, e sòn a lo grandìa* da giari, giariòt e can, e gnanca le ratavolòire a j'ero pa bon-e a intreje an ësvolastrandje a travers, oltrapì a tnisìa dcò 'ndrinta dla stansia 'l gat vaitos: ëd gnun-a saradura fàita da 'n fre as pudìa fess-ne pì fiusa. Con tut lòn, ëd bòt an blan a travers l'uss e l'anciarm a l'é sautaje 'l sërvan ch'i cognossoma già, an fasenda na stiribàcola për aria e pijanda tèra già bele astà. L'arleuri 'd bòsch grotolù dla stansia, ch'a pendìa dzora dël fornel, a l'ha chità sò tich-tach armoros coma che 'l sërvan a l'é ruvà, da già che chiel-sì a l'era portasse dapress un cit ancantament contra lë score dël temp: un brin d'erba 'n pò foravìa antortignà dantorn al dil, e ch'a vnisìa nen fiap ant le tère cognossùe; a l'avìa dajlo 'l Rè dj'Arfaj ch'a savìa bin 'ma ch'a coro ampressa j'ore da nojàit. A l'era passaje la blëssa 'd quatr agn an coste tère damentre che 'l mascon a calava strunienda giù për jë scalin ëd loton, a mandava a ciamé 'l sërvan e a-j dasìa col anciarm da butesse dantorn al dil. "Lòn ch'a-i ruv-lo sì?" a l'ha dit Ziroonderel. Ël sërvan a savìa bin cand ch'a fussa a pàir d'avèj bon-a motria, e an vardanda la masca ant j'euj, a l'ha s-ciairaje cheicòs da avèjne por: vardé doi euj parèj a l'era franch 'ma beiché an coj dël Rè dj'Arfaj. Anlora a l'ha calà, coma ch'i dijoma nojàit, la mej carta ch'a l'hèissa, e a l'ha rësponduje: "A-i é 'n mëssage dël Rè dj'Arfaj." "Ah, për dabon?" a l'ha dit la veja masca. "Bò, bò," a l'ha giontà an mes ai dent," a deuv esse për mia Sgnora. I j'era figuramlo." Ël sërvan a l'era stass-ne astà sla stërlinga dla stansia an palpand ël rolò 'd bërgamin-a che 'ndrinta a-i era scrita la fórmola màgica dël Rè dj'Arfaj. Antramenté, da 'n broa 'd sò lét anté ch'a spetava la colassion, ël cit a l'ha s-ciairà 'l sërvan e a l'ha ciamaje chi ch'a fussa, da 'nté ch'a vnèissa e lòn ch'a fussa bon a fé. Cand che la masnà a l'ha ciamaje lòn ch'a fussa bon a fé, ël sërvan a l'é sautà su e a l'ha 'ncaminà a strabaussé për la stansia tant 'ma na parpajòla an s'un plafon anluminà da na lampia. Da la stërlinga a l'é finì an sle stagere e peui andaré, e apress torna su: a sautava tant 'ma s'a volèissa. Ël cit a batìa le man e 'l gat a l'era fòra dij feuj; anlora la masca a l'ha pijà soa bachëtta d'éban e a l'ha përnonsià na fajarìa contra tut col ëstrabaussé, ma a l'é pa stàit pro për fërmé 'l sërvan. Chiel a seguitava a sauté e a frandesse, tramenté che 'l gat a sofiava tùit ij giuron che la lenga felin-a a cognossìa. A Ziroonderel a l'era montaje la flin-a pa mach përchè che soa màgica a l'era bon-a a nèn, ma dcò përchè, con na sòrt d'afann tut afàit uman, a stasìa malsoà për soe tasse e soe siete; ma la masnà a seguitava a crijé për che 'l sërvan a 'ndèissa anans. Peui, ëd bòt an blan, ël sërvan a l'é visasse 'd sò càrich e dla bërgamin-a veneràbil ch'a l'avìa dapress. "Anté ch'a l'é-la la Prinsëssa Lirazel?" a l'ha ciamaje a la masca.
La masca a l'ha mostraje dël dil la stra për la tor ëd la prinsëssa, convnù ch'a savìa ch'a-i era gnun-e manere nì fòrsa ch'a pudèissa antravé n'anciarm dël Rè dj'Arfaj. Giusta dël moment che 'l sërvan a l'é virasse për andeje, Lirazel a l'é intrà 'nt la stansia. Anlora chiel a l'é cinasse fin-a a tèra dëdnans a cola sgnora tan nòbil dël Pais ëd j'Arfaj e, an chitand ant un crèp tuta soa motria, a l'é anginojasse an s' në snoj dëdnans a l'eclat ëd soa blëssa e a l'ha smonuje la fórmola dël Rè dj'Arfaj. Damentre che chila a pijava 'l rolò, ël cit a seguitava a crijé a soa mare për ciamé d'àutri sàut dël sërvan. Ël gat a vardava avertì da 'ndrinta 'd na scàtola e Ziroonderel as na stasìa ciuto.
Anlora 'l sërvan a l'ha pensà ai làus** dël Pais ëd j'Arfaj, verd da j'erbe, trames ai bòsch; a l'ha pensà a la smaravija dle fior ch'a vnisìo nen fiape e che 'l temp a bëschiava gnanca, a coj color carià e marlàit fonsé e a cola pas eternal. Sò càrich a l'era livrà e chiel a n'avìa pro dla Tèra.
Për un pòch ëd temp, pa nèn a l'é bogiasse, dal fanciòt an fòra, ch'a crijava e a sgajolava tut për che 'l sërvan a-j fèissa d'àutre drolarìe; Lirazel as na stasìa con la bërgamin-a an man, ël sërvan a l'era anginojà dëdnans a chila, la masca a smijava na stàtoa, ël gat a vardava con la pënna drita e dcò l'arleuri a l'era frem. Anlora la prinsëssa a l'é bogiasse e 'l sërvan a l'é aussasse an pé, la masca a l'ha tirà 'n sospir e 'l gat a l'ha chità soa avertensa pen-a che 'l sërvan a l'é corù via. E bele che 'l cit a crijèissa për che 'l sërvan a vnèissa torna 'ndaré, ël gomnin a l'ha pa scotalo e a l'é calà 'ma na furia giù për la scala longa a gargòta e, an glissanda travers na pòrta, a l'é anviarasse anvers ël Pais ëd j'Arfaj. Dlongh che 'l sërvan a l'é passà për la seuja, l'arleuri 'd bòsch a l'ha torna pijà a fé sò tich-tach.
Lirazel a l'ha beicà 'l rolò e peui soa masnà, e a l'ha nen dësrolà la bërgamin-a, nopà a l'é virasse e a l'é portass-la via; a l'é andàita an soa stansia e a l'ha sarala 'ndrinta d'un cofnèt, e a l'ha lassala 'mbelelà sensa lesla. Soe tëmme a l'avìo consijala bin an disendje che la fórmola màgica la pì potenta 'd sò pare a l'avìa dëstravërsà 'l finage dl'ambrun scrivùa an s' col rolò; giusta la fórmola che chila a l'avìa avune tant por cand ch'a l'era scapà da la tor d'argent e a l'avìa sentù ij pass ëd sò pare ch'a strunìo su për jë scalin ëd loton. Dël moment ch'a l'hèissa dësrolà la bërgamin-a, a l'avrìa vëggù la fórmola, ch'a l'avrìa grinfala e rablala via da lì. Na vira che la fórmola a l'é stàita sicura drinta al cofnèt, chila a l'é andàita da Alverich për conteje dël privo ch'a l'avìa schivià. Contut Alverich a l'era 'ncó 'nrabià përchè ch'a l'avìa 'ncó nen butaje un nòm al cit, e a l'ha dun-a ciamaje visavì 'd lolì. Anlora chila, a la finitiva, ampressà parèj, a l'ha dvisajne un: un nòm dël Pais ëd j'Arfaj corm dë smaravije e fàit ëd sìlabe sclin-e tant 'ma ij cant ëd j'osej d'ëd neuit; ma Alverich a l'ha gnanca vorsù sté a scotela. Pèj ëd tùit jë sghiribiss ch'a l'avìa, s'idèja cërlica a l'era pa vnuje për gnun-e dle rason ch'i soma costumà ant le tère cognossùe, ma për ëd motiv ch'a vnisìo drit da dëdlà dla finansa dël Pais ëd j'Arfaj, da dëdlà dla finansa con tute le reverìe le pì sërvaje che bin da ràir a fan vìsita a nòste tère. Alverich a l'avìa an ghignon tute cole fisse, da già ch'a-i era mai ruvaje cheicòs parèj al castel d'Erl: ant le tère cognossùe, gnun a l'era bon a dësvleje 'l përchè dla contnensa dròla 'd soa fomna o a deje 'n consèj. Chiel a l'avrìa vorsù che Lirazel a-j andèissa dapress a le costume veje, ma chila a-j andasìa mach dapress a 'd reverìe baravantan-e ch'a originavo da mesdì-alvant. A sërcava 'd rasonela con tùit ij mojen dont la gent a-i fan tant fiusa 'mbelessì, ma chila a vorìa pa esse butà a la rason. E parèj, cand ch'a son lassasse, chila a l'avìa pa dije nèn dël privo ch'a l'era ruvaje a còl dal Pais ëd j'Arfaj, bele ch'a fussa andàita spress da Alverich për parlejne.
La prinsëssa a l'é andass-ne an soa tor e 'mbelelà a l'é butasse a beiché 'l cofnèt ch'a splendrìa ant la lus mincenta dla sèira; a l'ha seguità a vardelo për vàire temp; peui a l'ha dëstornane 'l bèich, damentre che la lus dël sol a calava sota ij camp e a-i ruvava l'ambrun, e tut a sglissava a bel pòch ant ël top. A l'é astasse arand a la pòrta-fnestra ch'a dasìa an sle colin-e a alvant e, dzora 'd soe sagme, a l'ha vardà le stèile. A l'ha beicaje tant an longa ch'a l'ha vëgguje cangé 'd pòst ant ël cel, sicoma che pì che da tute j'àutre ròbe ch'a l'avìa dëscurvì da peui ch'a l'era ruvà an nòste tère, a l'era stàita anciarmà da le stèile. A-j fasìa gòj soa blëssa dlicà 'd lor; tutun as sentìa nëcca an beicandje, da già che Alverich a l'avìa dije ch'a ventava pa adoreje. Coma ch'a pudìi-la fé për tant deje 'l giust, s'a pudìa nen adoreje? 'Ma ch'a pudìi-la armersieje për soa blëssa e laudé soa pas giojal? Antërcola a l'ha pensà a sò cit, e peui a l'ha s-ciairà la consteilassion dij Tre Saitor, adonà al cassador Orion; anlora a l'é determinasse a bravé tùit jë spìrit gelos ëd l'aria e, an vardand anvers ij Tre Saitor ch'a ventava pa adoré, a l'ha ufrì la vita 'd soa masnà al cassador con la sëntura, butandje nòm Orion al cit, an omage a cole stèile lusente. Cand che Alverich a l'é andàit ant la tor, chila a l'ha dije 'd sò proponiment e chiel a l'é stàit d'acòrdi, sicoma che tùit ant la comba a tnisìo la cassa an gròss cont. E ant ël cheur d'Alverich a l'é torna s-cioduje la speransa, ch'a l'avìa mai lassà meuire, che chila, an mostrand ore 'd discression visavì 'd sa costion, a l'avrìa dcò mostrane visavì 'd tute j'àutre costion, a sarìa lassasse mné da le costumanse veje e a l'avrìa fàit lòn che j'àutri a fan, e butà da banda le fisse e le reverìe cërliche ch'a vnisìo da dëdlà dël finage con ël Pais ëd j'Arfaj. A l'ha dcò ciamaje d'esse divota a lòn ch'a marmorava* 'l Preciàire, da già che chila a l'avìa mai mostraje gnun rëspet a cole chërdense e a savìa gnanca s'a l'era pì sacr ël candlé o la ciòca, e a l'avìa mai amprendù gnente 'd lòn che Alverich a l'avìa dije. Chila a l'ha rësponduje grassiosa, e parèj sò òm a l'ha pensà che tut a sarìa ancó rangiasse. Contut ij pensé dla prinsëssa a j'ero leugn da lì, ansem a Orion, e a minojavo pa mai ampéss an sle ròbe nëcche, pa pì che 'l temp che ij parpajon a peulo arziste a sté a l'ombra. Longh ëd tuta cola neuit, la fórmola dël Rè dj'Arfaj a l'é stass-ne sarà 'ndrinta dël cofnèt.
La matin apress, Lirazel a l'ha pa pì pensaje vàire a la fórmola, sicoma ch'a son andàit con ël cit a la gesiòta dël Preciàire; Ziroonderel a l'ha compagnaje, ma a l'é stass-ne fòra. Dcò la gent d'Erl a son andaje, tansipòch tùit coj ch'a pudìo chité sò travaj ant ij camp; e a-i era tùit coj ch'a l'avìo fàit ciambrèja e a j'ero andàit ant ël longh salon ross dël pare d'Alverich. Tùit pianta a son ëstàit uros ëd vèje la masnà e a l'han armarcà 'ma ch'a l'era chërsù e fasse fòrt; e a bërbotavo sotvos antra 'd lor andrinta dla gesiëtta che tut a sarìa andàit conforma sò proget. Ël Preciàire a l'é vnù anans e, anroà da soe ròbe sacre, a l'ha butaje nòm Orion al cit, bele ch'a l'avrìa avù pì car buteje un dij nòm cristian ch'a-i é ant ël calendari. Contut a l'ha avù motobin gòj ëd vèje la masnà e 'd batiela 'mbelelì, da già che tùit ant la val a marcavo le generassion e a mzuravo 'l passé dël temp dapress a la famija ch'a vivìa ant ël castel d'Erl, tant 'ma dle vire nojàit i vardoma lë score dle stagion ansim a n'erbo vej ch'i cognossoma. A l'é cinasse dëdnans a Alverich e a l'é stàit franch grassios con Lirazel; tutun sò bel deuit con la prinsëssa a vnisìa pa da 'n sò cheur, përchè che drinta a sò cheur a-i era pa pì 'd rëspet për chila che për na siren-a ch'a l'hèissa chità 'l mar. Donca, bele parèj, al cit a l'han butaje nòm Orion e tuta la gent a l'han faje festa cand ch'a l'é surtì con sò pare e soa mare e a l'ha argionzù Ziroonderel an broa dël giardin sacr. E peui tùit quatr a son tornass-ne andaré al castel.
Longh ëd col di-lì, Lirazel a l'ha pa fàit nèn ch'a smaravijèissa j'àutri, e a l'ha sërcà 'd portesse conforma le costumanse dle tère cognossùe. Tutun, cora che le stèile a son surtìe fòra e ij Tre Saitor a l'han torna splendrì ant ël cel, a l'é sdasse ch'a l'avìa pa 'ncó renduje omage a soa lusor e a l'ha sustà 'd fé parësse soa obligassion. A l'era arconossenta a cole stèile për soa blëssa lusenta ch'a arfëstiava nòste tère e për la goerna, dont chila a 'n n'era scusa, ëd soa masnà contra jë spìrit gelos ëd l'aria. Tuta s'arconossensa ch'a pudìa nen esprime, a-j brusava tant ant ël cheur ch'a l'é alvasse 'd crèp, a l'ha chità soa stansia, a l'é surtìa fòra sota 'l firmament e a l'ha aussà 'l visage anvers ël cel ësteilà anté ch'a-i era ij Tre Saitor e a l'é stass-ne lì ciuto, bele che le paròle për armersieje a-j tramblèisso an sij làver, ma Alverich a l'avìa dije ch'a ventava pa preghé le stèile. Con ël visage aussà al cel anvers col ëstrop ëd lum virondolant, a l'é stass-ne ciuto vàire temp, conforma 'l comand d'Alverich; peui a l'ha sbassà j'euj e a l'ha s-ciairà 'n cit gheuj ch'a lusìa mincent ant ël top e che andrinta a-i briliavo ij ciàir ëd tute le stèile. "Preghé le stèile," a l'é disse, "a l'é pa giust ëd pianta. Contut sé imagi-sì ant l'eva a son pa le stèile. I-j bisodirai a soe imagi e le stèile a 'ntendran." E parèj an ësnojon trames a le feuje dle cotele, a l'ha pregà an broa dël gheuj e a l'ha armersià j'imagi dle stèile për l'argal ch'a-j ufrìo cola neuit che le consteilassion a splendrìo ant la majestà 'd sò dròch, e as bogiavo tant 'ma n'armeja vëstìa con d'armure d'argent, ch'a defilava an ëvnisenda 'ndaré da 'd bataje vitoriose për conchisté 'd tère scognossùe e leugne 'ma tut. A l'ha benedì coj arbat briliant ëd lus ch'a bërlusìo ant ël gheuj, a l'ha armersiaje e laudaje, e a l'é arcomandasse ch'a armersièisso e a laudèisso da sò cant le stèile dij Tre Saitor che chila a pudìa pa preghé. E parèj a l'ha trovala Alverich, an ësnojon, cin-a ant lë scur, e a l'ha arprociala 'd brut. A l'era 'n camin a adoré le stèile, a l'ha dije chiel, ch'a j'ero pa 'mbelelà për col but. E chila a l'ha replicaje ch'a l'era mach an tren a supliché soe imagi. I pudoma comprende bin lòn che Alverich a sentìa. La contnensa dròla 'd Lirazel, ij sò at imprevist, sò ghignon ëd tuta régola stabilìa, sò meprì dle costume, soa sotisa ghiribissùa a-j fasìo avèj ëd gran-e minca di con ëd tradission veje e 'd gròssa monta. Damentre che dëdlà dla finansa dl'ambrun tut a l'era stàit romàntich për Lirazel, coma ch'a fortìo le stòrie e le balade, àora a l'avìa motobin malfé a tnì sò pòst tant 'ma j'àutre dàime dël castel ch'a cognossìo tute le tradission ëd nòste tère. E për sòn Alverich a jë stasìa dapress për tant ch'a cudièissa ij sò dovèj e as portèissa conforma le costume che për chila a j'ero neuve tant 'ma le stèile lusente. Contut Lirazel a seguitava a pensé che le stèile a arseivèisso nen lòn ch'a ventava, e che le costume, la rason e tut lòn che la gent a tnisìo tant an cont, a l'avrìo dovù angageje a armersieje për soa blëssa; e peui chila a l'avìa pa gnanca armersiaje, ma mach suplicà soe imagi ant ël gheuj.
Cola neuit a l'ha pensà al Pais ëd j'Arfaj, anté che tut a compagnava con soa blëssa, pa nèn a cangiava e a-i era pa 'd costumanse dròle e pa dë smaravije foravìa tant 'ma le stèile che gnun a-j rendìa l'onor ch'a ventava. A l'ha pensà ai pra dël Pais ëd j'Arfaj, a le stenduve amposante dle fior e al palass ch'as peul pa parless-ne, fòra che 'nt le balade. Ancó sarà 'ndrinta dlë scur dël cofnèt, l'anciarm dël Rè dj'Arfaj a spetava che sò temp a ruvèissa.