Virginio Ilòt/La bóira do Saraghin

La bóira do Saraghin

Pen-a finì ‘d ciadlé le bestie, Michin-a as pija ‘n momentin d’arlass e a na profita për mangé an pressa ‘n pòch dë mnestra bele frèida. La sèira a l’é ciàira e tranquila e chila a pensa ‘d profitene për calé a Mafiòt a carié na cabassà ‘d proviande. La strachità, tutun, a la ciapa a tradiment e la bon-a dòna a s’andeurm. Tut sùbit a dreum dur che gnanca na tronassà riesserìa a desvijela. Mal pogià com a l’é, minca tant a sangiuta mentre la testa a s’àussa un pòch e peui a casca torna sij brass che a son pogià sla tàula. A na bela mira, ant ël seugn, a jë smija ‘d vëdde intré cheidun ant la meison: un’ombra, pen-a mach un’ombra che, contut, viaman che a s’avzin-a a pija le fatësse, le fatësse ëd…
— Marieta?!
— Michin-a, Michinëtta, it deve pijete varda ‘d calé a Mafiòt. Sta neuit it deve pa andé, për gnun dne al mond.
Michin-a a argiòpa e as dëdvija d’arsàut. Mareita, soa sorela binela ch’a l’é mòrta giusta l’ann passà, che Dio l’abia an glòria, a peul esse ch’a-j pòrta ‘n mëssagi?
— Metèrnam!
Sburdìa col pòch e col pro, Michin-a as dësgagia a visché ‘l lum. La fiamela tërmolanta a anlùmina la stansia che, belavans, a l’é veuida.
Pa gnun! Pa gnun d’àutri che chila, Michin-a!
— Bò! la mnestra frèida l’é stame slë stòmi e am fà sugnassé brut.
Con tut sòn Michin-a a resta antërdeta, a sà pa còs dissne, sà pa còs fé. A l’ha dabzògn d’un pò ‘d sossì e ‘n pò ‘d lolà për le bestie e për chila, ma a pensa che a venterìa ‘dcò dé dament al seugn dròlo. Inchieta com a l’é, vist che a riess pa a decidse, a pensa bin d’andé a la Gòja dle ròche grise a carié na basolà d’eva. A la neuit costa a l’é ciàira e bondosa, a-i é gnanca da speté e perde temp.

Trames ai pra përfum ëd fior e tanta pas. Mach ij grij a matan-o a frinfroné soe serenade a le stèile. La rosà a carëssa j’erbe che a sento bon e, lì, travers al vieul, na mostèila a cor a ciapé ‘n rat musèt che a scapa lest. Vàire stèile rubatà a sludisso an cel e a dëcomparisso lontan.
— Che Dio v’alògia! Che Dio v’alògia!
Michin-a a j’arcomanda a Nosgnor. Le stèile a-j fan companìa e chila a smentia ‘l seugn brut.
Pen-a tornà a l’arp a pòsa l’eve e tut sùbit a s’ancamin-a giù vers ël pais. Le stèile an cel a l’han già virondà d’un bel pòch e la neuit a l’é rivà a sò bel mes. Michin-a, con la cabassa a spale e sò baston an man, a viagia dësfrandà, ma giù al fond ëd le tëppe varda-là un’ombra fërma, un’ombra ch’a la speta.
— Marieta?!
— Michin-a, Michin-a i torno a ditlo, va pa giù! It deve pa asarete, a l’é pa la neuit giusta për calé a Mafiòt!
— Marieta, i l’hai finì la farin-a e…
— Beh! Se pròpi it deve andé… ma a l’é n’asar! Michin-a, pijte varda, pijte varda ‘d passé për ël violèt, camin-a fòra, dësnò…
L’ombra a dëscompariss e sùbit a la lontan-a as sent lë scarpité ‘d tanti cavaj che a monto la carcà a la vòlta dla bërgera che, d’istint, as campa an pressa fòra dël senté. L’armor, un armor fros ëd cavaj caussà dë strass, a s’avzin-a sempe ‘d pì. Ij cavaj che ora a-j passo dë dnans a smijo mach d’ombre, ombre ij sivalié cabialà ansima ai cavaj. Tutun le bestie a tranfiuo, a sbrufisso; ij sivalié a grigno sarà com a son drinta j’armadure sombre. Pen-a mach ij sabro a bërluso minca tant mentre le stèile a së specio ant le lame tajente.
— Òh mi pòvra dòna! La Cavalrìa ‘d Rè Eròde!! Marieta, la bonànima, a l’avìa pro rason! Che Dio l’abia ‘n glòria!
Dla Cavalrìa ‘d Rè Eròde Michin-a a l’avìa sempe sentune parlé dai Vej che ant le stale a an contavo ‘d cole dròle, ma chila a-i chërdìa pa. A l’era mai capitaje ‘d vëddla, la Cacuche për fé sté brav ij masnà.
Eben? ore la Cavalrìa a l’é passaje pen-a mach na branca pì an là dël nas!
Michin-a, ‘me a fussa antërluchìa, as vira a vardeje dapress. Ij cavaj a monto sël truch e peui, travers le tëppe, a van a la vòlta dla Bóira do Saraghin. Ciapà da na curiosità dròla, la bërgera, scasi sensa anfessne, a-j va dapress.

La bóira a l’é tuta anluminà e ij sivalié, sensa gnanca calé da caval, a intro, un apress a l’àutr e dëscomparisso. Michin-a a s’avzin-a e a ghicia da la broa dla barma: luminarie ‘d tuti ij color, tàule ‘d cristal ëd ròca prontà d’ògni sòrt ëd galuparìe, doje trasparente pien-e ‘d vin e bassin d’òr për lavesse le man e sai pa për còs fé…
Setà sle banche ‘d pera bianca, pa gnun! Ma la mangé a dëspariss maniman che n’ombra smòrta as tramuda da ‘n pòst a l’àutr.
— Lo Saraghin! Lo Saraghin!
Michin-a a rinven da sò ancantament e, ciuto ciuto, a scapa via sbaruvà. Lesta lesta as na torna a l’arp: a l’é franch passaje la veuja d’andé giù a Mafiòt.
Ant la stala le vache a signòco tranquile. Sla pera dël feu ‘l gat a ronfa e Tacon a-j deurm aranda. Lì d’antorn silensi, silensi përfond.
— Che dròlo!
Michin-a, ciapà da lë sparmison, as pronta tut sùbit un bon decòt d’erbe amère:
– set spi ‘d calamandrèja;
– sinch spi d’issòp;
– na fërvaja ‘d giansan-a;
– tre tochetin d’argalissia dij ròch;
com a mostrava Nòna che a la savìa longa e a disìa:
— Se i conossèisso la vërtù dla calamandrì fin-a ij mòrt tornerìo vivì!
— D’issòp beivine tant, beivine pòch che i na bèive mai ‘d tròp!
Tut sòn për dësbate ‘l sangh e varantisse da lë sbeuj.

Giù a matin a së s-ciariss la primalba e Michin-a, cogià sël pajon, a l’é ancora an tren a armanaché ansim a tut lòn ch’a l’ha vist.
— La Cavalrìa ‘d Rè Eròde! Marieta! La Bóira do Saraghin!
La bóira! Vàire vire a l’é passaje aranda, vàire vòlte a l’ha ghicià drinta ‘l përtus; a l’é fin-a intraje drinta a curiosé! Na bóira veuida, creusa, sombra e…. basta!
— Dincinato! O i l’hai sugnà o i son ancamin a dvanté baravantan-a.
Chërde o pa chërde, l’indoman mentre a va a larghé le bestie, Michin-a, pròpi dacant a la Bóira do Saraghin, a treuva sò baston, ël bel baston ëd tij travajà che a l’avìa faje Cé, la bonànima. Che a ‘l l’avèissa për calé a Mafiòt a l’era pì che sicura, d’avèjlo përdù a l’era gnanca ancorzussne.
— Gieusummarìa!!!
Michin-a a rabasta sò baston, a ghicia drinta la bóira che a l’é cola ‘d sempe: na bóira veuida, veuida e scura…
Com a l’avèissa giassala n’avija, pì che an pressa a toca le vache e a va pastureje ant n’àutr pòst.