Pier Luis ëd Barban/La sal - un regal pressios

Artorn

---

LA SAL... UN REGAL PRESSIOS

(parlè da bin)

A j’era na vòlta un Rè vanitos e blagheur ch’aj piasìa tant fessi làudè.
Un bel dì a l’ha ciamà soe trè fije e, suliad-se ‘l menton, a l’ha tacà a dì: “Seve dime - care principësse - a chi ch’i peus smijè?”.
Prima fija aj rispond: “Ti ‘t sei come ‘l sol ch’a lus ant ël cel”.
E ‘l Rè: “Brava, brava, tl’hai fait n’esèmpi verament bel”.
E peui as rivòlgg a la sconda e aj fa: “E ti cò t’am disi?”.
E costa, pi che ‘n pressa, aj dis: “‘T sei come la lun-a e le stèile ch’a brilo ant la neuit ëscura”.
“Ma ‘t sei pròpi na brava fija: inteligenta e sensìbil. E, tut godù a disìa tra chiel e chiel: “At vëdi come ch’am capisso ste mie fije; e peui a j’è gnente da fè... mi i son pròpi bel!”.
A sto ponto as gira vers cola pi cita e aj ciama: “E ti còsa ‘t pensi ‘d mi?”.
Tersa fija aj rispond: “Ti papà ‘t sei come la sal...”.
El Rè l’è butassi a criè: “Come la sal?... come la sal? Ah ti ‘t paragon-i tò pari, ël Rè ëd Turlimpòpòli a la sal?... Mi sarìa mac come la sal?”.
“Ma nò Papà... lassa che të spiega...”.
Ma ossì, col Rè vanitos e prepotent a chitava pi nen ‘d criè: “Mandela via, lontan da sì… i veui pi nen vëdla”.
Le guàrdie alora l’han ciapà cola pòvra cita e l’han mnala fin-a al fond dij camp coltivà, ‘ndoa la pian-a a finis a pé dle colin-e e aj comensa ij bòsc dël Freidùr, e peu a son tornà dal Rè.
La cita a l’ha subit fasse piè da la paùra e l’ha scondùsse sota na pianta ëd malëzo.
Ant ël mantre ch’a pianzìa e sangiotìa l’è avzinasse un cornajas ch’a l’ha bisbijaje ant l’orìa: “Pianz nen Principëssa… cerca la fontan-a dl’Antan e lì at troverai chi ch’at darà na man”.
La principëssa a va a va fin-a a la fontan-a dl’Antan e ved na bela fija setà sël treu ch’aj sorid.
Nòstra cita principëssa s’avzin-a e aj fa: “Totin-a, Totin-a dla Fontan-a... come i fas tornè al Castel, da la mia Mama?”.
“E përchè ‘t sei vnujta fin-a sì, ant ël bòsc dël Freidùr?”.
...E la cita alora a conta a la totin-a la soa trista stòria e ël fatto che chila a vorìa paragonè sò pari a la sal, ch’a l’è na còsa bin pressiosa. Difati com’as fa sensa la sal?
Sensa sal as peul nen fè la mnestra, condì la cotlëtta, fè la salada, fè cheuzi le patate… la deuvso dcò a fè ij dos (...na cita quàntità però).
La totin-a alora a conclud: “Tò papà a sarà tant bel, come a diso, ma a capis nen tant; ti sta sì con mi an pòc ëd temp, i vivroma ant la mia casëta an mes al bòsc e studieroma come risòlvi sta facenda… e ricòrda, mi i son la Faja dël Freidùr, e ti ‘t sarai Reusarossa”.
La Faja e Reusarossa a son staite pi d’un meis ansema. La mantin andasìo a spassigè su per le colin-e con le cravëte e le feje; la seira a tornavo a cà a fè ‘n pòca ‘d conversassion con tuti j’osei ch’a cantavo lì-antorn e che a parlavo con le doe fije, ma mac con lor.
J’era anche na quàntità ‘d cerbiat ch’a giravo antorn a la cà: Reusarossa, un dì, l’ha contane pi ‘d mila!
Un bel dì la Faja Totin-a aj fa a Reusarossa: “Mi i seu coma fè cambiè idea a tò pari ansima l’importansa dla sal”.
E dòp na cita fòrmola magica l’ha ciamà tuti i cerbiat dël bòsc, ch’aj pias tant bërlichè la sal, e l’ha dije: “Andè ‘n sità ‘d Turlinpòpòli e mangé tuta la sal ch’i treuvi”.
E così l’è stait.
Tuta la gent andasìa dal Rè a lamentesse: “A j’è pi nen ëd sal an tuta la sità, coma foma andè avanti? As peul pi nen fè la mnestra, podoma pi nen salè la carn, e gnanca pi condì la salada...”.
Anche ‘l Rè na podìa pì.
A dovìa mangè tut insìpid, a rusatava con la Regin-a e con ij cusiné.
Un dì l’ha butasse criè: “Come l’avìa rason cola mia fija cita. Sensa sal as peul nen vivi. Mandè dij soldà a scortè la carëta dla sal ch’a ven su da Genoa. E mandé chijdun a cerchè cola brava cita”.
Reusarossa a la fin a torna dal sò Papà che së scusa e a ven fin-a ‘n pòc meno vanitos. Peui quànd che la fija a l’ha avù disdeut ani a la buta ant ël Govern dla Sità.
D’anlora, an cola sità, j’è mai mancaje la sal; ma anche tute j’àutre facende dlë Stat andasìo bin: le strà a j’ero polide, ij delinquent j’ero sparì, e la gent l’era contenta dël Govern (còsa ch’a càpita rarament...!).


Pier Luis ëd Barban, avril 2008