Nino Autelli/Ij tré fratèi

Artorn

---

Ij tré fratèi

Për fene conté le stòrie, tute le seire, dòp sina, ventava ciapé nòna për la vesta e peui, tira da sì, tira da là, fela seté a randa dël fornel. Ma chila, per lo pì, a fasìa d’ mostra ch’a trovava nen ’l cavion dla stòria ch’a vorìa contene, për fene avnì ’l lechèt. «Donca... con singh ass as fa na conca». E peui, s’a vëdìa ch’a në scapava la passiensa, chila as rangiava bin sò faudal, e dasìa dontré colp ëd toss, l’istess come se ancamineissa a conté na stòria longa, longa, e ’nvece a studiava la manera pì bela d’ mincionene.

Na vòlta j’éra un òm,
ch’andasìa giù da Pò;
l’ha trovà na pera uissa,
l’ha mangiala për sautissa.

- E peui, nòna, e peui?
- E peui... la vaca l’ha fait i beu...
Ma a la fin, për nen fé crussié, as butava a conté për da bon.

Al temp che i giari a portavo le pantofole, j’éra un pare ch’a l’avìa tre fieui: un as ciamava Tomé, un Minòt, e l’autr Cichin, e a l’ero tanto an miseria, ch’a l’avìo gnanca da catesse la sal. El pare anlora l’ha dije a Tomé, ch’a l’éra ’l prim: - Mi son vej e peuss pì nen andé a travajé; ti Tomé ch’it ses ël prim, preuva andé a serché fortuna. Tomé l’ha nen dit che d’ nò, përchè lòn ch’a dis un pare vanta scoté. Ma prima d’andé via, l’è piasse lë siass dla farina. Gira, gira, la fortuna, as capiss, as treuva nen d’ bòta volà. Ma a fòrsa d’andé, l’è capità ant un pais, andova che le fomne, setà da para l’uss, anfilavo con n’agucia, una për una, le frise ’d bren ch’a trovavo ant la farina e a l’ero forsà ’d frustasse j’eui. Chiel l’ha ciamaje a una ’d coste dòne-sì:

- Brava dòna, còsa ch’i feve?
- L’hai da serne tuta sta farina e aj veul pròpi la passiensa di sant; pura venta soportela, se ’d nò, pòvra mi, se mè òmo a trovèissa na frisa d’ bren ant la polenta!
- Anlora deme sì ’l sachèt e vëdreve, - e con lë siass zichin zichèt, l’ha siassaje tuta la farina.

Tute j’autre fomne, ch’a l’avìo mai vist në siass, përchè da quand ch’a j’ero al mond a l’avìo sempre sernù ’l bren con l’agucia, l’han tirà fòra an pressa ’l borsòt djë scù da deje a Tomé, basta che chiel aj dessa lë siass da siassé. E così Tomé l’è tornà a ca, content come ’n pruss, con tuti coi borsòt ch’a sonavo, din din... din din... a tuti ij pass ch’a fasìa. Ël pare anlora a l’ha dije a Minòt: - Adess at toca a ti andé per ël mond a serché fortuna. E Minòt, prima d’andé via, l’è piasse ’l gat, l’ha butalo ant un sach, e via.

Va che ti va, l’ha dovù andé për brich e për val, prima d’ trové la fortuna. Ma a la fin l’è rivà ant un pais lontan lontan, che chiel l’ha cherdù ch’a fussa ’l pais di rat. Pròpi parèj, për tute le stra, j’era d’ rat ch’a fasìo robaté tome e tomin e ch’a possavo d’ barlèt pien d’ vin; peui na partìa d’ raton ansima dj’uss a ciapé ’l sol e a bërlichesse i barbis, e daspërtut na rafataja d’ ratin ch’a giugavo a core e a sauté: rat da sì, rat da là. E gnun ch’a l’aveissa paura dla gent, as capiss, ma j’ero tuti fier coma d’Artaban.

Minòt l’ha ciamaje a n’òm: - Brav òm, scoteme na minuta, coma ch’a l’è che sì i rat a son pien d’ baldansa parèj?

- Lo seve nen? Chi ch’a comanda, a son lor. E j’è pa gnun ch’aj peussa dominé e noi-autri venta ch’i stago sota për fòrsa.
- Anvece – l’ha dit Minòt – aj veul pa tant a feje bassé ’l cachèt. Veule vëdde ? – E sensa gnanca speté la rispòsta, l’ha dësgropà ’l sach e ’l vëdde ? – E sensa gnanca speté la rispòsta, l’ha dësgropà ’l sach e ’l
gat l’è sautà fòra parèj d’un balon.

Maginé ’n poch che batibeuj! Pena spantiasse la neuva, tuti i rat, ciuto ciuto, – è-lo da sì ch’as passa? – l’han piantà lì baraca e buratin. Così ’l pais l’è restà, ’d bòt an blan, bele liberà da la prepotensa ’d coi rat, e a Minòt l’han daje na sòma carià d’òr e d’argent. Minòt l’è stait ancora pì fortunà che Tomé. Anlora, l’ùltim, ch’as ciamava Cichin, l’ha dije a sò pare:

- Pare, veuj andé ’d cò mì a serché fortuna.
- Ti nò Cichin, përchè it ses ancora tròp giovo pë andé da sol për ël mond
- Ma chiel daje, bat e martela, fintant che sò pare l’ha dije che ’d sì për contentelo.

E chiel l’è partì, alégher come ’n rè, con un bel galucio sota ’l brass. Camina, camina, ma a trovava mai gnente ch’a-j porteissa fortuna.

- Epura – a disìa daspërchiel – s’a l’han fait fortuna Tomé e Minòt, a fòrsa d’andé i veuj fela d’ cò mi, e fin ch’i l’abia nen trovala, vad nen a ca.
– E l’è rivà ant un pais, andava ch’a l’era sempre neuit, përchè ’l sol a nassìa mai, e bele là le lanterne a l’ero sempre avische. Chissà lòn ch’avrìa pagà cola gent, për ch’a-j nasseissa ’dcò lì ’l sol, come an tuti j’autri leu!
- Veule vëdde – l’ha dit Cichin – che mi son bon a fé nasse ’l sol?

La gent l’ha pialo për mat, e lo piava an gir. Ma tut ant un moment ël galèt ’d Cichin l’ha sventajà trè vòlte j’ale, l’ha slongà ’l còl e l’ha mandà un chicchirichì dij pì longh e pì aut. Al prim chicchirichì a son smortasse le stèile e ecco an fond al cel, come ’n lusor spali, spali. Tuta la gent a guardava an aut bele ’mbajà, sensa fiatì. A lë scond chicchirichì ’l cel l’è dventà pì ross che na fiama. Al ters chicchirichì l’è surtije fòra ’l sol ch’a l’ha spatarà soa lus an tuti ij canton. La gent a s’ambrassava e a sautava da la gòi e antratant ël sol na vòlta pì bel e splendent, a montava su adasi adasi an mes al cel.

E a Cichin? A Cichin l’han daje un chèr, neuv neuvent, tirà da na cobia d’ cavaj, bardà da bin con i fiòch e le ciochinere, pien d’ tute sòrt di pì bei regai. E chiel l’è partì tut content, an sciopatand ël foet: cich e cich ciòch, cic e cich ciòch!

Da Armanach piemonteis 1931