Mina Mazzotti/Ël can anàrchich

Artorn

---

Ël can anàrchich

On pò d’ani fà, sota ij fèsti ’d Nadal, i sôn andai int ël negòssi dla mè amisa Mariocia.
Le agh dà da trà anca ai can abandonà. Su la paret dadré dël banch, agh heva ona fotografìa d’on can maronin, on pò sprusc-là ma con du eugg comè on cristian.
La Mariocia a m’ha dì:
«Ël padrôn dë sto can al va stà via, al pòda pu tégnal, al veura massal. Pòrtal cà ti on para dë smani. Dòpo ij fèsti i trovarò la manera dë sistemal, i gh’hò tanti client e i conossi tanta gent».
Mi igh avevi già on can, ma për fagh on piasé i l’hò portà cà.
E ’nsì col «para dë smani» i hin diventà disdòt ani.
Apena a cà col can am guardava con cuj du eugg da cristian ch’i parlàvan. Mi i vorevi ciamal Òscar, ma ël mè òm l’è dì ch’ a stava mia ben dagh ël nòm dël Pressident dla Repùblica, alora l’hò ciamà Arturo, pròpi comè on cristian.
I sôn capì sùbit parchè i évan abandonà cola bèstia: l’eva on disgrassià che ’pena ch’al podeva a scapava. Mi i la ciamavi, i bragalavi ’mè na mata, ma lu a scapava pussè fòrt.
L’andava mia lontan, al feva ’pena ël gir dl’isolà. Gh’è da savé che ’ndova ch’i stò mi, i hin tuti vilèti e tuti i gh’han ël can. Col disgrassià al passava tranquil davanti al cancèl dë tuti ij cai, al tirava sù la sciampa dadré e al feva na pissadina. Podì imaginà la fera dij àltar can!
Comè ch’al gneva al ciar, mi regolarment igh davi ona piscià ’nt ël cu, ma lu come gnanca: am guardava con aria dë sfida, al tegneva la coa drita, che për ij can al veura dì «i comandi mi».
On di, për la disparassiôn, i l’hò sarà fòra sul balcôn dla mè stansa e sôn andai a fà ona comissiôn d’ona disena ’d minut. Quand ch’i sôn tornà indré, col bastard agh l’eva pu: a s’eva sbatà giò, a m’heva fracassà ël vas dij gerani ch’l’eva sota e l’eva scapà.
Dòpo on para d’ori l’è rivà tut sanguanent. Mi igh hevi mia cà la màchina e i sôn dovù ciamà sul lavor la mè fiòla për portal sùbit d’la veterinaria. E ’nsì da cola vòlta, ij sò colega i la ciàman «quella del cane paracadutista».
Ël mè òm l’è fai tuti ij ripar imaginàbil su la recinsiôn dla cà, ma lu comè gnanca: quand che agh heva vòja dë scapà nissun a la tegneva.
Al drovava ona manera tuta soa: a ’nfilava na sciampa travèrs ij sbari dla recinsiôn, peu al feva passà la tèsta, dasi dasi as tirava dré l’altra sciampa e ël rèst dël còrp (intant as sentiva scruscià tuti j’òss) e peu via ch’a ’ndava fòrt ’mè on licher! L’eva ona vera disparassiôn.

Ona vòlta i soma andai tri o quàtar di a Amsterdam con tuta la famiglia. Renta al nòst albèrgo a gh’eva on negòssi che in vedrina as vedeva: cadeni, colar cont ij ciòd, frusti, ’nsoma tuti cuj ròbi-lì.
Ògni vòlta che i passàvan davanti, ël mè òm as fermava a coriosà e nun igh disévan: «Brut porscé, a la tò età at fà mal…!».
’Pena che i soma rivà cà, lu l’è sparì int a’ scantinà, dova ch’al tegna tut ël sò armamentari.
Mi da sora i sentivi che al resgava, al picava, al feva on ciadèl dël diàval.
Dòpo on pò i vedi rivà l’Arturo cont on bèl colar fai cont on tubo rìgid dë plàstica, resgà on tri centim, ògni du did agh heva piantà a ragera dij ciòd con la ponta girà dë fòra.
Dadré dl’Arturo agh eva ël mè òm tut sodisfai ch’l’è dì: «Adèss i veuri pròpi ved s’l’è bôn dë scapà ’ncora, al riescia pu a passà travèrs ij sbari, ël colar a la blòca».
Sol che col sistema-lì i soma capì sùbit ch’l’eva on infesc parchè con cuj ciòd am rigava tuti ij mòbil e am pelava ij gambi quand am passava visin.
Alora col sciarvèl fin dël mè òm agh ha piantà su ògni ciòd dël colar on ëstopôn dë nata, col ch’as dròva për imbotiglià ël vin.
L’Arturo adèss a smijava pròpi la Lucia Mondella dij «Promessi Sposi» con cola tramenta ragera intorn’ a la tèsta. Tuti cuj ch’i passàvan su la stra i guardàvan col can conscià cola manera e chissà parchè… i ghignàvan!
Ògni tant al riusciva istèss a scapà quand che nun i së smantegàvan dë ciavà ël cancèl, parchè lu l’eva ’mparà a tirass in pé e schiscià la maniglia con la sciampa.
L’è ’mparà a duèrd tuti ij pòrti dla cà e ’ndava denta e fòra, sù e giò comè che agh heva vòja.
Cola bistiascia ògni moment a në combinava sémpar vuna neuva.
’Nt ël circondari i la cognossévan tuti… on di s’ha fina presentà in gesa!
Mi cèrti vòlti i në podevi pu e am gneva vòja dë strossal. Për cuntaj tuti l’è mia ’sè d’on lìbar.

E ’nsì i hin passà j’ani. L’Arturo dasi dasi a s’ha quaietà.
Peu l’è diventà on pò balord, a gh’ha gnù la catarata e s-ciarava pòch, quand al cercava dë gnì sù për ij scali al feva fadiga e al riusciva pu a duèrd ij pòrti.
La veterinaria a l’ha curà ben fin ch’l’è podù ma on di l’è sparà la sentensa: «È meglio sopprimerlo. Ha le reni che ormai non rispondono più alle cure, è inutile farlo soffrire».
Mi i sôn mandà giò on grop gròss ’mè na cà. Intant che le agh feva la pontura, igh hò tegnù na sciampa e igh caressavi la tèsta. Igh hò dì: «Ciao amis dë tanti aventuri, it hò vorsù tanto ben anca se t’sè stai ona disparassiôn, fòrsi parchè t’sè stai on can anàrchich, on pò comè mi».
Ël mè òm l’è fai on beugg int ël cantôn dël giardin ’ndova che lu agh piaseva stà a coriosà cuj ch’i passàvan, e ij mè nivodini i hin piantà ij fior.
Mi i sôn dì: «Basta, i veuri pu savégan ëd can».

Peu ona cà sensa pel dë can ’n gir, a më smeava gnanca na cà e dòpo ona smana l’è rivà la Lilli.
La Lilli l’è ona bèra. Al canil i m’han dì ch’l’eva tranquila, e l’è vera. M’han anca dì ch’l’eva on setter, ma për mi l’è on «otter», parchè a gh’ha ël pel tut colorà.
Agh fà fèsta a tuti e l’è gnanca bona dë baià. A më stà sémpar tacà, am mòla mai. L’è ubidienta e l’è mai fai on dispresi. A qualsìassi ora che i rivi cà, le am pòrta ona fòja për fàm on regal, mi i la carèssi e alora am salta ’dòss e la cerca dë barlecam la facia, për dam on basin.
Mi igh veuri ben.
Ma mai comè al mè can anàrchich…
…Fòrsi parchè l’eva on pò comè mi.

[Dialèt ëd Noara]

Traduzione in italiano: Il cane anarchico