Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Sintassi/Ij përnòm përsonaj complement

Artorn

---

Ij përnòm përsonaj complement

I notoma che ij përnòm përsonaj complement a peulo esse tònich opura àton, coma i l'oma vist an gramàtica (vardé la relativa session). Sì i vardoma mach le diferense 'd sintàssi fra Piemontèis e Italian (contut che i l'àbio già dit quaicòs).

Partìcole d'union fra përnòm verbal e përnòm complement

Com i l'oma già vist, se a esisto përnòm përsonaj complement socià ai përnòm verbaj sogét, costi a peulo fond-se dand orìgin a na sola partìcola përnominal, che ant ògni meud a conten ël përnòm verbal. Pr'esempi:

Chièl am dis (am a conten ël përn. verb. sog. a (chièl) e ël përn. compl. ëm (mi, a mi)).

Gavand ël sogét esplìcit la frase a dventa:

Am dis andoval 'l përn. verb. sog. a a l'é macassìa present.

Lë scrive chièl a ëm dis, chiel a më dis, chièl a'm dis a sarì franch ësbalià. Na lista completa 'd coste partìcole a-i é an Gramàtica.

Complement ogét e 'd terminassion (acusativ e dativ)

Mentre ant le proposission afermative sempie(sensa ausiliar) a-i son nen diferense "lògiche" ant la costrussion dla frase che a conten costi complement, cand ël temp dël verb a l'é compòst a-i é na diferensa nen mach con l'Italian, ma 'dcò con àutre lenghe neolatin-e. Costa diferensa a l'é la posission dla partìcola complement. Arportoma quàich esempi paragonà con ij corispondent italian.

Se i pijoma la frase 'd prima chièl am dis = lui mi dice e i la portoma al passà: chièl a l'ha dime = lui mi ha detto. se a costa i giontoma un complement ogét, al present i l'oma chièl am lo dis = lui me lo dice, mentre al passà i l'oma: chièl a l'ha dimlo = lui me lo ha detto.

As nòta donca che ij përnòm përsonaj complement, ant ij temp compòst, a passo an coa al partissipi passà e as unisso a cost, lassand ël përnòm verbal sempi anans al verb. Ël grup përnominal an coa al verb a peul esse acusativ (a l'ha dilo), dativ (a l'ha dime) opura acusativ e dativ (a l'ha dimlo), com a càpita 'dcò an Italian, ma ant n'àutra posission.

N'àutra nòta: ël grup përnominal an coa al verb (che an cost cas a l'é un partissipi passà), a peul modifiché la final dël verb midem (ant l'esempi dit a dventa di---. An pràtica as modìfico coi partissipi passà iregolar che a finisso nen për "...à, ...ù, ...ì".

Ho detto, lo ho detto, gli ho detto, glelo ho detto an Piemontèis a dvento, anr l'órdin: I l'hai dit, i l'hai dilo, i l'hai dije, i l'hai dijlo.

Forma negativa con complement

I notoma le proposission sì sota coma esempi:

• Non lo vuoi = It lo veule nen
• Non lo hai voluto = it l'has nen vorsùlo
• Non glielo diamo = I-j lo doma nen
• Non te lo ho dato = I l'hai nen datlo

An Piemontèis la negassion a manten soa posission, e sòn a fà an manera che negassion e partìcola complement a sio sempe separà dal verb, che a ven a trovesse fra ij doi.

Forma interogativa e interogativ-negativa con complement

Natural che i parloma dla forma interogativa piemontèisa, dal moment che l'àutra forma a l'ha nen particolarità da noté.

Ëdcò sì i partoma da na série d'esempi:

• Lo vuoi? = lo veus-to? *
• Non lo vuoi? = lo veus-to nen? *
• Lo hai voluto? = l'has-to vorsùlo?
• Non lo hai voluto? = l'has-to nen vorsùlo?
• Glielo diamo? = I-j lo dom-ne? = I-j lo doma? *
• Non glielo diamo? = I-j lo dom-ne nen? = I-j lo doma nen? = Dom-nejlo nen? *
• Glielo abbiamo dato? = I l'om-ne dàjlo?
• Non glielo abbiamo dato? = I l'om-ne pà dàjlo?

*) - Le forme segnà con l'asterisch, as podrìa dì che a son giuste da na mira gramaticàl, ma a son-o un pòch dròle, nen abituaj. Coste a son le forme con ij temp sempi, e për coste a smija méj nen dovré la forma anterogativa piemontèisa. Për le forme con ij temp compòst, anvece, la forma interogativa piemontèisa a l'ha gnun problema.

Quàich nòta e particolarità

I l'oma già vist an Gramàtica an manera sistemàtica le particolarità, e i l'oma fàit nòstre nòte. Sì i sotlignoma mach quàich pont significativ an particolar.

Fra ij përnòm përsonaj complement a-i son le partìcole riflessive, che a peulo 'dcò formé na partìcola ùnica con ël përnòm verbal. Pr'esempi : Mi (i ëm) bogio = Mi im ciamo. Quàich atension a serv për la sconda përson-a singolar (italian: tu ti chiedi). Tut sùbit la tradussion an Piemontèis a podrìa smijé : Ti it ciame, ma sòn a veul dì, an Italian : tu chiedi. La forma riflessiva a l'é Ti it ët ciame = ti it 't ciame con na pronunsia pen-a un pòch diferenta. La situassion a càmbia ant ij temp riflessiv compòst, e gnun problema a-i é ant la frase : Ti it ses ciamàte.

I notoma che ij verb "esse" e "avèj" a l'han an soa coniugassion, dle consonant eufòniche, che a cambio con particolar combinassion con partìcole përnominaj. An quàich cas a ven-o butà d'àutre partìcole eufòniche, e an quàich cas a l'é ciamà l'usagi dël tratin. Për tut sòn i armandoma a le session dla Gramàtica, capìtoj relatv ai Përnòm përsonaj e verb ausiliar.

N'ùltima nòta an sla concordansa dël partissipi passà ant ij temp compòst: An Italian sa dis, pr'esempi, Pietro la ha spaventata për dì che Pietro ha spaventato lei. Le doe proposission a son tute doe giuste, ma ant la prima l'partissipi passà dël verb (tempo compòst) a pija 'l géner dël complement ogét "la". Ant la sconda a resta invariant rispét al géner, dal moment che se a spaventé a fussa stàita bele che Maria, 'ncora i l'avrìo avù: Maria ha spaventato lei. Se donca l' complement ogét a ven "prima" dël verb, cost a "vëdd" ël sogét coma përson-a e nùmer, ma a "vëdd" ël complement ogét coma géner dël partissipi passà.

An Piemontèis, ant ij temp compòst, ël complement a passa dòp ël partissipi passà a a-j s'ùniss: "Pero a l'ha sburdìla. Ël partissipi passà a resta invariant e 'l përnòm complement a-j ven dapréss. An Piemontèis, donca, mersì a la diferenta costrussion, a-i é nen costa varassion ëd concordansa.

Ël përnòm relativ "che" coma complement

An Piemontèis ël përnòm relativ "che" a l'é dovrà al nominativ, genitiv, dativ, acusativ e ablativ, singolar e plural, ëd preferensa sensa preposission. Cand a l'é possìbil, però, a-i son complement che a deuvro 'l përnòm invariant "dont" (sicur al genitiv, dle vire an quàich complement ëd leu) che a ciama nen preposission. Sto usagi, moptobin scorèivol an Piemontèis, a peul soné dròlo a chi a l'ha an ment la sintassi italian-a. An efét a esisto, coma paròle piemontèise, ij përnòm "qual, quala, quai, quale" con n'usagi che a smija a col italian, ma con costi la proposission an Piemontèis a dventa nen natural e nen seulia.

An cost usagi piemontèis ëd "che", dle vire, për nen avèj confusion, as gionta quàich përnòm përsonal ò adverb coma ridondansa dë spiegassion. Sovens la proposission a ven organisà an manera 'd nen dovèj dovré ij përnòm relativ (sòn a ven natural an Piemontèis). I foma ij sòlit esempi che a ilustro lòn ch'i l'oma dit:

• La persona di cui ti ho parlato ---> La person-a dont i l'hai dite
• Il luogo da cui siamo venuti ---> Il luogo da dove siamo venuti ---> Ël leu da andova i soma vnù ---> Ël leu dont i soma vnù
• Il bambino a cui abbiamo dato le caramelle ---> La masnà che i l'oma daje le caramele
• Un paese in cui non sono mai stato ---> Un pais che i son mai staje ---> Un pais andova i son mai stait
• Questo è un ciarpame di cui non puoi fare nulla ---> Sòn a l'é na ciarafa che it peule nen fene gnente
• Purtroppo questa è una cosa a cui non puoi fare nulla ---> Belavans sòn a l'é na còsa che it peule nen feje gnente
• Questa è una idea che vale la pena combattere ---> Costa a l'é n'idèja che a val la pen-a ëd combatla
• Questa è una idea per cui vale la pena combattere ---> Costa a l'é n'idèja che për chila a val la pen-a ëd combate
• etc.

Con j'ùltime doe proposission i antroduvoma 'l discors dij complement indirét.