Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Sintassi/Ij complement

Ij complement

Complement ogét

I notoma sùbit che a-i son verb che an Italian a l'han significà intransitiv e che an Piemontèis a esprimo l'istéss concét an forma transitiva. An costi cas lòn che an Italian a l'é un complement indirét, an Piemontèis a dventa complement ogét. A esisto peui verb, com a-i na son ëdcò an Italian, che a peulo avèj significà transitiv opura intransitiv, e an cost cas le doe forme a esprimo concét diferent.

- Verb neuse (ital.: nuocere) an Piemontèis a l'é transitiv: ital.: gli ha nuociuto = a l'ha nosulo e nen a l'ha nosuje

- Verb rusé transitiv = ital.: sgridare. - A l'ha rusalo

- Verb rusé intransitiv = lital.: litigare. A l'han rusà për gnente

An Italian "litigare" a ven dovrà 'dcò an forma transitiva riflessiva coma "litigarsi qualcosa" mentre an Piemontèis as rusa sempe "për" quaicòs.

An Piemontèis as deuvra sovens la preposission "dë, ëd" con col che ant la "lògica" dla sintassi italian-a a sarìa un complement ogét, mentre che an Piemontèis a l'é un partitiv, ò a ven dovrà coma partitiv. An propòsit vardé sì sota.

Partitiv

An Piemontèis as deuvra 'l partitiv an na manera che a-j ësmija pitòst a cola Fransèisa. Sì sota i arportoma la proposission italian-a, piemontèisa e la tradussion literal an Italian:

Avere informazioni = avèj d'informassion (avere d'informazioni).
Chiedere informazioni = ciamé d'informassion (chiedere d'informazioni).
Ho visto altri posti = I l'hai vëddù d'àutri leu (ho visto d'altri posti).
Suonare l'organo = soné dl'òrgo (suonare dell'organo) ma an cost cas, ëdcò soné l'òrgo.

A propòsit dl'ùltima proposission, as deuvra la forma partitiva pì për l'assion abitual, che nen për l'assion dël moment.

An particolar ël partitiv a l'é sempe dovrà ant le espression che an Italian a son costruìe con: molto/a + [entità al singolar], opura molti/e + [entità al plural] e che an Piemontèis a ven-o traduvùe con (motobin (che sì a l'é adverb) + ëd / dë + [entità singolar ò plural]. I notoma che costa a l'é la stessa costrussion che a-i é an Fransèis, coma beaucoup de ...... . Quàich esempi con Italian, Piemontèis, Fransèis:

Molto pane = motobin ëd pan = beaucoup de pain Molte mele = motobin ëd pom = beaucoup de pommes

Complement ëd leu

A son da noté dontrè particolarità. La prima as arferiss nen na forma particolar, ma doe sità particolar: Ast e Alba. Ij complement ëd leu, arferì a costi doi pòst, a deuvro la congiunsion "an" tant për ël complement dë stat an leu coma për ël complement ëd moviment a leu, mentre ël complement ëd moviment da leu a gointa, macassìa, la congiunsion "an"

I son an Alba
I vado an Ast
I ven-o da 'n Ast

D'àutri pòst che a comenso con "A..." as compòrto nen a l'istessa manera. Ancora a propòsit dl'usagi bondos dla preposission "ëd, dë" an Piemontèis, i notoma che costa as treuva, an manera ridondant, ma sempe presenta, socià a la preposission "da" an coste espression:

da 'd sà , da 'd là = ital.: di qua, di là e che an ital. a sarìo, an manera literal: da di qua , da di là.

I podoma consideré coma un partitiv ant un complement ëd moviment da leu, l'espression:

A riva da d'àutri pòst e d'àutre proposission dë sto tipo, andova 'l complement ëd leu a l'é plural e andeterminà.

Complement ëd matéria

I notoma mach che an Piemontèis cost complement a l'é mai formà da agetiv coma, nopà, dle vire a càpita an Italian. Arportoma j'agetiv Italian e la tradussion Piemontèisa.

ligneo = ëd bòsch
ferreo = ëd fer
marmoreo = ëd marmo
bronzeo = ëd bronz
terreo = ëd tèra
acqueo = d'aqua
aereo = d'ària *)
e via fòrt.

*) - Da noté che "aereo" as deuvra nen coma complement ëd matéria, ma as peul trovésse con d'àutri usagi.

Costrussion particolar

As nòto le costrussion arportà sì sota:

A l'ha gnun amis an càusa a sò spatuss che an Italian a son-a non ha nessun amico a causa della sua boria ma che literalment, an Italian, a sarìa: ha nessun amico in causa a sua boria

L'espression italian-a "a causa di ...." (complement ëd càusa), gavà d'italianis, che a son ëdcò dovrà, a ven rendùa con "an càusa a ...".

I son ancamin che i lo faso che an Italian a son-a lo stò facendo ma che da na mira literal, an Italian, a sarìa: sono in cammino che lo faccio

Ma costa espression a peul esse rendùa da n'espression motobin particolar (e nen vàire dovrà), che a deuvra l' verb "ten-e" coniugà, seguì dal partissipi passà dël verb che a esprim l'assion. An cost cas: "I lo ten-o fàit", che da na mira literal, an Italian, a sarìa: lo tengo fatto

A parla su chièl coma se a fussa un gadan che an Italian a son-a parla di lui come se fosse un fesso ma che da na mira literal, an Italian, a sarìa: parla sui lui come se fosse un fesso. Complement d'argoment resù da "su"

A fussa mach ëd chièl i sarìo mal ciapà che an Italian a son-a fosse solo per lui, saremmo mal messi ma che da na mira literal, an Italian, a sarìa: fosse solo di lui saremmo mal presi. E via fòrt

Coste espression, al dì d'ancheuj, a son nen vàire dovrà (gavà la scona, che a l'é dovrà an esclusiva e a-i na son nen d'àutre che a sio "normaj"). Sòn a l'é përchè a son dovrasse vàire costrussion italian-e piemontèisisà. A fan macassìa part dla lenga piemontèisa la pì vera.