Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Verb/Verb ausiliar/Verb ausiliar esse

Ël verb "esse"

Meud indicativ
Present	Ampëfét	Passà	Passà lontan	Trapassà	Trapassà lontan	Futur sempi	Futur anterior
mi i son	mi i j'era	mi i son ëstàit	mi i fure	mi i j'era stàit	mi i fure stàit	mi i sarai	mi i sarai stàit
ti it ses	ti it j'ere	ti it ses ëstàit	ti it fures	ti it j'ere stàit	ti it fures ëstàit	ti it saras	ti it saras stàit
chiel a l'é	chiel a l'era	chiel a l'é stàit	chiel a fur	chiel a l'era stàit	chiel a fur ëstàit	chiel a sarà	chiel a sarà stàit
noi i soma	noi i j'ero	noi i soma stàit	noi i furo	noi i j'ero stàit	noi i furo stàit	noi i saroma	noi i saroma stàit
voi i seve	voi i j'ere	voi i seve stàit	voi i fures	voi i j'ere stàit	voi i fure stàit	voi i sareve	voi i sareve stàit
lor a son	lor a j'ero	lor a son ëstàit	lor a furo	lor a j'ero stàit	lor a furo stàit	lor a saran	lor a saran stàit

Meud congiuntiv
Present	Ampërfét	Passà	Trapassà
che mi i sia che ti it sie che chiel a sia che noi i sio che voi i sie che lor a sio	che mi i fussa che ti it fusse che chiel a fussa che noi i fusso che voi i fusse che lor a fusso	che mi i sia stàit che ti it sie stàit che chiel a sia stàit che noi i sio stàit che voi i sie stàit che lor a sio stàit	che mi i fussa stàit che ti it fusse stàit che chiel a fussa stàit che noi i fusso stàit che voi i fusse stàit che lor a fusso stàit

Meud condissional
Present	Passà
mi i sarìa ti it sarìe chiel a sarìa noi i sarìo voi i sarìe lor a sarìo	mi i sarìa stàit ti it sarìe stàit chiel a sarìa stàit noi i sarìo stàit voi i sarìe stàit lor a sarìo stàit

Meud imperativ
Present	Futur
---	---
sìe (esse)	it saras
ch'a sìa	a sarà
soma	i saroma
sìe (esse)	i sareve
ch'a sìo	a saran

Meud ampërsonaj
Anfinì		Partissipi		Gerundi
Present	Passà	Present	Passà	Present	Passà
esse	esse stàit	---	stàit (stàita)	essend (an essend)	essend ëstàit

I notoma che 'l verb "esse" a deuvra le partìcole eufòniche l' e j' dnans a le vos che a comenso për vocal. La prima partìcola as buta a la tersa përson-a singolar dël present e dl'amperfét (e ij temp compòst da coste vos). La sconda partìcola ant le àutre vos dl'amperfét.

Sòn a càmbia se al verb "esse" a l'é socià la partìcola locativa "i", che a corispond a la partìcola italian-a "ci, vi" (vis-a-dì ij verb italian "esserci, esservi" an sens locativ).

I l'oma vist che, an general, ël locativ as colega dòp ël përnòm verbal con un tratin. Sòn a càpita 'dcò con ël verb "esse", andova però a spariss la partìcola eufònica. Antlora l'italian "io ci sono, tu ci sei, egli c'é, ...." an Piemontèis a dvento : 2mi i-i son, ti it i-i ses (gionta eufònica), chiel a-i é, noi i-i soma, voi i-i seve, lor a-i son. Për l'amperfét i l'oma : "mi i-i era, ti it i-i ere (gionta eufònica), chiel a-i era, noi i-i ero, voi i-i ere, lor a-i ero.. I l'oma già vist la gionta dla "i" eufònica a la sconda përson-a singolar (dòp ël përnòm it).

Për j'àutri temp ël comportament a l'é col ëd tuti ij verb : "Mi i-i sarai ; Ti it i-i sarìe stait ; e via fòrt.

A-i é 'dcò n'àutra particolarità: cand oltra al locativ "i" a-i é 'dcò ël partitiv "na" (italian "ne"), antlora le terse përson-e singolar dël present e dl'amperfét a manten-o la partìcola eufònica, ma a la cambio an " j' ". Foma n'esempi arportand ëdcò la forma italian-a:

lui è = chiel a l'é ; lui c'è = chiel a-i é ; ce n'é = a-i na j'é ; ce ne sono = a-i na son

lui era = chiel a l'era ; lui c'era = chièl a-i era ; ce n'era = a-i na j'era

Vardoma la coniugassion ëd "ess-lo" (italian "esserlo"). I l'oma vist che ant ij temp sempi 'l përnòm "lo" as treuva fra përnòm verbal e vos dël verb. Con ël verb "esse" a-i é quàich complicassion dàita da la presensa dle partìcole eufòniche. I l'oma : "mi i lo son, ti it lo ses chiel a 'l l'é, noi(àutri) i lo soma, voi(àutri) i lo seve, lor(àutri) a lo son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i lo j'era, ti it lo j'ere, chièl a 'l l'era, noi(àutri) i lo j'ero, voi(àutri) i lo j'ere, lor(àutri) a lo j'ero.". Për j'àutri temp a valo le régole generaj.

I l'oma n'àutra situassion particolar con la coniugassion ëd "ess-je" (italian "essergli"). An cost cas la situassion a smija al cas d' "essie" (con locativ), andova la partìcola averbial "i" a ven sostituìa da la partìcola rërnominal "j". Alora i l'avroma (present) : "mi i-j son, ti it i-j ses, (ti it jë ses), chièl a-j é, noi(àutri) i-j soma, voi(àutri) i-j seve, lor(àutri) a-j son". Për l'amperfét i l'avroma : "mi i-j era, ti it i-j ere, (ti it jë ses), chièl a-j era, noi(àutri) i-j ero, voi(àutri) i-j ere, lor(àutri) a-j ero.".

I notoma 'ncora che cand ël partissipi passà a l'é precedù da na consonant, antlora a gionta na "ë..." prostética: "ti it ses ëstàit".

N'ùltima còsa:

esserlo = ess-lo
essergli = essje
esserci = essie
essersi = ess-se
essersene = ess-s-ne
esserselo = ess-s-lo

e via fòrt

La prima përson-a singolar dël futur a peul esse "mi i sarai" opura "mi i sareu" (che a l'é sempe giust piemontèis)

Ël gerundi present a l'ha doe forme : "essend" e 'dcò "an essend", e parèj ëdcò 'l passà : "essend ëstàit" e 'dcò "an essend ëstàit". Natural che 'l partissipi passà a l'ha un géner e un nùmer. Pr'esempi :"voiautre (voi) i seve stàite", e via fòrt.