Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Nòm sostantiv/Formassion dël feminin

Artorn

Formassion dël feminin

Dacant ai nòm ëd géner fiss [Es.: Arlògi (Orologio); cadrega (sedia); subièt' (fischietto); galinàire (donnaiolo); etc.], a-i son, anche an piemontèis, ij nòm ch'a l'han na final për ël mascolin, e un-a diversa për ël feminin.

Le régole prinsipaj a peulo dividse parèj:

Nòm mascolin con final an consonant

Ij nòm mascolin con final an consonant a fan ël feminin an pijand na "a" a la fin

Esempi:

• le sgnor - la sgnora
• ël pastor - la pastora
• ël novod - la novoda
• ël servent - la serventa
• ël mat - la mata
• generos - generosa
• drot (avvezzo alla fatica) - drota
• fanfaron - fanfaron-a

Ecession: na part dij nòm mascolin indicant mësté, con final an "or", a fan ël feminin an "oira".

Esempi:

• sartor - sartòira
• artajor - artajòira
• tenzior - tenziòira etc.

Ij nòm agetiv con la final comparativa an "or" a resto invariabij. Esempi: el pian superior, la scòla superior, nen parèj, anvece, s'a son dovrà coma nòm sistantiv. Esempi: ël superior - la supëriora.

Ij nòm sostantiv con final an "tir" e indicand profession a seurto al feminin an "tris".

Esempi:

• pitor - pitris
• scultor - scultris

Ij nòm agetiv (nen, anvece, ij nòm sostantiv) con final an "al" a preferisso restè invariabij al feminin.

Esempi: postal, trivial, carnal,' etc. Anvece: caval - cavala, etc.

Ij nòm agetiv con final an "il" a l'han al feminin le doe fòrme "ila" e "il". As preferiss la prima fòrma quand l'acent tònich a casca an sla "il" dël mascolin.

Esempi: vos sutila e 'dcò vos sotil), tota gentila (e 'dcò tota gentil); as preferiss la sconda forma quand che l'acent tònich a casca an sla prima sìlaba.

Esempi: na còss ù5il (e 'dcò na còsa ùtila); na përson-a nòbil (e dcò na përson-a nòbila).

Ij nòm mascolin an "eur" a fan éd régola ël feminin an "eusa" e, da ràur an "eura".

Esempi: farseur - farseura, blagheur - blagheura.

La pì gran part dij nòm mascolin con la final an "er" nen acentà a perdo, al feminin, la "e" giontand la "a".

Esempi:

• pòver - pòvra
• pìgher - pigra
• làder - làdra

A fan, anvece, scond la régola:

• lìber - lìbera
• miser - mìsera, etc.

Tanti nòm con final an consonant, ch'a pòrto, coma vocal ëd l'ùltima sìlaba, una "e" acentà, a rendo costa "e" squadi muta.

Esempi:

• goregn - gorëgna
• verd - vërda
• spess - spëssa
• bijet - bijëtta, etc.

Tanti d'àutri, però, a resto ant la régola.

Esempi:

• dispers - dispersa
• ver - vera
• anter - antera, etc.

Nòm mascolin con final an "i" e "j"

Ij nòm mascolin con la final an "i" o an "j" a gionto al feminin una "a".

Esempi:

• dëgordì (svelto) - dëgordìa
• seuli (liscio) - seulìa
• ambëssì (intirizzito) - ambëssìa
• scrussì (rotto) - scrussìa
• soasì (scelto) - soasìa.
• smòrbi (schizzinoso) - smòrbia
• splufrì (patito) - splufrìa
• ramì (bruciacchiato) - ramìa
• feuj - feuja.

Nòm mascolin con final an "u"

Ij nòm mascolin con final an "u" a stan a la régola giontand al feminin mach una "a"; a peudo, però, pijé anche na "v" eufònica, danans a la "a".

Esempi:

• dru - dru (druva)
• galarù - galarùa (galaruva)
• pansarù - pandarùa (pansaruva)
• grotolù - grotolua (gratoluva)

Nòm mascolin con final an "o"

Ij nòm mascolin con la final an "o" a cambio la "o" an "a"

Esempi:

• dròlo - dròla.
• cito - cita

Ecession: vido (vedovo) - vìdoa, përchè sì a l'é ël masvolin "vido" ch'a deriva dal feminin "vidoa (dal latin "vidua").

Nòm mascolin con final an "e" e "é"

Ij nòm mascolin con final an "e" nen acentà a cambio la "e" an "a".

Esempi:

• màire - màira
• botegàire - botegàira

Ij nòm mascolin con final an "é" acentà strèita a fan ël feminin an "era".

Esempi:

• bërgé - bërgera
• lavandé - lavandera
• panaté - panatera
• cartoné - cartonera

Nòm con final an "ch" e "gh"

Ij nòm con la final an "ch" e "gh" con son dur a pijo al feminin, second la régola, una "a" (perdend, naturalment, la "h").

Esempi:

• rich - rica
• antregh - antrega
• nech - neca

Nòm con final an "cc" e "gg"

Ij nòm con final an "cc" e "gg" con son doss a pijo al feminin "ia".

Esempi: scavicc - scavicia.

Nòm mascolin con final an "n"

Ij nòm mascolin con final an "n" a fan sempre ël feminin an "n-a" con la "n" faucal.

Esempi:

• sclin - sclin-a
• padron - padron-a
• artisan - artisan-a

Nòm mascolin con doe surtìe al feminin

A-i son ëd nòm mascolin ch'a l'han doe surtìe al feminin.

Esempi:

• amis - amisa amìa
• nemis - nemisa nemìa
• prior - priora priòira

Nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin

A-i son peui, ëd nòm ch'a servo tant për mascolin che për feminin sensa cambié final, ch'a son determinà mach da l'artìcol.

Esempi:

• ël pianista - la pianista
• ël giovo - la giovo

Nòm con radis diversa

Coma an italian, ëdcò an piemontèis a-i son ëd nòm-sostantiv ch'a derivo 'l feminin da na rais dël tut diversa da cola dël mascolin.

Esempi:

• pare - mare
• mëssé - madòna
• barba - magna
• gënner - nòra
• fratel (frel) - seur (sorela)
• òmo (marì) - fomna
• monsù - madama
• monsù (signorino) - tòta (signorina)
• cé (pare grand) - mare granda
• frà - seur
• mas-c - fumela

Nòm ch'a fan ël feminin an "ëssa"

Quàich nòm-sostantiv a l'han ël feminin an "ëssa" coma an italian.

Esempi:

• professor - professorëssa
• cont - contëssa
• lion - lionëssa
• poeta - poetëssa
• prinsi (prensi) - principëssa

Non ëd bestie sensa feminin

Ant ij nòm ëd bestie ch'a l'abio nen ël feminin, as costuma buteje, avzin, al mascolin, la paròla "fumela", e, al contrari, gionteje "mas-c".

Esempi:

• la fumela dl'elefant
• ël mas-c dla sùmia
• girafa mas-c - girafa fumela

Nòm dle piante

Ij nòm dle piante a peulo esse mascolin o feminin. Esempi: prussé (pero), persié (pesco), fié (fico), armognan (albicocco), etc. e al feminin: ceresera (ciliegio), màndola (mandorlo), bërgna o brigna (susino), ninsòla o ninsolera (nocciolo), nosera (noce), etc.

Nòm ëd la fruta

Ëedcò ij nòm ëd la fruta a peulo esse mascolin o feminin. Esempi. A son mascolin: priss (pera), pom (mela), persi (pesca), fi (fico), armognan (albicocco), etc. A son feminin: ceresa (ciliegia), màndola (mandorla), bërgna o brigna (susina), ninsòla (nocciola), nos (noce). As peul disse, donca, coma j'esempi ch'i l'oma dàit, che a un nòm ëd pianta mascolin-a a-j corespons, bin sovens, un nòm ëd fruta mascolin, e a un nòm ëd pianta feminin a-j corispond un nòm ëd fruta feminin.