Lenga piemontèisa/Gramàtica piemontèisa/Morfologìa/Nòm-agetiv/Agetiv numeraj

Artorn

---

Agetiv numeraj

As divido an cardinaj, ordinativ, coletiv, moltiplicativ. I parlroma peui dij nùmer frassionari e d'àutre espression matemàtiche.

I notoma sùbit na particolarità piemontèisa: mentre an Italian e an Fransèis mach ël nùmer "un" a l'ha un mascolin e un feminin, an piemontèis ëdcò 'l nùmer "doi" a l'ha un mascolin e un feminin. Un, Un-a, Doi, Doe. Pr'esempi: Doi bero e doe fèje.

An cost cas na tàula a-i và pròpi. An bleu i l'oma butà agetiv che dle vire as sento, ma che a son italianism. J'ordinaj a l'han le forme dël mascolin e feminin, singolar e plural, forme che a son indicà ant l'òrdin. L'istess a l'é për ij moltiplicativ. Për ij coletiv indicoma, ant l'ordin, singolar e plural.

Nùmer	Cardinal	Ordinal	Coletiv	Moltiplicativ
1	un, un-a	prim, prim-a, prim, prime	------	sempi, sempia, sempi, sempie
2	doi, doe	scond, sconda, scond, sconde	cobia, cobiepàira, paira	dobi, dobia, dobi, dobie
3	trè	ters, tersa, ters, terse	trien-a, trien-e	tre vòlte tre vire triplo
4	quatr - quat[1]	quart, quarta	quatren-a, quarten-e	quat vòltequat virequadruplo
5	sinch	quint, quinta, quint, quinte	sinchen-a, sinchen-e	etc.
6	ses	sest, sesta, sest, seste	mesa dosen-a, mese dosen.esesen-a, sesen-e
7	set	sétim, sétima, sétim, sétime[2]	------ [3]
8	eut	otav, otava, otav, otave[2] [4]	------
9	neuv	nòno, nòna	noven-a, noven-e
10	des	décim	desen-a
11	ondes	ondicésim, etc.[2]	------
12	dodes	dodicésim etc.[2]	dosen-a, dosen-e
13	tërdes	------	------
14	quatòrdes	------	------
15	quìndes	------	quindzen-a, quindzen-e
16	sëdes	------	------
17	disset	------	------
18	disdeut	------	------
19	disneuv	------	------
20	vint	vintésim, etc.	vinten-a, vinten-e
21	vintun[5]	------	------
22	vintedoi[5]	------	------
30	tranta	trantésim	tranten-a, tranten-e
40	quaranta	quarantésim	quaranten-a, quaranten-e
50	sinquanta	siquantésim	sinquanten-a, sinquanten-e
100	sent	sentésim	senten-a, senten-e
123	sent e vintetrè	------	------
1000	mila	milésim, milésima, milésim, milésime	milié (invar.)
1548	milasichsentquaranteut	------	------

Coma i l'oma già dit, j'ordinaj a peulo esse mascolin ò feminin, singolar ò plural, e ij coletiv a peuilo esse singolar ò plural. Tuti, coma agetiv, a seguo le régole generaj për sòn. Ant la tàula i l'oma arportà le diferente forme giusta com arciam.

An matemàtica, parland dle cifre d'un nùmer, i l'oma unità, desèn-e, sentèn-e e ij mila, opura mijé ò milié ò milanta, e peui 'ncora le desen-e 'd milié, le semten-e 'd milié, ij milion, e via fòrt.

Ij nùmer frassionari, le potense, ij radicaj

Partend da la frassion pì sèmpia i l'oma "més" e "metà". Mentre lë scond a l'é invariant, ël prim a fà ecession e a l'ha 'dcò 'l plural mascolin. Ant ël sòlit ordin i l'oma "mes mesi, mesa, mese". Donca, pr'esempi i l'oma "ij tòch mesi malandàit" , "le mese dosen-e" e via fòrt. Le frassion andova a-i é l'ordinal dël denominator a seguo le sòlite régole: "tre quart" , "doi quint" , "un décim", etc. Se anvece a esist nen l'ordinal dël denominator, antlora la régola a l'é dël tipo: "set ëd disneuv" = 7/19 = an italian "sette diciannovesimi", vis-a-dì: "cardinal a numerator + ëd + cardinal a denominator" opura "set su disneuv", vis-a-dì: "cardinal a numerator + su + cardinal a denominator"

Për le potense a ven motobin còmod mach dovré ij cardinaj, com a càpita dle vire 'dcò an Italian. La régola an general a l'é: "cardinal dla base + a (la) + cardinal dl'esponent". Natural che se a-i é l'ordinal dl'esponent, as peul dovrésse e donca i diroma pr'esempi: sinch a la tre , sinch a la tersa, ma mach des a la vintequatr. Dovrand ël cardinal dl'esponent, l'artìcol la al'é possibil nen buté l'artìcol la.

Për le radis, fin che as trata 'd radis quadrà e radis cùbica a-i son nen probléma. Ëdcò se a-i é l'ordinal as peul dovré la forma italian-a "radis quàrta, radis sesta" e via fòrt. Për j'àutre radis la régola a l'é "Radis a + Cardinal dl'indes" coma "radis a (la) eut ëd dosentsinquanteses.

J'istesse régole a valo tant për le potense coma për le radis cand esponent ò indes a son frassionari.

radis a tre su eut, ëd set a la doi su neuv andova tre su eut a l'é l'indes dla radis e doi su neuv a l'é l'esponent dël radicand (che a l'é set).

Nòte

1. Ëd sòlit quatr anans a vocal e quat anans a consonant.
2. J'ordinaj dal 7 anans a-i son nen, se nen mach coma italianism, gavà le desèn-e complete. Për j'àutri nùmer as deuvro, ant ël Piemontèis clàssich, locussion coma: "col ch'a fà... + nùmer cardinal". L'italian "ventottesimo" as traduv "col ch'a fà vinteut, opura "col ch'a resta ... + nùmer cardinal, opura "col ch'a conta ... + nùmer cardinal, e via fòrt: Capitol ch'ha fà neuv, e 'ncora I son rivà col ch'a fà dodes. Se a-i é nen da confondse, as deuvra 'dcò mach ël cardinal: "Luis quatòrdes, Rico eut".
3. Për ij coletiv a val la nòta sì dzora e a manco da l'ondes an sù, gavà le desèn-e complete. Ma a-i é la dosen-a e la quindzen-a.
4. Otava a l'é l'otava musical e a l'é 'n sostantiv.
5. La congiunsion "e" a ven butà fra la sentèn-a e la desèn-a e fra la desèn-a e l'unità a parte da vint an sù gavà cand la cifra a comensa për vocal (un, eut, otanta): "vinteset, vinteut, vinteneuv, sentevint sentotanta, sentotantetrè".