La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 27
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XXVII - A-i ruva torna Lurulu[modifiché]
An sla vilòtola e sël castel d'Erl, e për minca canton e strem, a l'é passaje la prima; na benìa dossa ch'a calava 'n s' cola tèra e a dësniciava tut lòn ch'a l'era viv, nen dësmentianda fin-a le piante le pì cite ch'a-i era ant ij leu ij pì scondù: sota le gronde, ant le chërpure dij barlèt vej o arlongh ëd le ligne 'd màuta ch'a tnisìo ansema 'd cors antich ëd pere. An col temp ëd l'ann, Orion a 'ndasìa nen a cassa djë lioncòrn; pa përchè ch'a savèissa an che temp jë lioncòrn a fèisso rassa ant ël Pais ëd j'Arfaj, anté che 'l temp a l'é pa 'ma 'mbelessì, ma an càusa a 'n sentor, ch'a jë vnisìa dai sò cé uman, ëd nen andé a cassa 'd gnun-e bestie an col temp ëd balade e fior. Parèj chiel a ciadlava ij can e a beicava soens ij brich an ëspetanda che, un di o l'àutr, Lurulu a vnèissa torna. La prima a l'é furnìa e le fior ëd l'istà a son dësbandisse, e contut a-i era 'ncó pa 'd sègn che 'l sërvan a tornèissa, convnù che an sle combe dël Pais ëd j'Arfaj ël temp a bogia diferent che da nojàit. Orion a beicava an longa travers la lus ëd la sèira ch'a svalurìa, fin-a a la mira che la ligna dij cò dle bricòle as fasìa nèira; contut, a s-ciairava 'ncó nen ij sërvan calé dai brich an bogianda su e giù soe cite teste rionde damentre ch'a marciavo. Ij vent sensa rechie dl'otonn a son ruvà con soa vos piorosa an bufanda da 'd vàude frèide, e a l'ha trovà Orion ancó an camin a beiché s'a-i ruvèissa Lurulu; le ceje e le feuje ch'a viravo 'd color a-j parlavo a sò cheur d'andé a cassa; e ij can a chilavo an sustanda d'andé an campagna rasa e sté dapress a le marche d'odor ch'a traverso 'l mond tant 'ma 'd santé mascareuj. Contut Orion a vorìa deje la cassa a pa nèn ëd men che jë lioncòrn e a seguitava a speté ij sërvan.
A l'era da vàire che Lurulu a l'avìa furnì sò dëscors ai sërvan ant ël bòsch e che soa corùa, pì lesta che cola dle levr, a l'avìa portaje a la viarà a la finansa. E bin, un di ch'a-i era na mnassa 'd gèil ant l'aria e che 'l sol color ëscarlata a l'era 'n camin a 'ndé sota, coj che da 'nt le tère cognossùe a l'hèisso vardà (e a lo fan da ràir) anvers col finage misterios anté che la Tèra a furniss, a sarìo stàit bon a vèje le figure svice e foravìa dij sërvan ch'a bogiavo fiosche ant la neuit. A j'ero ruvà, un sërvan daré a l'àutr, an robatanda giù apress d'avèj fàit un sàut motobin àut për travërsé 'l finage dl'ambrun. Pijanda tèra an sa manera dròla, a l'han seguità a sautërlé, a fé le stiribàcole e a core con dë s-cionf ëd grign da barivej, tant 'ma s'a fussa costa-sì la manera ch'a s'afèissa për intré an col ch'a l'era, pa privo, ël pì sgalf dij pianeta. A passavo an sursorienda arand a le cite ca tant 'ma 'l vent ch'a traversa le busche, e gnun ch'a scotèissa l'armor linger ëd sò frandesse, a pudìa savèj 'ma che loràit a fusso foravìa, gavand ij can, dont ël travaj a l'era giusta 'd monté la vardia e ch'a san, ëd tut lòn ch'a passa, ëd vàire a l'é forësté visavì dij sò bàudro. Ai singri e ai lingera e a tùit coj ch'a virondo për lì sensa ca, ij can a-j bàulo cora ch'a passo. A le bestie sërvaje dij bòsch a-j baulo con pì 'd ghignon, an savenda bin an che manera cagnin-a ch'a dëspresio j'òmo. A la volp, con soa aria mascareula e soa costuma 'd virolé leugn, a-j baulo con ancó pì 'd zara. Ma cola neuit, ij can a baulavo dëdlà 'd qualsëssìa ghignon o zara, e vàire paisan a l'han chërdù che sò can a fussa 'n camin a strossesse.
Corend adonch për ij camp sensa fërmesse a grigné dapress a la manera dzadeuita che le fèje a corìo via sbaruvà, da già ch'a goernavo ij sò grign për j'òmo, a son ruvà dlongh ai brich ch'a stan ëdzora d'Erl: là aval sota 'd lor a-i era la neuit e la fum, e tut a l'era gris l'istess. As figuravo pa për che rason la fum as dëstrèissa; a savìo pa ch'a l'era përchè 'mbelessì na fomna a fasìa beuje d'eva ant un raminòt, o përchè 'mbelelà cheidun a fasìa suvé la vestin-a 'd na masnà, o ancó përchè dontrè vej a së scaudavo le man; parèj ij sërvan a son tenusse 'd rije, convnù ch'a l'avrìo falo dlongh ch'a fusso ancontrasse an cheicòs ch'a l'hèissa da fé con j'òmo. Miraco fin-a loràit, dont ij pensé ij pì serios a j'ero a nen pì che na slivia dal grign, fin-a lor a j'ero na frisa genà për coma che j'òmo a fusso foravìa e vzin, an camin a deurme an soa vilòtola con tuta sa fum dantorn. Ma an cole teste davanòire la gena a-i minojava pa pì ampéss che lòn ch'a fà lë scurieul an sij branchèt ëd n'erbo ij pì sutij e pì sël contorn ëd le bronde.
A l'han aussà su j'euj un moment da la val e a l'han beicà 'l cel a ponent ch'a bërlusìa 'ncó dzora dle dariere ciairor ëd lë scalabrum, na rela sutila 'd color e 'd lus ch'a së smortava e che lor a trovavo tant anciarmanta da feje chërde ch'a-i fussa n'àutr Pais ëd j'Arfaj da l'àutra banda dla comba: doi règn ëspali, vagh e anmascà ch'a bordavo da na banda e da l'àutra cola val e dontrè àutri camp. Astà 'mbelelà 'n sla còsta dël brich a ghicé anvers ponent, lòn ch'a l'han vëggù dlongh apress a l'é stàit na stèila: a l'era la Stèila dla Sèira, bassa 'n sl'archengh a ossident, corma 'd soa lus bleuva. Anlora a l'han cinà vàire vire la testa dëdnans a col bel ëstrangé bleu spali, bele che 'l bel deuit a fussa 'n cadò ràir trames a lor, ma a l'han falo përchè ch'a son ësdasse che la Stèila dla Sèira a l'era pa dë sta Tèra e a l'avìa pa nèn da fé con j'òmo, e a l'han chërdù ch'a vnèissa da 'n col Pais ëd j'Arfaj ch'a cognossìo nen e ch'a l'era da la banda a ponent dël mond. Viaman pì dë stèile a l'han fàit babòja, fin-a a la mira che ij sërvan a son ëstane sbaruvà, sicoma ch'a savìo gnente 'd si ramingàire bërlusent ch'a j'ero bon a seurte fòra 'd bricòla da 'nt ël top e butesse a splendrì. Al bel prim a l'han dit: "A-i é pì 'd sërvan che dë stèile," e as fasìo cheur për parèj, convnù ch'a fasìo motobin fiusa 'd sò nùmer. Contut, da lì nen vàire a l'é staje pì dë stèile che 'd sërvan, e anlora a l'han pijà a sté pitòst malsoà, astà 'mbelelì ant lë scur sota tut col dròch. Ma a l'é pa vorsuje vàire për ch'a dësmentièisso lòn ch'a-j dasìa 'd sagrin, da già che pa gnun pensé a bëstandava ampéss an soa ment. Parèj a l'han adressà soa atension volàtica an sij ciàir giàun ch'a splendrìo sì e là sla còsta la pì vzin-a dla val dëdsà dël gris ëd la fum, anté ch'a-i era dontrè ca ch'as na stasìo càude e soà pa vàire leugn dai sërvan. A l'é passaje 'n givo e lor a l'han chità 'd ciaramlé për tant ëscoté lòn ch'a l'avìa da dije, ma chiel a l'é volà via a soa ca an bruiend, e lor a cognossìo pa soa lenga. Un can a seguitava a baulé daleugn sensa rechie an ampinienda la caciura dla neuit con na nòta d'alarm. Ai sërvan a-j fasìa monté la flin-a 'l son ëd la vos dël can, përchè ch'a jë smijava che cola bestia as butèissa an mes antra lor e j'òmo. Apress a l'é surtije fòra da 'nt la neuit cheicòs d'un bianch mincent e a l'é butasse a gioch an s'un branch ëd n'erbo; a l'ha cinà la testa a mancin-a e a l'ha vardà ij sërvan, e apress a l'ha cinala a drita e a l'ha torna vardaje, e peui torna a mancin-a, da pòst ch'a l'avìa 'd dùbit ëd lòn ch'a fusso. "Un cioch," a l'ha dit Lurulu; e vàire 'd lor, dëdlà 'd Lurulu, a l'avìo già vëggulo dnans, convnù che s'osel a costuma volé soens bin an broa dël Pais ëd j'Arfaj. Da lì nen vàire a l'é andàit via e a l'han sentulo ch'a 'ndasìa a cassa për ij brich e ij combaj; anlora a l'é mach pì podusse sente le vos ëd j'òmo o ij braj ësgarient ëd le masnà, e 'l baulé dij can ch'a butavo j'òmo an sj'avis contra ij sërvan. "A l'ha 'd sust," a l'han dit an parlanda dël cioch, sicoma ch'a agradìo 'l son ëd soa vos; për contra le vos ëd j'òmo e dij sò can a jë smijavo ficante e nen ciàire. A vëgghìo mincatant ij ciàir ëd chèich viandant tardor ch'a travërsava le colin-e adressà 'nvers Erl o a sentìo d'òmo soj ch'as fasìo cheur ant la neuit an cantand, nopà 'd portesse apress un lantërnin. Antërcola, la Stèila dla Sèira a l'é fasse viaman pì lusenta e j'erbo pì gròss a son fasse sempe pì scur.
Peui, da sota dla fum e dël brandon dël fium, ant la neuit fonza ch'a coatava la val, a l'ha arsonà a l'improvista la ciòca 'd loton dël Preciàire. Ël top, ij pendiss d'Erl e le bricòle scure a arbatìo coj bòt, e j'arson a son ruvà su fin-a ai sërvan e a smijavo vorèj dësfideje, lor ansem a tute j'àutre ròbe malefissià, a jë spìrit ramingant e le creadure nen benedìe dal Preciàire. Ël son grand ëd coj arciòch ch'a travërsavo la neuit, minca vira che la ciòca sacra a dandaniava, a l'ha argiojissà pì tant la scaràmpola dij sërvan che tute le drolarìe dla Tèra, sicoma che tut lòn ch'a l'é grand e serios a cissa sempe ij sërvan a esse linger. Parèj a son fasse pì bàut e a rijolavo antra 'd lor.
Peui, antant ch'a seguitavo a beiché 'l përfond dë stèile an ciamandse s'a j'ero amisose, ël cél a l'ha pijà a bel pòch un color bleu assel, le stèile a matin a son fasse pì spalie, la nebia e la fum ocasionà da j'òmo a son virasse al bianch; na lusentor a l'ha 'ncaminà a bëschié 'l finage 'l pì leugn ëd la valà e la lun-a a l'é alvasse dzora dle colin-e daré dij sërvan. Anlora 'd vos a son aussasse da la gesiòta dël Preciàire për canté 'l matutin a la lun-a, ch'a l'avìo la costuma 'd canté ant lë neuit ëd lun-a dura antant che la lun-a a l'era 'ncó bassa. A s'ufissi a-j disìo "matin ëd la lun-a". La ciòca a l'avìa chità 'd soné, le vos ch'a së scoto d'ancàpit as sentìo pì, tùit a l'avìo fàit ësté ciuto ij can e sò baulé ch'a butava an sj'avis, parèj ël canté 'd cola gent a l'é aussasse solengh, dasiant e grandios dëdnans a le candèile drinta a col leu consacrà cit e quadrà, fàit con ëd pera grisa da d'òmo mòrt vàire sécoj andaré. Ël cant a spriciava fòra damentre che la lun-a a s'alvava, maestos 'ma la neuit, mascareul 'ma la lun-a dura, e carià 'd na significassion motobin dëdlà dij pensé ch'a pudìo avèj ij sërvan. Anlora ij sërvan a son sautà su tùit ansema da 'n sl'erba giassà dle bricòle e a son ëslandiasse giù për la val për andé grigné dapress a le costume dj'òmo, sbefié soe ròbe sacre e dësfidé ij sò cant con soe frascarìe. Vàire lapin a son drissasse e a son ësbignass-la për ëschivié sò frandesse, e ij sërvan a son ës-cionfà a grigné a vëggh-je sbaruvà parèj. Na metéora a l'ha flecià an losnand anvers ponent, corenda dapress al sol, miraco tant 'ma 'n portent për buté an sj'avis che 'd gent ch'a vnisìo da dëdlà dij finage dë sta Tèra a së vzinavo al pavalin, o miraco bele mach për ël compisse 'd na lèj natural. Ai sërvan a l'é smijaje che un-a dle stèile autere a fussa tombà giù e a son argiojiss-ne conforma soa testa viròira.
Parèj a son ruvà an ësgrignassanda travers ël top ëd la neuit e a corìo për le stra dla vilòtola sensa che gnun a-j vëgghèissa tant 'ma a-i ven për le creadure sërvaje ch'a vironio d'ëd neuit. Lurulu a l'ha mnaje a la colombera e tùit a son rampiasse e a son frandass-je andrinta. Ant ël vilage a l'é staje chi ch'a l'ha dit che na volp a l'era sautà 'ndrinta dla colombera, ma sé vos a l'han chità dlongh che ij colomb a son tornà 'ndaré an soe ca, e parèj la gent d'Erl a l'han pì nen avù gnun sègn, fin-a a la matin apress, che cheicòs da dëdlà dij finage dla Tèra a l'era intrà 'nt la traciòla. Ij sërvan a l'han ampinì 'l paviment ëd la colombera an formanda na sconzubia pì s-ciassa che cola ch'a fan ij crinòt an broa d'un treuj. Antramenté, ël temp a l'é ruvaje a còl a loràit tant 'ma a tute le ròbe dla Tèra. A savìo bin, bele che soe ment a fusso nen vàire aùsse, che da pòst ch'a l'avìo travërsà la finansa dl'ambrun, a sarìo andàit ancontra al ravage ocasionà dal temp, convnù che gnun ch'a viv an broa d'un leu arzigos, a cognòss nen la mnassa ch'a-i na ven. Tant 'ma ij cunij ch'a sautërlo 'n sle bricòle a cognòsso j'asard ëd na rochera a piomb, parèj coj ch'a vivo arand al finage dla Tèra, a son bin al corent dij privo dël temp. Con tut lòn, a j'ero vnùit l'istess, anciarmà an manera potenta da le smaravije dla Tèra. E d'àutra part, ij giovo a sgàir-ne pa soens soa gioventura giusta tant 'ma a fasìo lor con soa inmortalità? Lurulu a l'ha mostraje 'ma che fé për ëschivié marlàit j'efet dël temp, che dësnò a l'avrìa faje vnì pì vej minca moment ch'a passava e a l'avrìa rabastaje dcò lor ant ël trabatament ëd la Tèra për tuta la neuit. A l'é cogiasse për tèra angramislanda jë snoj e l'ha sarà j'euj. Sossì, a l'ha dije, a l'era deurme e, butandje an vardia 'd seguité a fiajì bele stasenda frem për ël rest, a l'é andurmisse për dabon. J'àutri sërvan brun, apress d'avèj provà dontrè vire a noneus, a l'han fàit l'istess 'ma chiel.
Cand che 'l sol a l'é alvasse an dësvijanda tute le creadure dla Tèra, ëd raj longh a son intrà travers ij tranta fnestròt e a l'han dësvijà j'osej e ij sërvan. Ij sërvan a son andàit tùit ansema a le fnestre për beiché la Tèra; ij colomb a l'han ësvolastrà butandse a gioch an sij trav e a slansavo 'd bèich dë sghincc ai sërvan. Ij sërvan a sarìo bele stass-ne mugià parèj, un ansim a le spale dl'àutr, a 'mboché la fnestra damentre ch'a smirajavo lë svari dle ròbe dla Tèra e sò batibeuj, ch'a trovavo esse giusta conforma le stòrie le pì baravantan-e contà dai viandant ch'a vnisìo da le tère cognossùe. Bele che Lurulu a l'hèissa memoriajlo soens, a j'ero già passaje da 'n ment jë lioncòrn bianch e auté che lor a l'avrìo dovù deje la cassa ansem ai can. Con tut lòn, da lì a 'n pòch Lurulu a l'ha mnaje giù da 'nt la colombera fin-a ai cënnij. Anlora ij sërvan a son rampiasse su për la passonà e a l'han ghicià ij can da l'àut. Dlongh che le bestie a l'han ës-ciairà cole teste dròle ghicé da dzora dla passonà, a son ës-cionfà ant un baulé furios. La gent a l'é ruvà dun-a për vèje lòn ch'a genèissa ij can, e cand ch'a l'han vëggù col përfond ëd sërvan tut dantorn al cò dla passonà, a son disse antra 'd lor, e a l'han ëdcò dit tùit coj ch'a l'han sentune conté: "A-i é 'd màgica dabon ore a Erl."