La Fija dël Rè dj'Arfaj/Capitol 22
La Fija dël Rè dj'Arfaj[modifiché]
Cap. XXII - Orion a sern un cap-cassa[modifiché]
Damentre che l'invern a ruvava a la fin, Orion a l'é andàit ancó vàire e vàire vire con ij sò can a col finage mirabiliant e a costumava speté 'mbelelà antant che l'ambrun dë sto mond a sbiajìa; e dle vòte a l'ha vëggù jë lioncòrn ch'a-i passavo travers antivist e silensios, cand che nòsti camp a j'ero chiet: ëd figure bianche, gròsse e fiamenghe. Ma a l'ha pa pì portà gnun còrn al castel d'Erl nì a l'ha daje torna la cassa a sé bestie ant le tère cognossùe, da già che jë lioncòrn, cora ch'a ruvavo, a vnisìo anans mach pì dontrè pass e Orion a l'é pì nen ëstàit bon a tajene fòra un. Na vira ch'a l'ha provaje, a l'ha scasi përdù tùit ij sò can, da già che dontrè a j'ero già fin-a intrà 'ndrinta dël finage cand ch'a l'ha ciamaje andaré an fasenda s-ciopaté 'l foèt; mach pì 'n pàira 'd méter pì 'n là e 'l son ëd sò còrn a sarìa pì nen ëstàit bon a fesse sente da lor. A l'é stàit sòn ch'a l'ha mostraje che con tut ël podèj ch'a l'avìa 'n sij can e bele ch'a-i fussa cheicòs ëd màgich an col podèj, tutun n'òm për sò cont, sensa agiut, a l'era pa bon a tnì d'euj tute cole bestie ansema, aranda parèj a cola finansa che se 'n can a fussa arzigasse a 'ndeje dëdlà, a sarìa përdusse për sempe.
Anlora Orion, për tant sërché cheidun ch'a-j dèissa na man, a l'é determinasse a 'ndé dé n'uciada ai fieuj ch'a giuvavo fòra da sèira a Erl, fin-a ch'a l'ha armarcane tre che për lestëssa e vigor a avantagiavo j'àutri, e doi an particolar a jë smijavo pì adat për feje da cap-cassa. A l'é andàit a ca d'un ëd lor apress che ij gieu a j'ero chità, giusta ch'as viscavo ij prim lum; chiel-sì a l'era 'n fieul grand, lest e svicc. Sò pare a l'ha durvì la pòrta, e chiel e soa mare a son alvasse da tàula cand che Orion a l'é intrà. Orion a l'ha ciamaje 'd bon-imor al fieul s'a sarìa vnùit a goerné ij can dovrand un foèt për antërdije dë slontanesse. Ant la stansia a l'é tombaje 'l silensi. Tùit a savìo che Orion a dasìa la cassa a 'd bestie dròle e a mnava ij sò can ant ëd leu foravìa. Gnun ëd cola ca a l'era mai andàit dëdlà dle tère cognossùe e 'l fieul a l'avìa por a passé dëdlà 'd cola finansa, e dcò ij sò a vorìo franch pa lasselo andé. A la finitiva, ël silensi a l'é stàit rompù da le scuse, da 'd paròle bërbotà e lassà a mità, e Orion a l'ha antendù che 'l giovo a sarìa pa vnuje apress. Anlora a l'é andàit a ca dl'àutr. Ëdcò 'mbelelà a-i era le candèile anvische e la tàula parià, e doe veje e 'n fieul ch'a mangiavo sin-a. Orion a l'ha dije ch'a l'avìa da manca d'un cap-cassa e a l'ha ciamaje al fieul dë vnì con chiel. La por an cola ca a l'é stàita 'ncó pì voajanta. Le veje a l'han bacajà tute doe ansema che 'l fieul a l'era tròp giovo, ch'a l'era nen bon a core tant lest 'ma na vira, ch'a meritava pa n'onor grand parèj, che ij can a sarìo mai fiusasse 'd chiel. E a l'han tirà fòra vàire d'àutre scuse baravantan-e, fin-a a la mira 'd butesse a parlé sfrasant. Orion a l'ha torna pijà 'l congé e a l'é andàit a ca dël ters fieul. E a l'é stàit l'istess. Ij pì vej a l'avìo sustà la màgica për Erl, contut cand ch'a l'avìo da feje ansema, o bele mach a-j pensavo, a 'n n'ero dësrangià. A pairavo pa deje la contenta ai sò fieuj d'andé ant ëd leu ch'a cognossìo nen, d'avèj comersi con lòn che le ciance dla gent ant la vilòtola d'Erl a l'avìo sgrandì an manera frosa, tant da felo smijé na mnassa gròssa e topa. Parèj Orion, cand ch'a l'ha vorsù mné ij sò can amont anvers alvant për ij camp che la gent ëd la Tèra a praticavo nen, a l'ha dovù andeje torna për sò cont.
A l'era la fin ëd mars e Orion a durmìa an soa tor cora ch'a l'é montaje da sota, aùssa e sclin-a an cola matin bonora, la vos dij pavon. Ëdcò 'l bërzlé dle feje daleugn amont an sij brich a l'é ruvà për dësvijelo e ij gaj a l'han fàit sò vers àuta ganassa, da già che la prima a cantava travers l'aria solìa. A l'é alvasse e a l'é andàit dai sò can; e parèj chi ch'a 'ndasìa a travajé bonora a l'ha s-ciairalo monté për la còsta areta dla val con tùit ij can daré: ëd mace barosse contra 'l verd dij pra. A l'han corù ampéss për le tère cognossùe e, dnans che 'l sol a 'ndèissa sota, a son ruvà a col bindel ëd tèra dont tùit as na tnisìo dëscòst, anté che a ponent a-i era le ca dla gent ant ij camp ëd crèja grassa e maròn, e a matin a splendrìo le Montagne dj'Arfaj ëdzora dla finansa dl'ambrun. A l'é andàit con ij can arlongh ëd la dariera bussonà fin-a al finage. A l'era giusta bele mach ruvaje, che lì aranda na volp a l'é sglissà fòra cacia da la ligna dl'ambrun antra la Tèra e 'l Pais ëd j'Arfaj, a l'ha corù dontrè méter an broa 'd nòsti camp e peui a l'é torna forass-je 'ndrinta. Orion a l'ha nen faje cera, da già che costa a l'era la manera 'd portesse dle volp: trotiné an broa dël Pais ëd j'Arfaj, për peui torné 'ndaré an nòsti camp; a l'é parèj che sa bestia an pòrta cheicòs che gnun an nòste sità a peul gnanca avèjne sentor. Da lì nen vàire, la volp a l'é torna surtìa fòra da 'nt l'ambrun, a l'ha corù 'n cit tòch e a l'é torna intrà 'nt la bariera bërlusenta. Anlora Orion a l'ha vardà për vèje lòn che la volp a fèissa. La bestia a l'é comparìa ancó na vira ant le tère cognossùe e peui a l'é dësparìa torna drinta a l'ambrun. Ëdcò ij can a vardavo sensa mostré l'anvìa 'd deje la cassa, da già che giumai a l'avìo tastà 'd sangh anmascà.
Orion a l'ha marcià arlongh ëd la bariera d'ambrun ant la diression ch'a 'ndasìa la volp, viaman pì curios con pì che la volp a seguitava a virolé dëdsà e dëdlà dla finansa. Ij can a jë vnisìo apress pian, e tòst a l'han përdù tut anteresse a lòn ch'a fasìa la volp. Ma 'd bòt an blan la costion a l'é dësdavanasse, da già che Lurulu a l'é glissà a l'improvista travers ël finage e a l'é surtì fòra ant le tère cognossùe: a l'era con chiel che la volp a l'era 'n camin a dësmoresse.
"N'òm!" a l'ha dit fòrt Lurulu a chiel midem o a sò somà la volp, an parland la lenga dij sërvan. E tut ant un crèp Orion a l'é visasse dël sërvan ch'a l'era intrà 'n soa stansia con sò cit anciarm contra 'l temp e ch'a l'avìa sautà da na stagera a l'àutra e travers ël plafon e ch'a l'avìa faje monté la flin-a a Ziroonderel ch'a stasìa malsoà për soa ciaparìa.
"Ël sërvan!" a l'ha dit chiel ëdcò ant la lenga dij sërvan, convnù che soa mare a l'avìa ciusiaje an sa lenga da cit, cand ch'a-j contava dë stòrie dij sërvan e a-j cantava le balade antiche 'd loràit. "Chi ch'a-i é-lo sì ch'a cognòss ël parlé dij sërvan?" a l'ha ciamà Lurulu. Orion a l'ha dije 'ma ch'a së s-ciamava, ma sòn a vorìa pa dì gnente për Lurulu. A l'é crocionasse e a l'é butasse a rumé marlàit drinta a lòn che, për ij sërvan, a corëspond a nòsta memòria, e longh ëd sò sfogné drinta a vàire arcòrd ch'a l'avìo schivià l'arlan dël temp ant le tère cognossùe e l'apatìa revanta dle ore sempe eguaj ant ël Pais ëd j'Arfaj, a l'é ruvà 'd bòt an blan a soa memòria d'Erl. A l'ha torna beicà Orion e a l'ha 'ncaminà a musé. Ant l'istess moment Orion a l'ha dije al sërvan col ch'a l'era 'l nòm venerà 'd soa mare. Anlora Lurulu a l'ha fàit ëdlongh lòn che, antra ij sërvan dël Pais ëd j'Arfaj, a l'é cognossù tant 'ma la sotmission dle sinch mire, visadì a l'é cinasse a toché tèra con jë snoj, le man e la front. Peui a l'é torna sautà su àut për aria, da già che 'l sentiment ëd venerassion a pudìa pa bëstandé vàire an sò spìrit. "Lòn ch'it fas-to ant ij camp ëd j'òmo?" a l'ha ciamaje Orion.
"Im dësmoro," a l'ha dije Lurulu. "E lòn ch'it fas-to ant ël Pais ëd j'Arfaj?" "I bèico 'l temp ch'a passa," a l'ha dije Lurulu. "Lolì am amusrìa pa," a l'ha replicà Orion. "It l'has pa mai falo," a l'ha dije Lurulu. "As peul pa beichesse passé 'l temp ant le tère cognossùe." "Përchè pa?" a l'ha ciamaje Orion. "A bogia tròp lest." Orion a l'ha studiaje marlàit ansima, ma a l'ha pa gavaje fòra gnente, convnù ch'a l'era mai surtì da le tère cognossùe e a l'avìa pràtica mach ëd na manera che 'l temp a passava e donca a l'avìa pa 'd mojen ëd comparision. "Vàire agn a son-ne passaje 'mbelessì," a l'ha ciamaje 'l sërvan, "d'apress ch'i l'oma ciaramlà a Erl?" "Agn?" a l'ha dit Orion. "Sent?" a l'ha tirà a 'ndviné 'l sërvan. "Apopré dódes," a l'ha dije Orion. "E da ti?" "Òh, a l'é 'ncó sempe ancheuj," a l'ha rësponduje 'l sërvan.
Orion a l'avìa pa pì l'anvìa 'd parlé dël temp, përchè ch'a-j n'anfasìa pa 'd dëscute 'd na costion ch'a smijava ch'a na savèissa manch che 'n sërvan qualsëssìa. "Scota, 't ëm darìës-to na man con ël foèt a goerné ij mè can," a l'ha ciamaje, "e 't corërìës-to ansem a lor cand ch'i andèisso a cassa djë lioncòrn për le tère cognossùe?" Lurulu a l'é virasse a vardé le bestie con n'aria scrutinanta an beicand ij sò euj maròn; ij can a l'han virà malsigur ël nas anvers ël sërvan an nufianda con n'aria anterogativa. "A son ëd can," a l'ha dit ël sërvan, tant 'ma s'a fussa na colpa. "Contut, a l'han ëd pensé caparant an soa ment." "Donca it ëm giutras a goerneje, pa vèj?" a l'ha dit Orion. "Ma... mi.... Va bin. Andàita," a l'ha dit ël sërvan. Parèj Orion a l'ha smonuje sò foèt bele ansilà, a l'ha sofià 'ndrinta 'd sò còrn e a l'é slontanasse dal finage dl'ambrun an disend a Lurulu dë tnì ij can tùit ansema e dë mneje anans daré 'd chiel. Ij can a j'ero na frisa genà a vèje 'l sërvan e a seguitavo a nufielo: a j'ero nen bon a dvisé ch'a fussa n'òm e a j'ero dzamorà a deje da ment a na creadura pa pì granda che loràit. A son ëvzinass-je chërios, ma peui a son corù via arbutà e a son ëspantiasse sensa ubidilo. Contut a fasìa pa belfé a arziste a le vàire arzòrse d'un sërvan ësvicc 'ma col-lì: ël foèt a l'é aussasse vist e pris, an ësmijanda tre vire pì gròss an cole man cite, e a l'é frandasse anans an tomband an sla ponta dël nas d'un can. Ël can a l'ha giapà e a smijava frapà; j'àutri a j'ero ancó inchiet: a duvìo avèj pensà a n'assident. Ma 'l foèt a l'é torna frandasse anans e a l'é tombà an sla ponta 'd n'àutr nas. Le bestie anlora a l'han comprendù ch'a l'era pa d'ancàpit ch'a ruvavo coj crèp dangreus, ma ch'a-j adressava n'euj sensa përdon e ch'as falìa mai. Da col di apress, a l'han portaje rëspet a Lurulu bele ch'a l'hèissa pa l'odor ëd n'òm. Parèj Orion e soa muda a son anviarasse 'nvers ca ch'a l'era sèira tard e gnun can da bërgé a sarìa stàit bon a goerné në strop ëd feje pì sigur e s-ciass ant na vàuda praticà dai luv, che lòn che Lurulu a goernava la muda: a ruvava dun-a su minca banda o da daré, dontsëssìa ch'a-i fussa un can ch'a rolèissa fòra, e a l'era fin-a bon a sauté da na banda a l'àutra dla muda. Le montagne bleuve spalie dj'arfaj a son dësparìe da 'nt le viste dnans che Orion a fussa slontanasse sent pass dal finage, da già che ij sò pich sensa ombre a j'ero stërmà dal top ëd la Tèra an camin a fesse pì fonz tut travers le tère cognossùe. A 'ndasìo a ca, e da lì nen vàire a l'é comparije dzora 'd lor ël dròch lordiant ëd le stèile ch'a së s-ciairo da la Tèra. Lurulu mincatant a-j vardava smaravijà, tant 'ma i l'oma fàit ëdcò nojàit na vira o l'àutra. Contut chiel a l'avìa la ment pì che àutr ai can, da già che ore ch'a l'era ant le tère cognossùe, a l'avìa anteresse për le ròbe dë sta Tèra. E pa gnun can a bëstandava, për pàu che 'l foèt ëd Lurulu a-j calèissa a còl con ij sò cit ës-ciòp, magara 'n sla ponta dla coa, an ëspataranda na frisa 'd póver ëd fragment ëd pënna e 'd filsela dël foèt: la bestia a mandava 'n giap e a corìa torna dlongh ansem a j'àutre, e la muda a savìa parèj che n'àutr ëd coj crèp ch'as falìo mai a l'avìa dàit ant ël sègn.
Un bel deuit a dovré 'l foèt e l'adressa a dé ant la motera a ven-o apress ëd për lì vint agn, dijoma, da na vita asdàita a dovré 'l foèt con ij can. Dle vire a passa dal pare al fieul, e sòn a l'é mej che d'agn ëd pràtica. Contut nì d'agn ëd pràtica nì la costuma al foèt che un a l'ha 'nt ël sangh a son bon a dé la bon-a mira ch'a-i ven da la màgica. Ël frandesse anans dël foèt dël sërvan, subitani 'ma 'l viresse dj'euj, sò ruvé ant ël sègn lest 'ma në sforgo, a j'ero pa dë sta Tèra. E bele che a n'òm ch'a passèissa da cole bande, jë s-ciòp ëd col foèt a pudèisso smijé pa nèn ëd pì che 'l travaj d'un cassador 'ma a-i na j'é vàire, contut a-i era pa 'n can ch'a savèissa nen ch'a-i era an bal motobin pì tant che lòn, cheicòs ch'a vnisìa da bin dëdlà dle tère cognossùe. A-i era già 'n sentor dël fé dël di cora che Orion a l'ha torna s-ciairà 'l vilage d'Erl, ch'a mandava su 'd pilie 'd fum da 'd feu viscà bonora là sota; parèj a l'é calà con ij can e sò cap-cassa neuv giù për le còste dla val. Dë fnestre già sbalassà a jë sghiciavo l'euj damentre ch'a passava për la stra e a ruvava a la fin ant la caciura e 'nt ël fresch dij cënnij veuid. Na vira che le bestie a son ëstàite tute angramislà 'n sla paja, Orion a l'ha trovaje 'd logis ëdcò a Lurulu: na sofia an drocheri anté ch'a-i era 'd sach e 'd baron ëd fèngh. Dontrè colomb a l'avìo chità na colombera giusta lì dacant e ore a j'ero a gioch tut arlongh dij trav. Orion a l'ha lassà Lurulu 'mbelelì e a l'é andàit an soa tor ambëssì, pien ëd seugn e 'd fam, e fin-a pì strach che lòn ch'a sarìa ëstàit s'a l'hèissa trovà në lioncòrn për dabon; belavans l'armor dël bërtavlé dël sërvan cand ch'a l'avìa rëscontralo 'n sla finansa, a l'avìa anvanà 'd sërché cole bestie malfiante sa neuit-lì. Orion a l'é andurmisse dlongh, diferent dal sërvan che, drinta a la sofia cascant, a l'é stàit astà ampéss su sò baron ëd fèngh a vardé passé 'l temp. Travers ëd chërpure dle saraje veje a s-ciairava le stèile ch'as bogiavo. A l'ha vëgguje fesse pì spalie e a l'ha s-ciairà n'àutra lus ch'a së spantiava: a l'era la blëssa frapanta dla primalba. A l'é sdasse dla malpron ch'a-i era 'nt ël solé pien dël rocolé dij colomb e a l'ha vardà la contnensa malsoà 'd cole bestiëtte. A l'ha sentù d'osej afaresse ansim a d'orm lì davzin e d'òmo virolé la matin bonora, e 'd cavaj, ëd carton e 'd vache; e tut a cangiava con pì che la matin a 'ndasìa anans. Na tèra anté che tut a cangiava! Ël dësblesse dj'ass ëd la sofia, la mofa fòra an sla caussin-a, ëd bòsch vej ch'a së sbrisava: tut a smijava conté la midema stòria. Cangiament, e pa nèn ch'a stèissa l'istess. A l'ha pensà a la caciura eternal ch'a goernava la blëssa dël Pais ëd j'Arfaj. Peui a l'ha pensà a la tribù dij sërvan ch'a l'avìa chità, an ciamandse còs ch'a l'avrìo pensà 'd lòn ch'a-i ruvava 'mbelelì. E ij colomb a son ëstàit ësbaruvà 'd bòt an blan da jë s-cionf ëd rij ëd Lurulu.