La Fija dël Rè dj'Arfaj
Lord Dunsany

La Fija dël Rè dj'Arfaj

Cap. II - Alverich a ruva ant le viste dle montagne dj'Arfaj

Un raj dël sol ch'a s'alvava a l'é fasse stra ant la gròssa stansia con bin pòca mobilia, ant la part àuta dla tor, anté che Alverich a durmìa. A l'é dësvijasse e a l'é visasse dun-a dla spa anmascà e sòn a l'ha vempù 'd gòj sò dësvijesse. A l'é spòtich d'esse content për un cadò pen-a arseivù, contut a-i era dcò na sòrt ëd gòj bele 'ndrinta dla spa midema, che miraco a l'era bon-a a pijé contat con ij pensé d'Alverich, e sòn ancó pì belfé da già che si pensé-sì a vnisìo da 'nt ël pais dij seugn che, ant ël fond, a l'era giusta 'l pais ëd la spa; comsissìa, coj ch'a son ëvzinasse a na spa anmascà, cand ch'a l'era ancó neuva, a l'han antërsentù sempe tùit cola gòj an manera ciàira e nëtta.

A l'avìa pa gnun da dije adiù e a l'ha pensà ch'a fussa mej dé da ment ëdlongh a lòn che sò pare a l'avìa comandaje, pitòst che sté lì a motivé përchè, për soa mission, as portèissa dapress na spa ch'a chërdìa ch'a fussa mej che cola che sò pare a-j j'era tant tacà. Parèj, a l'é gnanca pa fërmasse a mangé, ma a l'ha anfilà soa provenda drinta 'd na tasca e a l'é butasse a bandrojera na bota fàita dël mej coram neuv, sensa perde temp a ampinila, convnù ch'a l'avrìa rëscontrà 'd dòire. A l'é gropasse a vita la spa 'd sò pare, conforma as costuma porté n'arma parija, a l'é pendusse l'àutra 'n sla schin-a, an sigurand ël man-i rudi a na spala, e a l'é slontanasse a pass longh dal castel e da la val d'Erl. Dë dné a l'ha pijane mach pòchi, sicoma ch'a savìa pa che moneje nì che mojen ëd barata as duvrèissa dëdlà dël finage dl'ambrun. A venta savèj che la val d'Erl a l'era arand a la finansa che dëdlà a-i era pì nen ëd tère cognossùe. Alverich a l'é montà su për la bricòla, a l'ha marcià për ij camp, e a l'é passà travers ij bòsch ëd ninsòle; ël cel asur a lusìa pien ëd gòj ëdzora 'd chiel damentre ch'a travërsava ij camp, e dcò ai sò pé l'asur a splendrìa sclint l'istess cand ch'a l'é ruvà ant ij bòsch, da già ch'a l'era 'l temp ëd le giassinte sërvaje. A l'ha mangià, a l'ha ampinì d'eva la fiaschëtta e a l'é andàit anans tut ël di anvers sol alvé e, ëd prima sèira, le montagne anmascà a l'han ancaminà a delignesse an sl'archengh* con le noanse spalie dij mobliepà. Damentre che 'l sol a andasìa sota daré 'd soe spale, Alverich a l'ha vardà coj brich asur ëspali, për vèje con che color soe sime a l'avrìo anciarmà la sèira. Ma a j'ero tut afàit indiferent a la s-ciandor dël sol ch'a calava, che pura a campava sò òr an sle tère cognossùe, e pa un-a dle rupie dij sò schërvass a l'é fasse pì mincenta, e pa n'ombra a l'é fasse pì topa, e Alverich a l'ha amprendù che pa nèn ëd lòn ch'a-i ruva 'mbelessì a cangia cheicòs ant le tère anciarmà. A l'ha dëstornà j'euj da la blëssa spalia 'd coj cò, che pa nèn a pudìa dësrangé, e a l'ha viraje torna 'nvers le tère cognossùe. A l'ha s-ciairà le casòte dla gent sembia sota 'l ciarm ëd la prima, con ij fronton ch'a s'alvavo ant la lus dël sol ëdzora dle ciovende àute e giumai sombrose. A l'é lassass-je daré an seguitand a marcé, damentre che la dosseur ancantà dla sèira as fasìa pì fòrta, con ël cant ëd j'osej e ij përfum ëd le fior e j'odor ch'a vnisìo viaman pì aùss, da già che la natura a l'era an camin a artapesse për dé 'l bin ëvnù an manera confasenta a la Stèila dla Sèira. Ma dnans che la Stèila a fèissa babòja 'nt ël cel, ël fieul a l'ha trovà 'l ciabòt ch'a sërcava; an efet, pendùa dzora dl'uss, a l'ha s-ciairà l'ansëgna stragròssa 'd pel faità, scrivùa con ëd caràter dorà bisar, ch'a fortìa che 'mbelelì a l'avìa ca n'artisan dël coram. Alverich a l'ha tabussà e a l'ha durvije 'n vej cit e gàucc da l'età che, sentend ël nòm dël fieul, a l'é gauciasse ancó 'd pì. Alverich a l'ha ciamaje ch'a-j fèissa 'n feuro për soa spa, sensa dije tutun che smersa dë spa ch'a fussa. A son intrà ant ël ciabòt anté ch'a-i era la veja fomna dl'artisan arand al gròss fornel, e ij doi vejòto a l'han renduje onor a Alverich. Apress, l'òm a l'é astasse a la tàula massissa da la surfassa seulia e lustra, tansipòch anté ch'a l'era nen ëstàita picotà dai cit atrass che 'l vej a l'avìa dovrà longh ëd tuta soa vita për travajé jë s-cianch ëd coram e che, dnans ëd chiel, a j'ero stàit dovrà dcò dai sò cé. Peui a l'ha pijà la spa e a l'é pogiass-la sjë snoj, an ciamandse 'l përchè dla rudiëssa dël man-i 'd metal grossé e pa travajà e dl'amplor ëstragròssa dla laja. A l'ha strenzù j'euj con na bòba meditosa an sël visage e a l'ha pijà a penseje ansim a la costion, e ant un nèn a l'ha trovà lòn ch'a ventava fé: soa fomna a l'ha portaje na bela pel faità e chiel a l'ha marcaje ansima doi tòch largh apopré 'ma la spa e fin-a na frisa pì largh che lòn. Cole ch'a fusso le dimande che chiel a-j ciamèissa visavì 'd sa spa larga e lusenta, Alverich a jë scapava, sicoma ch'a vorìa nen dësrangelo an disendje tuta la vrità. A l'ha tutun dësrangià pro ij vej giugaj un pòch apress cand ch'a l'ha ciamaje la sosta për la neuit. Loràit a l'han dajla an presentandje 'n përfond dë scuse tant 'ma s'a fusso stàit lor a ciameje 'n piasì a chiel, e a l'han ëdcò smonuje na sin-a bondosa da sò caudron, anté ch'a-i bujìa 'ndrinta tut lòn che 'l vejòto a l'era stàit bon a ciapé con ij grif. Pa nèn che Alverich a-j dijèissa, a l'ha ampaciaje d'ufrije a chiel ël lét ëd lor doi e 'd pariesse për lor un baron ëd péj për deurmje ansima longh ëd la neuit arand al feu.

Apress d'avèj mangià sin-a, ël vej a l'ha tajà ij doi tòch largh ëd coram, mincaun con un fond a ponta, e a l'ha pijà a cusje ansema su minca banda. Anlora Alverich a l'ha comensà a ciameje visavì dla stra da fé, e 'l vej corior a l'ha parlaje 'd mesaneuit, ëd mesdì, ëd sol sota e fin-a 'd mesaneuit-alvant, contut d'alvant o 'd mesdì-alvant a l'ha pa dit na paròla. A vivìa giusta sël finage dle tère ch'i cognossoma, e con tut lòn chiel o soa fomna a disìo pa nèn ch'a smijèissa bele mach un fàit** visavì 'd cheicòs dëdlà 'd sa finansa. A smijava che për loràit ël mond a furnièissa giusta ambelelà dont ël viage d'Alverich a l'avrìa avù da seguité 'l di apress.

Pensandje ansima, ch'a l'era già cogià, a lòn che 'l vejòto a l'avìa dije, Alverich, da na part, a l'era frapà da l'ignoransa dël corior, ma da l'àutra, a l'é tutun ëdcò ciamasse se miraco lor doi a fusso pa stàit tant degordì da schivié longh ëd tuta la sèira tuta paròla an s' lòn ch'a-i era a alvant e a mesdì-alvant ëd soa ca. A l'é ciamasse se, an soa gioventura, ël vej a fussa mai andaje 'mbelelà, ma a l'era pa bon bele mach a figuresse lòn ch'a l'hèissa trovaje, bele ch'a fussa peui andaje për dabon. E parèj Alverich a l'é andurmisse, e ij seugn a l'han ëmnaje 'd fàit e d'arciam sij vagabondage dël vej ant ël pais anmascà, combin ch'a l'abio pa daje 'd mej drete che cole ch'a l'avìa già, ch'a j'ero peui cole ch'a jë smonìo ij cò asur ëspali dle Montagne dj'Arfaj.

Alverich a l'avìa durmì për bin ampéss, cora che 'l vej a l'ha dësvijalo. Cand ch'a l'é ruvà an cusin-a, a-i brandava già 'n feu gigg e lor a l'avìo prontaje da desuné e pariaje dcò 'l feuro për buteje 'ndrinta la spa. Ij doi vejòto a l'han sërvilo sensa bate paròla e a l'han agradì ch'a-j paghèissa 'l feuro, ma a l'han vorsù pa nèn për la sosta. An ëstasenda sempe ciuto, a l'han vardalo alvesse për andé via, a l'han compagnalo fin-a an sl'uss e, da la pòrta, a l'han beicalo chiet, e a l'era ciàir ch'a speravo ch'a s'anviarèissa 'nvers mesaneuit o sol sota; ma cand che chiel a l'é virasse e a l'é ancaminasse 'nvers le Montagne dj'Arfaj, a l'han pa pì vardalo, da già che ij sò visage a j'ero mai virasse da cola part. E bele ch'a lo vardèisso pa pì, contut chiel a l'ha seguità a dije adiù con la man, përchè che për sa gent genita e ij sò ciabòt e soe campagne a l'avìa franch coj sentiment che lor a l'avìo nen për le tère anciarmà. Alverich a l'ha marcià ant la matin ësplendrienta travers ëd paisage ch'a-j j'era costumà fin da masnà; a l'ha vëggù j'orchideje color ross ancarnà ch'as dësbandisso bonora, an memoriand a le giassinte sërvaje ch'a l'era giusta passaje 'l moment ëd soa pompa la pì granda; le fujëtte neuve dle roj a j'ero ancó color giàun ëd tèra e le feuje neuve dij fò a splendrìo 'ma 'd loton damentre che 'l coco a mandava fòra soa vos ësclin-a; na biola a smijava na creatura sërvaja dij bòsch drapà drinta a 'n vel verd, e ij busson ëd bussolin ij pì al solì a j'ero pontinà 'd boton. Alverich a l'ha dije adiù drinta a sò cheur vàire e vàire vire a tut lòn: ël coco a l'ha seguità a ciamé, ma a ciamava pa chiel. Peui a l'ha dëstravërsà na bussonà e a l'é ruvà ant un camp nen travajà, e 'mbelelà giusta a doi pass da chiel a-i era, coma ch'a l'avìa dije sò pare, ël finage dl'ambrun. A së slongava për ij camp lì dëdnans, bleu e spèss tant 'ma d'eva; e le ròbe ch'a-i veghìa travers a smijavo dësformà e lusente. A l'é torna virasse a vardé le tère cognossùe: ël coco a l'ha seguità a fé sò vers sensa sagrinesse, n'oslèt a gasojava dij sò afé; pa nèn a smijava rëspondje o deje da ment ai sò adiù; anlora Alverich a l'ha marcià anans ardì an intranda drinta a cole dëstèise spësse d'ambrun. Antant che Alverich a intrava drinta ai rampar ëd l'ambrun, ant un camp pa vàire leugn n'òm a cissava ij cavaj e a-i era 'd gent ch'a ciaciaravo ant na stra lì aranda; tut ëdlongh tùit si armor a son ësmortasse e a son ëdventà mach ëd ciusion len, tant 'ma s'a vnèisso da motobin daleugn; ancó dontrè pass e a l'é passà travers ël finage, e da 'nt le tère cognossùe a l'é pì ruvaje pa bele mach un bësbij. Ij camp ch'a l'avìa giusta travërsà për ruvé 'mbelelì a j'ero finì 'd bòt an blan; pa pì na marca dle bussonà vërde briliante con ij but neuv. A l'é virasse, e 'l finage a smijava manch voajant, e pì ternì e fumos; a l'é vardasse dantorn e a l'ha s-ciairà pa nèn ch'a-j fussa costumà: la blëssa dël mèis ëd maj a l'era stàita arpiassà da le smaravije e la s-ciandor dël Pais ëd j'Arfaj. Ij brich amposant bleu spali a s'alvavo con tut sò eclat, bërlusent e fronzì sota na lus d'òr ch'a smijava ch'as voidèissa rìtmica da 'n sij cò e ch'a fonghèissa le brivere con ëd turbij dorà. E sota si pich, bele che ancó bin daleugn, a l'ha s-ciairà alvesse le ponte d'argent dël palass dont as conta mach ant le balade. A l'era ant na pian-a anté che le fior a j'ero dròle e le sagme dj'erbo stravise. Anlora a l'é anviarasse dun-a 'nvers j'agulie d'argent. I l'hai malfé a conteje dël pais anté che Alverich a l'era ruvà, a chi che con avertensa a l'ha tnù soe reverìe bin andrinta dij termo dle tère cognossùe, parèj da feje vëgghe an soa ment la pian-a spantià sì e là d'erbo e, motobin daleugn, ël bòsch sombr da 'nté che 'l palass dël Pais ëd j'Arfaj a dëstrava soe ponte lusente, e dzora 'd lor e dëdlà 'd lor cola chèina 'd montagne seren-e asure spalie, con ij sò pich ars-ciairà da gnun-e dj'adoss ëd lus ch'i cognossoma. Contut, a l'é giusta con ës but che nòste reverìe a viagio leugn e se, përchè 'd mi, mè letor a fussa nen bon a figuresse le sime dël Pais ëd j'Arfaj, mia imaginativa a l'avrìa fàit mej a stess-ne ant le tère cognossùe. I deuve donca savèj che ant ël Pais ëd j'Arfaj ij color a son tùit pì carià che an nòste tère, e che fin-a l'aria 'mbelelà a splendriss ëd na lusor tant përfonda che tut lòn che un a peul vèje a l'ha cheicòs ëd lòn ch'a smijo nòsti erbo e fior an giugn cand ch'a s'arbato ant l'eva. E dcò 'l color dël Pais ëd j'Arfaj, ch'i l'avìa pàu d'esse pa bon a felo antende, a peul tutun esse contà, dësgià ch'i 'n n'oma 'd fàit belessì: ël bleu carià dle neuit d'istà dlongh apress ëd l'ambrun, ël bleu spali dla Stèila dla Sèira ch'a spatara soa lus ant lë scur, ij creus dij lagh a l'ambrun: costi-sì a son ëd fàit ëd col color. E damentre che nòsti virassoj a vardo sempe anvers ël sol, a fà belfé che chèidun dij cé dij brossaj a sio virasse marlàit anvers ël Pais ëd j'Arfaj, parèj ch'a l'han goernà na frisa 'd cola blëssa sbalucanta fin-a a ancheuj. Ij pitor, pì che tùit, a l'han avù vàire slusi 'd përantèisa* 'd col pais, parèj che dle vire an soe piture i-i ës-ciairoma n'anciarm tròp ëstrasordinari për esse 'd nòste tère: a l'é na memòria, originà da chèich vision lesta dle montagne bleuve spalie, ch'a l'é forasse antant ch'a j'ero astà al cavalèt a pituré le tère cognossùe.

Doncre Alverich a l'é anandiasse travers l'aria lusenta 'd cola tèra dont bele mach ëd cit arciam marlipen-a arcordà a n'anspìrito nojàit belessì. E dun-a a l'é sentusse manch sol. An efet, ant le tère cognossùe, a-i é na bariera bin ciàira antra la gent e tùit j'àutri esse vivent, parèj che se nojàit i stoma bele mach un di separà da coj ëd nòsta spece, is sentoma soj; nopà che na vira ch'a l'é stàit dëdlà dël finage dl'ambrun, Alverich a l'é sdasse che sa bariera a l'era vantà via. Ëd cornajass ch'a sautërlavo ant la bruera a lo vardavo con malissia; tute sòrt ëd creature cite a lo lorgnavo chëriose për vèje chi ch'a-i ruvava da na banda dont bin da ràir cheidun a-i ëvnisìa; e dcò për vèje chi ch'a l'era anviarasse për un viage da 'nté ëscasi gnun a l'era mai tornà andaré, convnù che 'l Rè dj'Arfaj a-j fasìa la vardia a soa fija con gròss soen, com Alverich a savìa bin, bele ch'a savèissa pa an che manera. A-i era na spluva giojal d'anteresse drinta a tùit coj ujin, e dcò 'n bèich ch'a vorìa miraco butelo an sj'avis. Belfé fin-a ch'a-i fussa miraco pì pòch misteri 'mbelelì che da nòsta part dël finage dl'ambrun, da già che pa nèn a stasìa a l'avàit o a smijava sté da para dij bion gròss ëd le roj, tant 'ma a-i ven a serte ore o temp ëd l'ann ant le tère cognossùe; gnun-e drolarìe a praticavo 'l piuvent stërmà dij brich; pa nèn a angringiava ij creus dij bòsch; chi ch'a l'avrìa podù sté a l'avàit, pa privo ch'a fussa 'mbelelì a fesse bin vèje; tuta drolarìa ch'a pudìa ess-je, a parutava sota j'euj dël viagiator; tut lòn ch'a pudìa angringé ij creus ëd le foreste, a vivìa 'nsilì sensa avèj da manca dë stërmesse. Tant fòrt e ancreus a l'era l'anciarm ch'a ambibìa tuta sa tèra-lì, che pa mach le bestie e la gent a j'ero bon a andviné a muda l'un ij pensé dl'àutr, ma a smijava che fin-a la gent e j'erbo a pudèisso antendse antra 'd lor. Ëd pin solengh che Alverich a-j passava davzin sì e là an sla bruera, con ij sò bion ch'a bërlusìo da na lusor barossa ch'a l'avìo pijà, mersì a la mascarìa, da cheidun dij tramont antich, a smijava ch'a stèisso con le man an sij fianch e ch'as cinèisso marlàit për beichelo. A l'era scasi vis ch'a fusso pa sempe stàit d'erbo dnans dël moment che na mascarìa a l'era ruvaje a còl giusta ambelelì; e a smijava ch'a vorèisso dije cheicòs. Contut, Alverich a-j dasìa pa da ment a gnun avis tant da le bestie coma da j'erbo, e a marciava anans arzolù anvers ël bòsch anciarmà.