Antonio Quiga/Doi sigion d'amor

Artorn

DOI SIGION D’AMOR!

A-i andavo a vénd-la, la fruta, an su për la montagna, antërdoi, an con ën sól carton, për compì la caria, sparamié e fesse dla compagnìa.
Che ël Tonin un an con la tèsta an sël còl a l’heva ’ncorĝiùssëss-ne da ’n bel facc ël Rolon ëd la ca neuva.
«Da an na famija ’cmè ch’as dev... col giovnòt»... as disiva.
E, as lo pijava ’nsemma an-uantera: ognidun a vénd-se soa ròbba su për Casapinta, Stron-a, la Crósa.
Ën di a cariavo ’d nosët, pomme, oa, e a pijavo magare su p’ël Mortiéngh: Medzana, Soprana, fin-a rivé a Baldicate.
N’àutr di an con perse o péjër o fich, conforma la stagion; magare as portavo anver la Cros-Mòss, o, a ten-e largh, fin-a an Pecc-néngh. A no fevo dë stra.
Da dì ch’a-i fevo fin-a ’d bej sód.
Dël vire a baratavo an con dij tomme o dël plin-e da grolle.
Quan’ ch’a viravo, da rar, anver la pian-a, a baratavo an con dël ris o dël riste d’aj o ’d scigolle.
-
«Uh, Bel !» e ël carton a l’heva portaje fóra dai sàgome scure dël canton, ancó’ gnanca ch’a gniva di.
Ora ël róe a frëĝĝivo ’d sabiëtta an sla sfòrs ëd la machinis daccia d’antërtén-e l’ande ĝiù da la Madòna dë j’Àngëj, antè ch’a virava la cin-a për Casapinta.
Ël Rolon a l’ha slaussà la tèsta a ’nteroghé ’l cél: a prometiva na giornà pù prest necca che alegra an con ën sol ugin dal nivoren-e, ëd coli giornà ch’at lasso sl’incert d’on témp bariòch.
«Póĝia! Póĝia, Bel, póĝia!... » e, a-j giontava na man an sla culatta téisa ’d seu mul, gnanca ch’al podiva ’jutelo:
«Anco’ ’n tòch, Bel, che peu a spian-a».
Ëj lamon a schërzinavo an sla gèra a bërcolé cris-cian e cavagne, che al Rolon a-j tramblava la vos ant ina smorgandà da përdapreuie ëd soa Pierina:
«Dimi ti s’a l’heva d’anfioré sti cavagne: che visse! Ch’i j’ho dovù ’rcavagnémëm-je tucc quancc ësti péjër... e fè tart, e fé uare, e peu feme uardé. As meritrìa... i so mi co’ ch’as meritrìa: djë scorià, a fùss nénta ch’a l’è ĝià granda. Sémpe për balé: ant la stalon-a, ant ij vëgge, ant ij ca, sémpe për tirè tart, ch’a la balrìa an s’on quat’ sód quan’ ch’a-i riva l’armòne benedet ëd col-là, col da an San’ Jacco! E la matin? Uard-la-lì: an con la sabbia ant j’eucc e sémp da frossoné-i-e la sciga! E a na stà nénta ĝiù un-a ch’a l’è un-a, sta riscion!».
A na mira, ël Tonin, pen-a ch’a l’ha gnuje a taj, a l’ha ’nfrissasse ant-i-colla, acmè na lósna ’mprovisa, ën quaicós che al Rolon a l’ha ’nficaje ’mè na barà ant ël róe:
«Rolon, mi... mi am piasrìa peu fin-a... vòssa Pierina!
A l’heva tiràjëjlo ’l ròch paràssëss-lo da témp bèli pront, an sla scusa che ’l Rolon a l’andava racoland-je col chërro.
Pare Rolon a l’ha assrenasse e ’ncrussiasse dël colp ’mè che ’l sol a campa e a ’rtira l’ugin dadaré ’d nivoren-a e soa man a l’ha ’ntun-a ’nfricasse da dzotta ’d bonët antrèn-a a desse na bèla gratà... e peu ĝiù a frossonesse anchessì la colombera.
L’è lì che ’ntradacël a l’ha dicc-se: «Parëcc, ampërparëcc, aussì la mùsica… a la cambia aussì, balle!».
Dëstirasse la pel an sël mor e na frisa fin-a sbiavasse, an campand-je adòss doi ugion ëslargà ’nt la sorpréisa, a l’ha dicc-je an con ën fé un dij pù convint:
«Ah, ma..., ma a l’è na gran’ brava matta, neh, la mia Pierina! Éh, éh, ch’il lo disa: fa…fa…fassetta, fassetta... con tut gnoa su na sciandrin sénsa bonànima ’d mare, la maron-a: pròppe fassetta, ch’il lo disa… nén ëd coli ch’a fan ël lecc ora d’andé dòrme, neh!?».
La sorpréisa a-j ambrojava la léngua, ch’a l’arìa nént ëvrù ambabarbojela pussè che parëcc, che aussì a l’andava ĝià bén: donch a l’ha antërtnusse, tasusse e tacà machiné tut dëspërcël:
«Tutun, nén ch’i la butta ’nt la ròbba... ma, che ’l Tonin a sia ’n brav mat: ël Tonin a l’è franch ën brav mat. Ch’a l’è véj che ’cmè cël për fé dóddës a-i në va nén na donsen-a... ma, ma a l’an-gnava peu nén gnanca ant l’ór, dila tutta. Con tut che, co’ ch’a cunta a l’è l’ór ch’a së stërma, col giust bërlus ant ël cór... e, da cola part-lì, ël Tonin, a l’è ’l Tonin, e disomlo... ch’as pó’ dilo fòrt!! E, noi, soma sgnor ëd conquibus, noi?».
E dajla: sia pura për n’àutr vers, a l’eva torna ambeli-lì amboscià ant in racolamént. A l’ha ’ncorĝiuss-ne:
«A va finì ch’am ciammo: col racolon dël Rolon!?».
Stron-a, la Crósa, Baldicate e Soprana... : la stra a l’heva facc-se longa e seriosa... e ’l cél a smijava dij momént ch’a s’angravéissa ’ncopù ’d nivoren-a, adess ’mè ’dess ch’a së slarghéissa ’d bleu ant l’eucc dël sol.
Oh, Rolon... a l’heva mai gnute da pijé tancc ëscarpuscion ampërparëcc... che ’j ciabòt at bativo ant’un-a an bineland ëj beucc dij fastudde ai brich dj’argalure, andognà a dé udiénsa a l’ideja cola pù giusta!
An col longh, al Rolon a-j montavo da dint tucc coj rasonamént-là, us dëstòrba cris-cian, tan’me na marella ëd colle franch angavignà: dal bocche, dal biffie, dal ruppie ambaronà an sla front as capiva che ’l cavion a l’heva perdulo, dal póse arlamme che ’l cavion a l’heva ’rciapalo e ch’al feva su seu missel. Na mòcca a-j marcava n’antrap, na ruppia ’n maquè... e, s’al feva ’n gest a lassa-core a l’eva për disse:
«Ma uarda peu nén tucc ij pluch, neh, Rolon...!».
Se n’eucc a-j lusiva e sot ij sëgn a ciupiva... e l’àutr as cinava ’d përpëlla acmè pijé ’d mira, meracco al scercava na rispòsta ch’a-j gniva nén pronta... e, se la front a së spianava, anlora a-j binava ’n sospir a na man ch’as rangiotava corëĝĝia e braja a sodisfassion.
Studia, armus-cia e armanacca, dësdavan-a e argòj, a la finitiva a l’ha trovasse p’ël man ën pù bel d’on missel ëd lan-a nostran-a, magare ën póch grossera, ma càuda, ma bon-a. Dicc ch’a l’ha dicc antradacël: «Rign e ragn, a tróva sémpe seu compagn» e, a l’ha scapaje: «Paribus con paribus (sic)!»... e, a ultimé, giontasse: «Stoma peu nén lì a mné la pit al gal, neh!».
Ora che cola soa vos d’òm, pien-a e na frisa ansarìa, a l’ha pijà cuntéjla dël témp, dla stagion, ëd la vandommia artirà san-a, dl’amson - cola bondiosa amson dj’ùltime nade - e dla giaunissa aftosa ch’a l’heva scansà, arzich ch’a-j vojéissa la stalla, e tut... ën cuntéjla, ch’a lë smijava la Uóstola an bura, ël Tonin a l’heva capì: capì che ’l témp a l’heva cambià camisa, ch’a s’arlevava an sël bel, che tut a virava ’mè na mostra.
A l’ha respirà longh, an arlevand-se fin-a cël l’ala dël bonët, peu, an rangiotàndëss-lo, a l’ha slaussà n’ugiada tutantorn: lë srén ët lo vghive ch’al dëstacava da pian-a a montagna.
Alora, a l’ha vust-se soa Pierina ant ij brasce.
-
A j’evo coj eucc ësvicc, coj riss, col’andura, ch’a-j piasivo. A-j piasiva baleje ’nsemma polche e monfrin-e.
An con cëlla ant ij brasce la stalon-a dël vëgge a la dventava ’l salon dël Cassìnis, l’armòne n’orchèstra.
Ansemma a scercavo ’d sògn, e ’j sògn, ch’a-j anlupavo an dansa, a-j devo ’d séns a la vitta.
S’a-j piasiva cola bërnis da përdasotta dla snisia, ch’al la visava gnì ’d brasca, brasca viva al feu dij seu soris: s’a-j piasiva brusé gióla càuda ’nt in’ùnica fiamma.
E, a-j restava ’nt ël cór ch’a la virava, a la virava, a la virava ën valz, ën rigodon, na monfrin-a... póvra e bella, ginicca e sincera ’mè na fior dij pra: ëj riscion ant ël vént, j’eucc n’aragnà splendriénta dë stelle, an-gnamorà !!!
-
 Rivà ca, ant ël canton, sémpe col’idee lor ch’a-j viravo për la mént.
 Sautand ĝiù da la spondin-a ’d carton ël Rolon a l’ha tacà dinta ’nt in ëscaron e lë scantiron a l’ha servije na bèla gassa ant ël corpët... :
«Tant për nén feje manchè gnénte da conscé a mia Pierina... Oh, pòrcona! Ma, pijéss-la an con chi!?».
Antramentrè ch’al fermava a la stacca seu Bel, che, ’rlevà dl’ambraga, a-j fiarava sna spalla la chilà ’d seu salut, al Rolon a l’ha gnuje da salutesse aussì an con n’ugià ch’a ’ndava anlà ’d coli paròlle:
«S’at basta ’l coragge... ma tension co’ ch’ët fè, neh, bel-mat!... ».
«S’avgomma!».
«Éh, s’avgomma!» e la tésta dël giovnòt a l’ha ’mè facc consénta a l’àutra consénta.
Aussì, lor, mòda ’d lor: la giusta manera për disse da sì?
-
Ca ’d cël, ca dij Quiga, a l’eva ’nt ël mes dël canton.
Sciò dij Rolon l’ùltima ca: la Ca Neuva, giusta doi pass pù an là.
Gnègna, la Nin, na séira, sl’ambrun-a, a l’heva vzinà soa Pierina, e, fermala, ch’a la gniva dal poss a fé scòrta d’àua, carià; gnun che cëlla ugià ch’a scotéissa, dase, sèria, ma na conténta fraciolera ’nt la vos... a l’ha facc
che confideje:
«Ët sè.. ët sè, Pierina... ël Tonin... ël Tonin dij Quiga a-j piasrìa... “parlete”!».
La maron-a dla matta: patapómfate, ch’a j’han croaje për tèra ’j sigion... e, ëd corsa ant-i-ca an con ëj socolin ch’a-j ëscapavo da ’nt ij pé.
A la capiva ’dess coj eucc ch’al la scercavo.
A l’eva tròp bel, tròp ch’a la vriva gnanch crëdd-je!
Ma, prest ch’a l’eva nòcc, trotroch e trotroch e trotrotroch: ëj seu pass, ëj seu pass an sla stërnìa!
«Al vén, al vén, al riva»... e, ël cór ch’a-j sautava da dinta acmè ’n cravòt.
Cole sòcole a-j arìo sémp arsonaje ant ël cór.

Dialèt ëd Massran (BI)

Tradussion an italian: Due grosse secchie d'amore