Vinèis Minòt/Viagi 'd nòsse a Turin

Artorn

---

Viagi 'd Nòsse a Turin

VENNER 7 ËD GENÉ 1927

Ël sol a l’avìa pen-a dàit ël gir daré dij brich lassand le nìvole lusente ’d ross con për fond un cél violèt con la stèila dla sèira bela sbërlusenta a la mira da gené tute j’àutre che, bele con sòn a ancaminavo fé so mësté d’amperliné la neuit con soe lus ëspatarà e tërmolin-e. E j’erbo ràir sensa le feuje a smijavo ancor pì rairì, ma con coj branch nèir e patanù slansà an àut, a smijava ch’a sostnèisso tute cole quinte prontà da Mare Natura. An col ambrunì, midem a tanti d’àutri ma, comsissìa, anciarmant an manera tutafàit particolar, as podìa sente, ma mach për chi a l’era costumà antende, ël gust sincer ëd la campagna tut a l’antorn dël sapél ch’as dëstortojava net ’me na tërsëtta d’un faudal ëslongà për tèra antrames a la pian-a gelotà prima ’d fesse ancor pì frèida për cola neuit ëd gené.
Le tre përson-e a marciavo dësgenà con ël pass lest ëd chi a l’era costumà a nen fesse chërse l’erba sota ij pe, gnanca quand ch’as tratava d’andé a fé festa. E lor a andasìo pròpi a prontesse për la sirimònia dël di apress. Daré ’d lor a trotinava Biond, ël caval da bast ch’a tirava ’l biròcc ch’a l’avrìa dovù fesse caria ’d porteje ansima, ma lor, pitòst che fé lë sgnor e pijé ’d frèid, a l’avìo pì car fé la figura dël povròm e marcé për nen ëvnì smòrt me na pata.

Nin, l’òmo ëd col trio a disìa sèmpre: “Gram col caval ch’as vagna nen la biava!”. Magara për lòn a l’avìa pensà che, për nen perde an vir, antant ch’a compagnava la fija a mariésse, a podìa profité dl’ocasion për porté da la cassin-a al borgh doi sach ëd gran e quat min-e ’d melia, për fejne fé ’d farin-a për pan e për polenta dal muliné; e fin-a na rol da porteje al meisdabòsch përchè ch’a-j fèissa doe bare neuve për ij timon ëd le slòire, chèich ass për ël carton, dontrè mani d’assul e magara, s’a vansava chèicos, ëdco ’n such për ës-ciapé bòsch.

A l’avrìa ’dcò portà na mesa caria d’aliam ëd caval per feje cadò a l’òrt ëd cola che, a l’indoman, a sarìa vnùita la madòna ’d soa fija Nòta s’a fussa nen ëstàit për Nin-a, soa fomna che, dop avèj tribulà nen pòch, a l’avìa faje capì che a sarìa nen ëstaìt ël cas da përfumé an cola manera ij fardej dij vestì dla festa e le cavagne e cavagnin pien ëd roba da mangé. Ma bele se chiel sta vira a fasìa la cera ’d chi a l’avìa fasse convince a lassé perde, an so cheur as promëttìa ch’a l’avrìa peui profità dla procission an onor dël Sant protetor cha sarìa staje da lì a ’n paira dë sman-e, dal moment che la Pasqua a saria stàita tròp an là a dëscàpit ëd l’efet d’un angrass acsì pressios!
Peui, sentend che ’l cioché a batìa quatr ore, a l’ha molaje në sgiaflon a Biond përchè, tut d’un colp, a l’era vnuje veuja da dës-ciolesse rivé!

Soa fomna a l’era ’n cich magonà përchè, an mariand soa fija, a l’avrìa përdù ’n bon agiut për cudì soa ca e as sà bin che na cassin-a as fërma mai, dzortut quand che a-i è ’d travaj për tre òmni ’d famija e dontrè garson. Ëd pì, ël travaj antecà, combin ch’a fussa grev, a l’era mai considerà tant propri përchè un a lo vedìa e a lo sentìa meno. Ma la vita a l’era pro dura për tuti, e cola che a smijeria na considerassion pòca o nen giusta për le fomne, sota d’àutre forme a rësguardava ’dcò j’òmni. Tant për fé n’esempi, quand che un cristian a stasìa mal, as sërcava da curelo trovand tuti ij meud e le manere për nen ciamé ’l mèdich e fé d’economìa; ma, s’a stasìa mal na vaca, un caval o un bocin da pupa, anlora d’amblé as corìa a pijé, ch’a costeissa lòn ch’a costeissa, ël veterinari.

Ma chila a l’avìa pì car buté da na banda coj sagrin, che a j’ero peui nen gròss a la mira da s-cianchesse ij cavèj, dal moment che Minchin, l’ùltima dle fije (ch’a l’era stàit l’antrap ch’a comunava tante cobie già ’n là con j’ani ’d matrimòni), a l’era vnùita sù bin, protegiùa, pì che da tuti, da l’esempi ’d tuti, dzortut da cola pien-a ’d vita ’d Nòta che, se da na banda a l’era bon-a ten-e testa ai lavrant pì drito, filon e malissios, da l’àutra a l’era considerà n’òm për l‘arzistensa ch’a l’avìa ant ël travaj dij camp.

Pì d’un a l’avìa faje l’arcesta ma sta fija a l’avìa sempe trovà la manera dë schineje tuti fin-a quand ch’a l’avìa piasse la frev për col bel’òm, fieul dël ’Merican, bon travajeur e fin-a prudent … E peuj, da com a jero andàite le ròbe a j’ësmijava che, se a Nòta a l’avìa piaje na béla frev, ëdco lë spos a l’avìa lassasse pijé ’l cheur da chila con bon-a pas për tuti.
Sotbrassëtta a soa mama, Nòta a marciava lesta an fasend ëschërziné ij sabòt an sla gèira. Ma chila a sentìa gnun rumor; as sentìa lingera a la mira che … a sentìa pròpi gnente.
A scotava mach sò cheur e a l’era pròpi sodisfàita. Andasìa a mariesse e con chi a vorìa chila. Soa prima seure, Rita, a l’avìa scrivuje, con cola scritura nen sigura e grossera ’d chi a l’avìa conossù ël travaj tròp prest për perde temp a andé a scòla, disendje ch’a trovava nen giust che a l’avrìa sposà chi a l’avrìa vorsù mentre chila … Ant l’istess temp as arlegrava con soa seure.
E peui Nòta as fasia ’d compliment arlegrandse bele despërchila: a disìo che a tenìa testa ai garson, ma adéss a l’era staìta bon-a ’dcò ’d ten-je testa ai sò fradej quand che, për la pau da perde n’agiut pressios parej a l’avìo daje ’d giudissi contrari spetandse che chila a l’avrìa rësponduje: “O Minòt o gnun!
E lor a l’avrìo avù pì car “gnun”!
Ma Nòta a l’avìa dije: “S’i seve content mi i pij Minòt! S’i seve pa content, mi i lo pij istess!” Dit lòn; as arcordava: a l’avia seguità a sué ij tond an vardandje, con l’aria ëd chi a l’era sigur ch’a sarìa stait bon, për rivé sò but, da drissé le gambe ai can!
Ma l’ultima parola, coma ch’as costumava, a devìa esse dj’ òmni che, an col’ocasion, a l’han dàit soa sentensa sensa përdon, disend pì o meno parèj: “Con le fomne, e con ti an manera particolar, as peul nen rasonesse: fà ’me ch’at veule!”.

E cola sèira, bonimorosa come na prinsipëssa che as anviarava avnì regin-a, a l’era rivà a le prime ca dël borgh con n’aria beata antant che so pa’ davzin ël caval a l’avìa pen-a viscà la luserna a petròlio.
Passand aranda ’l vej simiteri a l’han signasse ’dnans a l’intrada e, sensa fërmesse, a l’han dit un “Rechimeterna” an vardand le sbërluse ëd doi lumin a euli, fàit con la mesa pleuja d’un mandarin, che quàich masnà ’n poch për geugh, ma con rëspét ai mòrt, a l’avìo pen-a portà, pròpi an bass ëd la statua ’d San Roch, che a smijava ch’a fèissa la sentinela për la pas dj’ ànime brave ch’a l’avìo trovà ca an col leu.
Maraman che a passavo an mes a le ca, sempe pì s-ciasse, a l’ha ancaminaje la solita bela repùblica dij can, tuti franch ëd rassa nen sigura, ch’a fasìo da antivòl (_*) sonor arciamand l’atension ëd tansipòch un padron ch’a surtìa da ca o da la stala për vardé chi ch’a-i fussa mai: j’ òmni as contentavo ’d dé ’l salut, le fomne as anformavo qué ch’a fèisso ambelelì: na neuva anteresanta a l’era sempe ’n bon argoment per ël dòp-sin-a da passé ant la stala!

MAGNA TOGNIN-A

Rivà a ca ’d magna Tognin-a, che cola neuit a l’avrìa daje da deurme a st’anvoda sposa, a l’han beicala ch’a tirava sù l’eva da ’nt ël poss, për pronteje la toeleta. Dun-a Nòta a l’ha avzinasse për giutela tiré sù ij sigilin pien d’eva, antant che so pare a l’avìa aussà ’l brass con la luserna.
“Brav Nin, it ses rivà pròpi a taj për fene ciair”, a l’ha dit an col moment barba Mini, l’òm ëd Tognin-a, ch’a rivava da sota ’l tëppo dël bòsch con ant na man na cavagna pien-a ’d tòch ës-ciapà e tajà ’d misura për ël potagé e ant l’àutra ’n such ’me col ëd Natal për ël fornél ëd la sala: “As seurt d’antecà ch’as vëd ancor e dop chèich minuta ’l ven tòst ëscur! Vnì drinta che i beivoma ’n vin chinà”.
“Speta ch’i deurbo la pòrta”, a la tòst dit Nin-a an pasand lesta tra ij doi òmni. E costa a l’éra la manera da salutesse ’d cola gent travajeusa che, sensa sgheiré na paròla për un “Bon-a seira” o perdse ’n compliment, tuti a fasìo cheicòs, sensa che gnun a-j lo ciamèissa, coma ch’a fusso ca soa.
“Pi tard i beivroma, adess i devo dëscarié fardej e proviande. Peui i devo passé däl muliné e dal meisdabòsch. E dòp i devo porté ’l caval ant la stala dij neuv mëssé e madòna ’d Nòta: im pòrto apress ëdcò mia fomna magara mach për saluteje” a la dit crijand fòrt Nin.
Sente crié parej a l’era la manera d’arconòsse coj ch’a rivavo dle cassin-e: a parlavo tuti fòrt përchè a j’ ero costumà a parlesse da distant.
Dit lòn a l’ha tacà la luserna su’n rampin an sël mur e a l’ha ancaminasse a dëscarié e porté antecà.

Tognin-a e Mini a j’ero doi ësgnor ëd sòld, ma … ant la vita a l’avio nen avù boneur përchè a j’ero rëstà sensa fieuj.
Për la vrità a l’avìo avune dritura sinch, ma un a l’era portasslo via ’l grip quand ch’a l’era cit; n’autr, sergent dij bërsalié, a l’avìa dàit la vita për l’Italia an chèich trincera da le part dël Pian d’Asiago; n’àutra ancor a l’avìa lassaje j’òss për ël mal ëd pansa (ch’a sarìa l’espression genérica dovrà për definì ’n baron ëd maladìe pì o meno malsan-e); j’àutri doi, un fieul e na fija, a l’han peui lassà ’s mond con la “spagneula”, ch’a sarìa cola frev che, a caval dël disdeut e dël disneuv, a l’ha fait pì ’d mort che la guèra contra j’alman.

A-i na j’era a basta për ëvnì fòl. Ma lor a l’avìo avù la forsa ’d superé tute ste gròsse dësgrassie rivaje anfilà parèj dj’avemarie, arfugiandse ant la fe ’d Nòsgnor. As dis che, quand ël Signor a sara na pòrta, a deurb na fi
Da lor as podìa sempe trové l’agiut che a fasìa damanca e che un a sperava nen, ma mai lòn ch’a servìa pa o ’l tròp. E a j’ero tanti, ant col paisòt, che pì che ciameje Magna e Barba, a-j ciamavo Marin-a e Parin. Ma fin-a d’àutre pòvre masnà, bele se lor a l’avìo pa tnuje a Batésim o Crésima, as trovavo, anans d’ancaminé la scòla, chéich ëscartari e dontrè crajon.
An col’ocasion, giutaje a Nòta a sposesse a l’era ’n poch ’me ch’a marièisso
un-a ’d soe fije giumai mòrte, quasi che a vorèisso vëddje ancor an vita për prové l’ anciarm d’esse na famija normal.
Miraco a sara stàit për lòn che magna Tognin-a, la pì part dël temp, fin-a quand che a dëscorìa, a tnisìa j’euj sarà: sò pensé a l’era tut an sël dëscors, ma le figure ’d soa ment as n’andasìo al passà , an arcreand un mond pien ëd color, odor, impression e vos, andova chila, bastava a lo vorèissa, an qualsissia moment a podìa pijé për man ij sò fieuj. E chi a-i ëstasìa davzin as n’ancorzìa che an cola ca a j’era n’aria particolar, miraco malincònica ma mai dròla, bon-a a dete na pas e n’emossion che, tut que it l’avrìe fàit pì d’un soris at l’avrìe comsissìa paragonalo a na ròba da nen fesse e sensa scuse.

Nòta, intrà an cola ca, a l’ha dun-a sgranà j’euj përchè, pi che la cusin-a ’d na famija, a-j ësmijava n’esposission, … ma n’esposission ëd ròba ’d porslan-a e ’d mòbij a la mira bej che chila a l’avrìa maj ancalasse ’d dovré; fin-a ’l potagé a l’era tut coatà ’d porslan-a tuta piturà a man con ’d fior e feuje: a disìo ch’a rivava da ’n pais lontan ch’as ës-ciamava Castlamont. As fasìa ’dcò maravija për ël fàit ch’a l’avèisso na tàula bela grossa an cusin-a për peui andé mangé da n’àutra part.

Lòn Nòta a la giudicava na drolarìa dj’ësgnor: scaudé doe stansìe a l’era në sghèir ma, d’àutra part, a l’avìo nen na stala andova artrovasse al càud dòp sin-a.
E peui, na roba ch’a travondia pa a l’era che, s’a l’era na ca sgnora, come mai che ’l simp, che a Turin as ciama cort, a l’era polid? An vrità, an coj anviron la pì part ëd le famije a l’avìo ’d polaja, cunij, crin e d’àutre bes-ce: për conseguensa ste creature a sporcavo e anflavo daspërtut, e pì a l’era spòrch e anflà, pì as ëstimava na ca andova as fasìa nen fatiga a gavesse la pì gròssa.
Costi-sì a devìo esse ij dubi ’d chi, an soa vita curta o longa, a conossìa mach ël travaj.

NA MARENDA SINÒIRA

A ca dlë spos tut a andasìa anans con ël pass ëd tute j’àutre giornà tant da nen ësmijé la vijà ëd në sposalissi. Mach ant la part neuva dla ca, al fond dël simp a-i era, ardrissà ’n sël lèt a doe piasse, le vestimente dlë spos e’d sò pa’ e la vesta picà ’d soa mama. Për tèra, ’dnans a minca ’n vestì le scarpe odorose ’d cròm pen-a dàit, fin-a a cole neuve catà për la sircostansa a Minòt.
Sa part neuva dla ca a l’era pa granda: al pian tèra doe stansie tirà sù dnans a la ca veja, ch’a vnisìa parej na stansia bòrgna, e na scala da fòra ch’a mnava al prim pian, a la stansia da lét prontà për jè spos; dariva sa stansia a l’avìa ëdcò giontà na straja për ël fen granda e sùita.

Sòn a l’avìa falo ant ël vintedoi, quand ch’a l’era tornà da soldà da la Libia: dëdlà dël mar lë Stat a pagava bin e chiel a l’avìa vansà press che tuta cola paga. Peui a l’era ’n brav sijor e a andasìa ’dcò a travajé për d’àutri, an manera che a l’avìa podù catesse na biciclëtta prima, doe giornà ’d tèra peui e, për finì, la mobilia.

Për lòn a l’éra stimà ’n particolar, visadì nen ch’a fussa n’ësgnor, ma a l’era già padron d’una ca e d’una giornà ëd tèra (ch’a sarìa cola mzura piemontèisa ch’a val pì o meno 3800 méter quadrà).
Da lì a pochi dì a l’avrìa compì vintesses ani: a l’era nen tant grand ma bin fàit, sensa ’n fil ëd grassa, con ij mùscoj bin butà me tuti coj ch’a fasìo sò travaj;
un nas da òja (_*) sota doi sign neir e s-ciass, e doi euj ciàir ’me ’l cél dël dì ai dasìo ’n bèich pien ëd decision ch’a podìa smijé frèid parèj dl’assel d’un rasor.
Chin, sò pare, a l’avìa anlevalo cissandje ’l sens ëd l’onor travers la fatiga ’d tuti ij dì, sempe estessa, sempe greva; e miraco a l’era stàit fin-a tròp dur, ma a vorìa che sò fieul as fèissa na proprietà, përchè ’n dì a dovèissa nen fé parèj ëd chiel che a l’avìa dovù andé prima coma foricc an Savòja e peui lavrant an Sudamérica. A fà pa damanca ’d dì che a l’era tornà con un pugn ëd mosche e, la sola roba ch’a l’era restaje, a l’era lë stranòm ëd merican.
Ma, quand ch’a lo sentìa, a-j ëstrenzìa ’l cheur përchè a-j tornava a la ment lòn ch’a l’avìa patì.

L’àutra ròba ch’a lo fasìa magoné a l’era sente soné ’n tango: se, për la pì part ëd le person-e a passava për un ‘n bal dij sens che magara a cissava chèich pensé ’n pòch salòp, për chiel a-j arcordava che mach soe fòrse a l’avìo përmetuje d’arziste tre di e passa an sla paja, dré ’d na palissada, butà al sol ch’at ëscàudava l’aria ’me ’nt un forn, për peui bate ij dent e vnì rèid da la frèid la neuit. Minca tant a-j portavo da bèive dl’eva ch’a savìa ’d tèra e ’d moschin. An cola mesa-seugn portà dal deliri a-j rivavo, a l’ambrunì, ij son dij violin con cola mùsica slanghìa che con soe nòte a smijava vorèj-je dì che a sarìa mòrt an cola tèra lontan-a sota ’n cél con dle stèile ch’a conossìa nen e ch’a l’era nen ël sò.
Ma chiel, testass ’me un mul, a l’avìa vorsù vive për vagnesse lòn ch’a-j andasìa për paghesse ’n passagi sël bastiment vers soa ca, sensa cede, parèj ëd tanti, a l’arciam d’un sòld vagnà con pòca fatiga ma vivend un pòch fòra dla lege. Parèj a l’era tornà a soa campagna pì pover e pì dësgrassià che prima, ma a testa àuta, meritandse an pien ël d’esse n’òm rëspetà.

Con n’orgheuj mal ëstërmà as figurava lòn che Cens, sò avzin, a l’avìa podù dì a la famija ’d Nin quand che a l’era andàit feje l’arcesta ’d sò fieul për Nòta:
“Na rëspond mì! A l’é brava gent, gnun-e mace… Sté tranquij sla mia parola”.
E peui a l’avìa ’l cheur ch’a s-ciopava ’d gòj: sò fieul a l’era ’n particolar e as pijava na fomna ’d cole ch’at fasìa nen pau andé an campagna.
Con costi pensé a l’ha setasse slë scagnèt con ëdnans un sigilin e, tirand ël pecc ëd Mòra, a l’ha ancaminà monzla an fasend sbrincé un làit tëbbi, mossant e scumos.

Dariva costa stala a-i era la cusin-a andova Gioanòta, mama dlë spos, a l’avìa pen-a pronté la stuva për preparé la sin-a. Da la pòrta ambajà a-i surtìa na lama ’d lus e la fum solita ch’a stantava a andé sù për ël fornel. Chila, coma ’d costuma, a sopatava ’l faudal për giutésse a cissé ’l feu, che a ancaminava s-ciopaté ’me ’n foèt. Sla piastra a l’era sens’àutr ëdcò già pronta la ramin-a con l’eva da scaudé për ij lavaman. Chila a l’era franch contenta ’d marié sò Minòt: le ròbe a andasìo parèj coma ch’a duvìa esse, conforma le régole ch’a marcavo la vita dla comunità.

S’a pensava però a soa vita ’d tant travaj e ’d poche sodisfassion, a-j gonfiava ’l cheur fin-a che a-j surtìo dle lerme, che dun-a a suava con la mania con un fé lest për nen fesse vëdde da gnun: a l’era ’d gent costumà a nen pioresse acòl, ma pitòst a tiresse su le braje, e fin-a bon-a a spartì col pòch ch’a l’avìo con chi ch’a-j ëstasìa davzin, pòver o sgnor ch’a fusso….
Ëdcò sò fieul a l’avìa mai molà ’d travajé e chila a l’era pròpri contenta d’avèj dj’amis a Turin, che, mersì ai piasì che soa famija a l’avìa faje ant ël passà, a j’ero smonusse ’d logé ansilà sti spos për na desen-a ’d di: d’invern la campagna a deurm e j’ore ’d lus a son pòche e për lòn a l’avrìo pa sentù la mancansa dël fieul an sël travaj. Për cudì le poche bes-ce ch’a tnisìo, a l’avrìo bastà lor doi.
Tutun a l’avrìa mancaje la sèira, quand che as artrovavo an sël pajon: Minòt a l’era bon lese e fé ij comentari dij romanz an manera che soa stala a l’era sempe pien-a d’avzin ch’a vnisìo scotelo con piasì.
Finì da fé aria al feu a l’ha ancaminà s-ciapé dël pan vej, dur ’me ’l toron d’Alba, për mojelo ant ël làit con la passarëtta për pronté ’n doss al forn.
A l’era un doss sempi, con la pretension da nen sgheiré col pan ch’as avìa vansasse, ma ij sò doi òmni a lo mangiavo sempe con piasì, tant ’me s’a l’avèissa prontajlo ’l mej pastissé ’d Turin!

An col moment, al son ëd l’Ave Marìa, dal porton dovert a l’é intraje arculand Nin, ch’a tirava ’l caval tenendlo an rëdna con na man an vardand che ’l birocc a batèissa nen la rova ’d drita contra cheicòs mentre soa fomna, ancor fòra,
a fasia atension a l’àutra.
“A l’Ave Marìa, o a ca o për la via! Bon-a seira … Nòta, mmmh… e Nòta ch’i vëd pa, andova ch’a l’é” a l’ha ciamà Minòt rivà an col moment për deje na man
a smonté la bardadura ’d Biond, prima d’artirelo ant la stala.
“Ëd vòte at é-lo già pau da perdla?” A la rësponduje Nin con soa vos sòlita ch’as sentìa fin-a an piassa. “Sta tranquil, da doman at l’avras tut ël temp ch’at veuli për stofiete e varda che mi im la pijo pì nen andaré: it devras dëstortojetla ti! Comsissìa a l’é già pì ’d n’ora che toa morosa a l’é a ca ’d Magna Tognin-a e … a sarà gia bele pronta për doman!”
Sentù lòn lë spos a l’ha tiraje un pe ’nt ël cul al can për felo chité da baulé; peui a l’era andà taché ’l caval ant la stala. Nin-a, dòp d’avèj salutà Giovanota, a l’ha drubì doi sach ch’a bogiavo da soj për tiré fòra doe galin-e gropà për le piòte.
Antramente ch’a-j dasìa la larga, a ciairìa: “Costa sensa le piume ën sël còl a l’é bon-a da euv; l’àutra a l’é na pola già bon-a da massé për mangela: i va mach tant temp për cheuse ...”
“I devìe pa distorbeve, a fasìa nen manca.. vnì drinta al càud ch’i mangioma
’n bocon ëd pan con na part ëd salam. Minòt va pijé ’n mes ëstop che beivoma na vòta”, a l’ha dije Giovanòta.
Sì i durboma na claudëtta për ciairì l’antërpretassion che cola gent a dasìa a le mzure stabilìe dai dassié che da part soa a le pijavo a pe unì da cole detà da la Fìsica: ancaminoma anlora pijé mes ëstop andova mes a marcava la metà d’un lìter; bin la pì part a l’avìa mach dij dobi lìter e, për bon-a lògica, ël mes d’un dobi a sarìa stàit un lìter, ma, avend gnanca ’d bote da lìter e essend tuti ij dobi stopà valà che, stravirand un pòch ij cont dl’aritmética, mes lìter a l’era istess a doi lìter! Nopà na part ëd salam a l’era n’àutra espression bin mirà che a marcava con precision: un salam patata e ’n salam dl’ola, ch’a j’ero molzin; un salam bin ëstagionà, magara dur parej dël coràm, tant për cambié gust...; anciove ’nt l’euli, anciove al bagnèt verd, tomin a la sal e al pèiver e ’l tut compagnà da na bela mica grisa o un biciolan. Qué ch’a-i intreìsso anciove, bagnèt e tomin con ij porsej a l’é n’argoment ch’i lassoma dëscute a jë studios… Dëstopà col vin, a l’han ampinì ij bicer e peui a l’han tocà tuti ansema, quasi ch’a fussa na sirimònia d’aliansa tra doe famije.
A l’han parlà ’d bes-ce e ’d granaje, ëd tèra da bòsch e ’d tèra da bass, d’angrass e ’d concim, e via parej fin-a quand che, vardand l’ora ën sël dësvijarin, Nin a l’ha dije a soa fomna : “Nin-a, a l’é tost temp d’andé a sin-a e devoma nen fé speté cola brava dòna ’d magna Tognin-a che, tra l’àutr, a l’é già piasse tant dësturb për nojàutri: a sarìa mej dësciolesse për nen rivà ’l temp ëd le rave cujìe!”
A l’han finì parèj col bél incontr e con alegrìa a l’han dasse randevò për ël di dòp bonora.

ËL PRONTAGI ‘D NÒTA

Cola neuit Nòta a l’avìa tardà a vagnesse la seugn përché sò pensé a j’ero tuti për ël doman, për le ròbe ch’a l’avrìa fàit, a la finitiva a fé tuti coj progét për na famija tuta neuva, tuta soa e ’d Minòt e … për ij fieuj ch’a l’avrìo avù.
Cand ch’a l’han dësvijala a l’ha vardà fora dij véder dla fnestra, tuti arabescà da la condensa gelà, e a l’ha vedù ch’a l’era ancora ëscur coma an boca al luv.
Antlora a l’ha dun-a tirasse ’l coerpié fin-a al nas antant che con ij pe a tocava ’l papé ch’a anvlupava ’l mon dovrà come scaudor: sentend ch’a l’era ancora tëbbi, a l’é fasse cita cita ant ël matarass ëd piume an provand la gòj ch’a l’avrìa provà ’n volpòt ant soa tan-a.
Ma, se ’l mon a l’era ancor càud, a vorìa dì ch’a l’era bonora, miraco quat e mesa a dì tant: a l’avrìa però dovusse costumé, përchè ant ij pais la gent as dësvijava, càusa la distansa dij camp, tansipòch n’ora anans ’d coj dle cassin-e.
Pensand peui che a l’avrìa dovù fé la comunion, lesta a l’é sautà feura dël lét e, anginojandse, a l’ha dit ël bin ëd la matin a la viarà.
Dòp a l’é alvasse ’n pe, a l’ha trovà al toch ij brichèt per visché la candèila ’n sla busìa ’dnans a lë specc. A l’é lavasse con cura ant ël catin e l’é suvasse con un suvaman ëd tèila ’d lin, fërtandse bin bin për nen sente la frèid. A l’é soagnasse la pentnura dle doe tërse, ch’a l’ha virà a spiral tacà a le doe bande dël copin (_*) an fërmandje con ëd molëtte e ’d guce da testa. Na bela përfumada con l’eva d’odor ch’a l’avìa ansilà lassaje magna e, come ciussa, n’ùltim bèich compiasent a sò visagi. E peui via a ardrissé col let ch’a l’avìa compagnà soa ùltima neuit … da sola.
A l’é vëstisse con dij gest lest ma bin sicur, lassand për ultima la coefa nèira con la velëtta: ël vél curt bianch a l’avrìa fess-lo ponté da mama o magna.
Sentend na spussa ’me quand che la stuva a fasìa fum a l’ha capì che già cheidun a la spetava dëdlà. A l’é butasse j’orcin e ’d pressa a l’é unisse a j’àutri ch’a së scaudavo tacà ’l fornel ëd la sala. Soa mama a l’ha butaje al còl ël cordon longh d’òr ëd granda e l’anél ëd l’ampromëttiura mentre magna a-j soagnava ’l vél bianch.
An sël taulin dariva a l’uss a-i era ’d candèile për le fomne e tòrce për j’òmni; la lus eletrica a sarìa mach rivà da lì a pòich ani e lor as portavo, coma ’d costuma, st’anluminassion për fesse ciàir an gesia.
A set ore la matin a l’era ciamà “mariesse da scuri” e, dabon an cola stagion a l’era ancor neuit. J’ëspos a l’avrìo mariasse pì volonté la dumìnica dël di con na coalera ’d parent e d’amis, con le ciòche a baudëtta, an fasendse beiché da tute le “frusta gelosie” (m.d.d. curiose) ma, tut curt, a l’avìo avù pì car buté da part coj sòld për jë bzògn ëd la ca che dovreje për fé “nòsse a spatuss”.
Barba Mini, ch’a l’era già stàit a pijé n’àuta sësta ’d bòsch, prima da parte a l’ha dit: “A l’é mej buté sù capej e maniss ché fòra a fà na frèid ch’at fora parej ’d na spin-a ’d gasìa e ch’at peila j’ orëgge!”
La brin-a a ampërlinava fin-a le pere dla contrà ch’a smijava ch’a l’avèissa fiocà e lor, për nen ësquaré, a l’han marcià an fila un apress l’àut sota spiovent e pogieuj.

LE NÒSSE

Rivà a ca ’d Nosgnor un poch dòp la famija dl’ëspos, che gà j’aspeciava con soe lus anvische, a l’han salutasse con vos bassa ’n pòch për rëspet dël leu e ’n pòch përché a j’ësmijava ’d nen disperde calor.
Minòt a l’era ’n cich genà ma Nòta a l’ha avzinasse disendije: “Ciao Minòt:
a marcia bin? – a t’é già andà a confesate? ”
“Eh Nòta, varda la ’n col confessional aranda a l’autar ëd San Bastian a-i é ’l viceparco” A l’ha rìspondù Minòt vnisend ross, ’me se che chiel a l’avèissa contaje al preive chissà che ròbe!
“Anlora dës-ciolomse” a l’ha dit Nòta parland con ij sò.
Chin, an parland pian con barba Mini, a l’ha dit riguard a la sposa:
“Certo che le fomne d’ancheuj a son pa bon-e sté ’l so pòst come na vòlta… it n’anvise quand che ij nòs pare a soe fomne ij dasìo dël ti mentre lor, për parleje a dovravo ’l voi?”
“Eh già, im n’arcordavo pa pi” a l’ha sospirà barba Mini “da si nen tant temp it vëddras che a vniran ëdcò voté ant ël consej di cap famija!”
“A sarìa pì nen mond!” a l’ha sentensià Chin “con st’andi si chissà andova fimroma”

Ëdcò an gesia a fasìa freid, e lor a sa scaodavo le man tacà le candéile e tòrce ansilà anviscà. E ch’a fasìa dabon fréid a lo savìa ël prevòst, ch’a l’ha dit cola mëssa réid, fier e aristocràtich come na vardia dël Re càusa ël torzacòl che, combin tuti coj sant ch’a pregava, da ’n paira ëd giornà a-j fasìa dì le “giocolatorie” pì genite e pì sentùe.
Barba e magna a l’han fàit da testimòni a col mariagi sensa ansetesse al banch ëd famija.
Pì numerose a son ëstaite, cola matin bonora, le pie fomne ch’a ’d solit a seguìo ’l Matutin: ësmiava voreisso sté dapress a coj doi giovo. Tute a fasìo a soa manera ’d compliment e, col ch’a arcorìa ’d pì a l’éra: “Se na bruta forma a fa nen un bel formagg, stì doi a catran dij bei fieuj!”

Finì la sirimonia a l’han artrovasse tuti ansema a ca dlë spos për na bicerà ’d vin ëd col ch’a bèiv ël padron, vin passì e vèrmot për anrosé doss e torte pronté për l’ocasion.
A-i era ’dcò ’l Prevòst, con sò torzacol e con sò Vicari: dal moment che la pì bon-a meisin-a a l’é na pìlola ëd cusin-a o un decòt ëd cantin-a, për chiel a l’han pronteje espres fin-a ’n vin brulé.

LA PARTENSA

Antant an col simp a l’era rivaje ’l sol a basé cola gent alegra.
J’ ombre as artiravo e tut ël mond a smijava dësviesse grassie a chiel: ël gal a l’avìa cantà, chèich vaca a brugiava ant la stala, ij passaròt a gasojavo voland lest an fërmandse, sempe pi arzigos, da riva a le galin-e che a cacaravo ’n mes a le përson-e, spicassand le fërvaje dij doss ch’a drocavo për tera, ma sempe atente a schivié càuss e piston.
Mach ël can a stasìa ciuto: na vira tant ëdcò a chiel a l’era tocaje na rassion càuda e bondosa: ëd costuma ij can a vnìsio tnuì curt, sia ’d còrda che ’d mangé, përchè tuti a l’avìo bon-a opinion che parèj a baulèisso da pì!
Tuti a l’avìo da dì la soa con jë spos e tuti a l’han tocà pì d’una vira ij bicer, dësvojandje minca ’n toch fin-a a quand ch’a l’han suvà tute le bote.
Finì ’dcò ij doss ij preive a l’han pijà congé për prim dasend la benedission a cola ca e a soa gent. Viaman ëdcò j’autri a son andass-ne: d’invern j’ore ’d ciair a son pòche e për lon a venta sfrutèje ’d mej.

Për fé polissìa a l’ha nen andaje tant, parej tòst jë spos a l’han carià an sle biciclëtte le valis amprumà për l’ocasion. A l’avìo ’dcò ’d borse da taché al guidon. Pì che ’d vestiari a l’avìo ’d ròbe da mangé: doi polastr e doi conì, farin-a për polenta, salam, na toma, na dosen-a ’d tomin ëd crava, dij pom, un paira ’d dozen-e d’euv, e via parèj…
A l’han butaje na bela perissia për la distribussion ëd tut col càrich për peui nen esbilansesse an pedaland.
Ij conossent ëd Giovanota, ch’a l’avrìo logià jë spos a Turin, a l’avìo arcomandasse tant ch’a-j porteisso gnente, ch’a l’avrìo pensà lor a tut. Ma Nòta e Minòt a l’avrìo mai ancalasse ’d presentesse a cad’àutri con le man longhe.
Pare e mare a l’han compagnaje fin-a feura ’d ca e a l’han salutaje a soa costuma disend: “Vardeve ’d mal, torné prest….” E lor a l’han arcambié parej: “Vardeve ’d mal fin-a voi ch’i reste. Is vogoma…”
Dit lòn a l’han montà e a l’han ancaminà a pedalé an diression dël sol.
A devìo andé fin-a a la stassion dij treno ch’as trovava ant na sitadin-a lì davzin a na desen-a ’d chilòmétr, e l’aria sutila e frèida a-j fasìa pianze j’euj.
Rivà al pont d’un navili a l’han sostà për controlè na valis përché a j’ësmijava ch’a fussa armolasse la còrda ch’a la tnisìa gropà.
A l’han profitane për vardé andarera sò paìs che da lì a pudìjo ambrassé con n’uciada sola: a l’han vardalo ’me tuti coj ch’a campo l’euj ancor na vira a soa ca prima da parte për un pòst lontan.
Col sentiment comun a-j dasìa na sòrta ’d commossion ch’a l’ha faje sente unì, e a sarà staìt për lòn, o magara për cola avzinansa con gnun a l’antorn miraco për la prima vòta, ch’a l’han basasse.
Al prim basin ambarassà a l’ha rivaine ’n second pì dësgenà: ël ters a l’han pròpri dass-lo a la fransèisa!
Cola tenerëssa a l’avìa relégà la sirimònia ’d sò mariagi pen-a selebrà mach a …sirimònia përchè a l’era coma se a l’aveìsso disse è mach an col moment doss e pien d’anciarm.
Peui Nòta a l’era tornà për prima con ij pè për tèra, rossa ’me ’n cop e con ël cheur ch’a andasìa a mila; mostrandje l’ora an sël cioché, a l’ha tocaje ’l temp a Minòt për nen perde ’l treno.
Ël cioché a l’era particolar: a l’avìo costruilo tut ëd mon ross ant l’età ’d mes con la mira ëd tor comunal: dijventà cioché a l’han pa stàit lì a feje ’d modìfiche e a l’han mach giontaje le ciòche ansima.
Montà an sle biciclëtte, tant për cambié déscors Nòta a l’ha ciairì a so òmo che a l’avìo dije, ëd gent ch’a l’avìa virà për ël regn, che fin-a a Pisa a-i era’n cioché con le ciòche fòra an sla poncia, ma che col là a pendìa da na part an na manera che tòst a sarìa drocà, fasend parèj armane ’l ciòché ’d so pais sol an Italia, e magara sol fin-a ant ël mond!

ANSIMA ’L TRENO

A l’han pedalà a randa fin-a al deÎpòsit dle biciclëtte an servissi da riva a la stassion: Nòta a l’ha marcandà ’n pòch ël pressi e peui son andàit a catesse
ij bièt për Turin. Chila a l’avrìa franch marcandane l’impòrt, ma Minòt a l’avìa ciaìrije che lì ij pressi a l’ero fiss. E s’a lo disìa sò òmo, che sensaut as n’antendìa përchè a l’avìa virà ’l mond pì che chila, a podìa pasiesse.
Ma quand ch’a l’é rivaje ’l treno, prima da montéje ansima, a l’ha strenzusse al brass ëd Minòt: a l’era la prima vòta ch’a pijava ’n treno e st’esperiensa a l’avìa fala dventé tëmrosa. Antlora sò spos a l’ha faje coragi e a l’ha compagnala a pijé post an s’na banca ’d bòsch da riva al finestrin, s’un vagon ëd tersa classe.
Quand che ’l cap ëstassion a l’ha subià ël vagon a l’ha butasse an moviment fasendije sente ’l paviment ch’a bogiava sota ij pé. Costa a l’era pa na situassion ch’a-j piasèissa tant e parej a l’ha tornà a strenzisse a chiel disend: “S’i staroma davzin i l’avroma pa ’d fréid, neh!”, antramentre ch’a pensava già a vàire a sarìa durà ancor col’aventura…
Maraman che l’andura aumentava chila a vëdìa ’d ca e dj’erbo lontan che tòst a-j’ero davzin, për peui scapé via autërtant lest coma ch’a j’ero rivà… Tut sùbit a l’era na ròba amusanta, ma peui a l’ha ancaminà vireje ’n pòch la testa fin-a quand ch’a l’ha sentù ne sfòrs ëd vòmit: antlora a l’ha fognà ’nt le sacòce për serché na caramela o ’n toch ëd rigolissia da ciucé.
Pasà col moment d’ambarass, a l’ha dit: “Minòt, sigur che Turin a l’é distant.
I l’avroma pa fait na folairà andé lontan parèj?” An ven a la ment che, chèich ani fa, a la cassi-na noi i l’avìo ’n lavrant ch’a l’avìa vinciù dij bej sòld al lòt.
An contava qué ch’a l’avrìa fàit dasend ësfògh a tut ij so desideri e anvìe, butandne da la part dij sò castej an aria. Ëdcò noi, con nòste maginassion, i concorio a dé corda e cisselo për chërse cola lista.
A na mira i l’oma ciamaje se a sarìa ’dcò andait a Turin e chiel a l’avìa rëspondi-ne, con l’aria ’d chi conossìa bin le robe dë sto mond che, s’a fussa rivà fin-a a Turin, a l’avrìa pì nen butà pè an Italia! Sarà-lo pa ch’a l’avèissa rason? ! ? !

Minòt a sorija, ma pa për cola drolarìa: l’avzinansa d’una fomna portà da tuti coma un-a sempe bon-a ’a dësbrojesse daspërchila, e ch’as butava an goerna ’d chiel, a lo fasìa sente considerà. E chila as ëstrenzìa fin-a an manera da feje sente tut sò calor pì ancreus. Lòn a-j dasìa na sodisfassion neuva, mai provà an soa vita; an col moment as rendìa cont che an col dì a l’avìa finì ’d fé part ëd na famija e ancaminà fé part ëd n’àutra, andova chiel a l’era ’l pivò. (_*)
Sla banca ’dnans a l’avìa trovà post n’àuta cobia che, coma lor, a j’ero mariasse “da scuri” e a andasìo ’dcò lor a Turin. Chiel a l’era n’òm vers ij tranta, rissolin, ros’me ’n biro e botalù ’me n’aisà ’d sinquanta. Chila, al contrari, a l’era màira coma un pich, àuta pì ’d chiel almen ëd na branca d’ansetà (figuromse quand ch’a l’era an pe!) con na cera smòrta d’ësmijé mesa broà antrames a dij cavèj longh, nèir, seuli e fin-a un pòch òit. Da quand ch’a j’ero piassasse a l’avìo ancaminà a tiré fòra le proviande da viagi për peui butessie sota ij dent dësgenà: chila as vëdìa ch’a patìa ’d mal ai dent përchè a-i argrignava fasend ëd bòbe e dë svergne minca vòta ch’a trovava cheicòs ëd pì dur dla molèja ’d pan; antramente chiel a tenìa ’n ritmo fasend ës-ciopaté, minca na mastiada, la boca che, quand ch’as durbìa, a fasìa vëdde le acrobassìe caprissiose ’d col paston savurì e ’d vàire color ëd na nuvansa squisìa con le mace e fërvaje spatarà su soa muda.
A l’é staìt chiel che, sensa perde ’n colp a l’ha ciairije a Nòta che Turin a l’era motobin lontan ma ch’as trovava ancor an Italia.
Peui, dòp un moment për pussé giù ’n com a l’ha ancaminà a beive a la gorgà d’un pinton. Dëstacà ij làver da la bota, a l’ha faje s-ciopaté e l’ha suvassje ant la mania. Tirà ’n rut ëd sodisfassion a l’ha seguità fé spatuss ëd sò savèj: “Me fradel, ch’a l’é già andaje pì d’una vira a l’ha dime ch’a l’é granda, che la gent a parla ’l mej piemontèis ëd tut ël mond e che ij turinèis pì antiligent a latin-o antra lor!”
An vrità ij turinèis pì istruì a parlav-o pa ’l latin ma l’italian, comsëssia a l’efét për j orìje ’d chi a parlava mach ël piemontéis a l’era che la lenga dë stat a vnisìa sovens confondùa, për l’assonansa, con ël latin.
A l’han peui presentesse coma Steo e Catlin-a: chila cusiòira e chiel cartoné.
An efét, quand ch’a parlava d’un pais dj’anviron, për mira d’orientament a pijava dij molin, carboné e, dzortut, le piòle.
Propri mentre ’l controlor a passava për foré ij bièt Steo, sensa chité da mangé, a tnìsia banch an cola conversassion ma, për bon-a sòrt ëd j’orìje ’d cola platea, ël treno a l’ha fermasse an mes a la campagna.

Subit Steo a l’ha ciamaje ’l perchè ’d cola fërmà. N’òm ch’a l’avìa pen-a aussasse a l’ha ciarije che quand che doi treno a s’ ancrosio un a dev ëspeté su na cita deviassion ch’a-i passa l’àutr përch ’l binari, mincatant, a l’era ùnich për ij doi sens. Però a l’avrìo podù profitene e calé giù për ëstiresse e fé jë bzognin. Dòp un quart d’ora a l’han salutà con le man la gent ch’a passava an sël treno ch’a andasia an diression contraria e lest a l’han armontà an caròssa a pijé sò pòst. A l’han ancor fërmasse a la stassion ëd Civass, andova a l’han ëspetà coj ch’a rivavo con ël treno da Osta-Ivreja.
Maraman ch’as avzinavo a Turin press che tuti a vardavo, un pòch nervos për la veuja ’d rivé, feura dij finestrin. La giornà a l’era bela con un cél bleu andova sì e là a-i era ’d nìvole ’d bambasin-a ch’a dasìo soa ombra an sle montagne carià ’d fioca. Ël sol a le rendìa bianche a la mira ch’at fasìo mal j’euj a vardeje.
A la mancin-a a vëdìo le colin-e ’d Turin, scure ’me ’l color ëd la téra d’invern e ansima a un-a dle pì àute as presentava, fiera e maestosa, la basìlica ëd Superga. A l’era na costrussion sola an mes a tute cole piante sensa feuje ch’a smijavo morte, ma chila, basà dal sol, a lusìa tant ’me a l’avèissa na vita soa e it l’avrìe dit ch’a fasìa la sentinela ch’a nonsiava che Turin a l’era lì sota, pronta a arsèive tuti, amis o nemis ch’a fusso.
Peui a l’han vardà andova as andvinava ’n baron ëd ca e a l’han notà cheicòs ch’a sporzìa. Nòta a l’ha ciamà: “Minòt, it vëdde cola ròba àuta, con na gulia ancor pì àuta? Chi sà s’a l’é ’n cioché o na gesia?”
“A mi am ësmìja col monument con una stèila an sla poncia ch’a l’é su tute le cartolin-e ’d Turin.”

A l’ha rësponduje Minòt ch’a l’era aussasse an pe per peuj cinesse a vardé dal finestrin, fërmandse con la cera davzin a cola ’d soa fomna. “I vorissa dite ’me ’s’ës-ciama”, a l’ha continuà “ma, an ven nen a la ment ël nom, magara i la vëdroma peui da davzin!”
Grassie a col bel preludi, ch’a prömetìa ch’a l’avrìo vist bin d’àutre maravìje, a l’han butasse propri ’d bonimor. A-j n’anfasìa pì gnente se, dòp la sirimònia, a l’avìo gnanca avù ’l compagnament ëd na fisa o d’un bombardin për fé festa:
lor a ancaminavo adess a fé na bela festa!

TURIN

Pen-a a son intrà sota ’l cuvert ëd la stassion, la fum e ’l vapor ëd la màchina dël treno a l’han ampinì l’aria ’d calëzzo e, quand ch’a l’ha fërmasse, ël machinista a l’ha durbì tuti j’arfiaj an manera che col carèt a feu a l’ha dàit na bufada ch’a smijava a l’ultim respir d’un draj ch’a meurìa.
Ij viagiator na vira calà giù da le caròsse, a l’han anviarasse anvers dla surtìa ’me në strop ëd fèje, respirand col’aria ch’a lassava an boca ’n gust dossign. Cheicadun a tossìa; ij gamalo a sërcavo ’d cliént; ij carboné a portavo la scorte dël carbon che a-i mancava; ij machinista, nèir ’me ’d magnin, a parlavo con ël cap ëstassion antramentre che ’l cap treno a controlava che ij postin a dëscarièisso tuti ij sach ëd le litre e le cassie con pachèt e pachetin; doi binari pì ’n là, d’autri viagiator a montavo sël treno për Coni … tut col va e ven a l’era gnente ’d foravìa, contut che a la fin a-i na fussa da fé viré la testa mach a vardé!
E coj ch’a vëdio për la prima vira tut col gran bataclan la pì part a pensava
ch’a-i era pì ’d mond che a la sortìa dla mëssa granda la dumìnica dël sant patron ëd so pais (con tant ëd fera e ciarlatan), e che mach coj ch’a j’ero calà giù ansema a lor a fasìo na coalera pi longa ’d cola dla sepoltura parà con la musica për un médich o ’n prevòst!
Rivà a l’han fin-a pijà në scapuss për vardé cola vòlta pì auta ’d soa gesia e ’d sò cioché, tuta ’d fer e véder ësmerilià, sbërlusenta për ël sol ch’a-j batìa adòss tant da smijé anviscà daspërchila. Con la boca ancor larga për la maravija a son surtì ant la stra andova l’aria a l’era pì frèida ma pì bon-a a respiresse ’d cola dla stassion. Ambelessì as sentìa ’dcò n’odor dë stalagi e ’d coram ch’a arciamava j’odor ëd soe ca: tute an fila a-i era na dosen-a ’d caròsse con tacà dij cavaj norman lanos e mincaun-a con sò viturin ch’a parlava ansema a j’àutri, tuti con soa blòda. (_*)
Ël crep sech d’un foèt, ël rumor dij ciapin an sle pere e la vos fòrta dël viturin ch’a disìa a sò caval: “Vessì, Mòro, vessì!” a l’ha faje fé ’n sàut andaré për lassé passé ’na sitadin-a con soa caria ’d client da porté a destin. Subit dòp a l’é partijne n’àutra con un rumor tant ’me d’un ciochin.
Davzin al grop dij viturin Minòt, vardandlo parte, a l’ha dit: “Ciapin ch’a son-a a ciama ’n ciò”.
A l’ha dilo parland fòrt ch’a lo sentèisso për feje savèj che ’dcò chiel a parlava la midema lenga, che a l’era dij sò e ch’as podìa parlé s-cèt e magara ... për paghé cheicòs ëd meno.
“Andova chi i veule andé, spos? I deve mach parlé e mi e me Biond i soma a vòst servissi”, a l’ha smonusse pront un viturin grand, plà e con doi barbison a la Vitòrio che, sensa speté réplica, a l’ha dëstacà le rëdne dal pal e, fasend andé a l’arculon sò caval, a l’ha seguità a di: “Ma, s’i seve pa andova trové alògg, mi i conòsso n’obergi discrét e fin-a con na bon-a cusinera ..”
“No, grassie tante” a l’ha rëspondù Minòt antramentre ch’a giutava Nòta a monté an sl’ëscalin ëd la vitura, “i l’oma già andova andé a deurmi. Voi i deve mach portene an contrà ’d Po al numer ch’a l’é scrit ën sël bièt. A l’é-lo lontan”? “Combin dij cantié, i-i butroma pa ’d pì d’un quart d’ora”, a l’ha arbatù ’l viturin che lest lest, a l’ha montà a sò pòst. Fasend ës-ciopaté sò foèt, a l’ha dàit ël segnal a Biond che, con un susnor ëd soportassion e sensa pressa, a l’ha pijà sò sòlit andi pì che colaudà.

Nòta a l’avìa gnanca fàit cas che ’l caval as ës-ciamèissa ’me col ëd sò pare, ma a bzògna dì che la pì part dij cavaj an sircolassion as ës-ciamavo Mòro, Biond o Ross e chi a n’avìa quat, magara ëdco Lòsna, tant che sti nòm a l’avrìo podù trové pòst an sij dissionari nopà dël nòm ëd caval. Mach j’ësgnor, ch’a l’avìo ’d temp e magara tante bestie a trovavo ’d nòm pì fantasios.
An traversand ël cors dël Re a l’han ancaminà a fesse sùbit maravìja ant ël vëdde na stra larga e longa parej, con na leja ’d plato mai vëdua, ch’a smijava ch’a rivèisso giù da cola colin-a, marciand an fila ’me ij soldà fin-a tacà ’l monument dël Re. Chi sà ’me ch’à sarìa stait bél da vëdde d’istà, con le feuje ombrose a la mira da mach podèj antervëdde ’l cel!
Magara ’dcò col Re ansima al pilion a stasìa lì ancantà a vardé soa sità tuta fiorìa e, pròpi sodisfàit, a sarava n’euj se ij sò turinèis nopà ’d deje sò tìtol regal a lo ciamavo mach “l’òm ch’a marcia an sij cop”. Sòn a l’era stàìt un pòch a càusa ’d chi a l’avìa vorsù fé col pilion grand ’me ij palass, parèj che, vardand da le sofie, as vëdio tute le ca àute istess ch’a lo scondìo con l’efét dë s-ciairé un ch’a spasigiava an s’un pavè ’d cop.
Passà sota dij pòrti, a son trovasse an prinsipi d’una contrà, sempe longa ’me ’na fusilià, ch’a ancaminava con na piassa për peui strenz-se an mes a doe coalere ’d giojere pròpi bin soagnà.
A l’era fin-a ’n darmagi ch’a-i fussa tanti cantié ch’a vastavo col colp d’euj. Antlora Berto, parej as ës-ciamava ’l viturin ëd la sitadina, con l’aria ’d chi, avend residensa ant na sità grossa, a na savìa ëd pì ’d coj ch’a rivavo da fòra, a l’ha ciairije che l’órdin da Roma a l’era dë spende për fé ’d travaj pùblich.
Da sinch ani a-i era ’d travaj ancaminà daspërtut: a duvìo arfè tut ij condut dj’eve ciaire e scure; gionté ’d neuv colegament dl’é stra. Fin-a ij pont an sla Stura
e ’n sël Pò a l’avrìo comensaje l’ann apress. As ëstimava che ’n tute j’imprèise a travajèisso, truch e branca, 7500 përson-e! Nòta e Minòt a j’ero sburdì mach maginesse che doi paìs parèj dël sò, contand dal pì vej al pì mignin, miraco a rivavo nen a cost nùmer.
A l’avìo ’dcò slargà la strá ch’a pòrta al còl ëd la Madlen-a andova, sempe l’ann dòp, a l’avrìo fait l’inaugurassion ëd la statua dla Vitòria, scurpìa dal Rubin e che ’l senator Agnelli a l’avìa finansià për peuj fene cadò a la comunità.
La sità a l’era chërsua e a duvìa ancora chërse: an bariera a continuavo a tiré su tute ca neuve a l’antorn ëd le neuve lèje.
Berto as lamentava ’dcò che la sità as arconossèissa pa pì e che lor, ij ver turinèis, a fusso sempe ’d meno e che, finì lor, tut a sarìa finì an man dij forësté: ma, për boneur, a l’avrìo pì nen vëdù col manicòmio.
Jë spos, sentend tute ste neuve, a l’han sagrinasse ’d com ch’a fèissa tuta cola gent ch’a stasìa ambele li a conoss-se an tra ’d lor com a l’era normal an sò pais e ’d coma ch’a fussa sgheirà Berto, con l’anteligensa ch’a dimostrava, a fé mach ël viturin: sens’àut a duvia paghé ’d debit, magara chërsù con ël gieugh o për le fomne....
Rivà ’nt’ na piassa cita, a l’ha faje vëdde n’obergi, che coj ch’a latinavo a ciamavo ristorant, andova ’l Cavour a andasìa mangé: a duvìa gnanca fé tanta stra, dal moment che lì dnans a-i era sò parlament, ch’a sarìa peui ël prim parlament italian. E si n’àutra tiritera ’d maledission ëd Berto përchè soa sità a l’era pa pì la capital dël regn coma, e fin-a lor a j’ero franch d’acòrdi, as meritèissa.
A la fin la contrà as durbìa ’nt la piassa pì granda che Nòta a l’aveissa mai vist, con fin-a ’n castel ant ël mes! An col moment a l’ha provà na gòj granda parèj ch’a rìngretava pì nen che soa giornà ’d festa fussa ancaminà tròp a la bon-a

Esse ambelelì a la fasìa sente la fomna la pì fortunà dël mond e, tut ant un colp, a l’é vnuje pau ëd sentse sola, ëd nen podèj divide con gnun un sentiment fòrt a la mira da feje vnì veuja dë scapé via.
Për boneur propi lì a-i era Minòt ch’a-j ëstrenzìa la man,dasendje la fòrsa ’d passé col moment ëd gena. Ma tut sòn a l’era pa podù scapé a l’euj ativist ëd Berto che, miraco tocà da un sentiment sincer d’amirassion për soa Turin, a l’ha faje fé, sensa aussé ’l pressi marcandà, el vir tut a l’antorn dël castel ch’as trovava piantà là ant la piassa. E a l’era tant bél da nen ësmié vèj, scasi che na mascarìa dròla a l’avèissa portalo ambele li a pe unì da na fàula për ampressiosì na bela giojera.

NA PORTIERA ’D PALASS

Anandiasse an contrà ’d Pò, a l’han virasse për vardelo fin-a a quand che, rivà a l’autëssa d’un porton, la sitadin-a a l’ha virà ’nt la cort dël palass, andova na mesa dosen-a ’d masnajin a l’han tost corù a curiosé. As capìa pa se a fusso mas-c o fumele përchè tuti a j’ero vëstì con la cotin-a che, an l’época, a j’ero ij pann ëd lin d’ancheuj. Sò fonsionament a l’era sempi: sota a sta cotin-a a l’avìo pa ’d brajëtte o ’d mudande a la mira che ... a l’avìo propì gnente d’anflé. Na bela lavada la seira e ’l cul a l’era bele pront e përfumà ’me neuv prima d’andé a deurme.

Dëscarià ij fardej Minòt a l’ha dàit na bon-a man a Berto për soa gentilëssa, antramentre che Nòta, an mes a le masnà, a l’avìa fait cadò, parèj dla Bela Tolera ’d Civass a carlevé, ëd tuti i bòmbo ch’a l’avio vansà.
Ant un moment, ’me për mascarìa, ël nùmer ëd le masnà a l’era pì che rindobià e, ant un amen, a l’é ’dcò finìje l’argòlissia! Pì d’una fnestra a l’ha avù le tendin-e dëscostà për curiosé que ch’a-i fussa ’d neuv e, da na portina dla cort, a l’é surtije na fomna ’n sij sinquanta ma dësgambà ant ij moviment, con doi euj antivist ch’a l’é presentasse coma portiera, anformandse ’d lòn ch’a l’avèisso damanca. J’ëspos a l’han dije che madama e monsù Pautass a-j’ëspetavo...
An col mentre a l’ëscond pian na pòrta a l’é durbisse e na fomna bin rangià, con un fé bin costumà, a l’ha dije che sta gent a la spetava chila, ch’a-j fèissa pura intré e, s’a podìa, ch’a-j companeissa magara mach fin-a a le scale. Ringrassià a l’ha sùbit tornà drinta al càud.

Antlora la portiera, barbotand ’me na bonza ’d faseuj dël giòbia grass, a l’ha tacà a dì che a chila gnun a la vartisìa mai ëd gnente, ch’a l’era sempe l’ùltima a savèj le robe, ch’a l’era nen parèj ch’as duvìa fesse.
A l’ha spalancaje la pòrta dl’andron dle scale e, con la scusa da deje na man, a l’ha compagnaje fin-a dzora për podèj-je fé n’anfilanda ’d domande che gnanca ’n fonsionari dla dogan-a fransèisa a sarìa stàit bon da fé. Rivà an sël pian, pronta a l’ha pijà ’n man la cordin-a dël ciochin ma, prima ’d tirela, a l’ha butaje ancor un pàira ’d domande.
Peui, antramentre che lor a intravo, a l’ha rangiasse ’l sal (_*) an sle spale e lesta a l’é corùa an soa portierìa andova a la spetava già la colega dël palass anans, ch’a l’avìa beicà la sitadin-a intré e seurte da la cort, e andova tost a sario ’dcò vnùite le fomne che pòch anans a j’ero pijasse ’l sagrin ëd tiré an là le tendin-e.
Zita, parèj as ës-ciamava sta fomna, a l’avìa tante neuve da ten-e banch për na bon-a mesora, ma coma sò sòlit, a l’avrìa pa dije pròpi tute për ten-e cheicòs për j’agiornament dij di apress. Lòn andasìa bin per tense ant ël mes dl’atension e, ant l’istess temp, a fé vëdde che a l’era sempe chila la prima a savèj le ròbe, ch’a l’era atenta al palass, meritandse tuta soa autorità. A la fin ëd tut sò rapòrt a giurava che chila a l’era franch pa curiosa, përché anformesse a l’era mach lòn ch’a dovìa fé!

CAFÉ, LÀIT e GALUPARÌE

A lë scond pian j’ëspos a j’ero soget dij rimpròcc ëd cortesìa che madama Luisa, la padron-a ’d ca, a-j fasìa për tute le proviande ch’a l’avìo portà, ma dal moment che stà ròba a l’era pròpi gënita, a l’ha tòst faje ij giust compliment e a l’ha ciamà Rina, la sërventa ’d ca, e përchè a-j dèissa na man a porté tut sòn an cusin-a.
Costa a l’era bela granda, parej ’d cola ’d magna Tognin-a, con an pì na stagera për ij tond. Ij véder a j’ero tuti panà bele se la fnestra a fussa ’n pòch ambajà përché an sël potagé ’nt una ramin-a a-i cusìa lë mnestron për la sin-a; ël coercc a bogiava fasend antervëdde, mincatant, na scuma bianca ch’a possava fòra ’l vapor. An sla tàula a fasìa bela mostra na torta ’d cicolata tuta coatà ’d sùcher an póer ch’at fasìa ven-e la salivëtta an boca mach a vardela.
Dun-a Rina a l’ha ciamaje a soa padron-a s’a dovìa pronté ’n cafè për servlo ’nt la stansa bela. “Eh”, a l’ha rësponduje madama”, am ësmìja na bon-a ideja. Magara scàuda ’dcò ’n pòch ëd làit e varda che ant la scàtola dij doss a dovrìa essie ancor d’amerèt e ’d biscotin anglèis. Ma prima portje la valis ant la stansia da lét e faje vëdde ’me ch’a devo sistemesse. Daje fin-a le ciav dl’intrada dla trassa, parej ch’a peusso intré e seurte quand ch’a l’han damanca lor”.
A l’era dal temp dle dësmore che j’ëspos a vnìo pa pì servì da cheidun e sta situassion a-j ambarassava ’n pòch. Minòt a l’avrìa vorsù portesse la valis daspërchiel, ma a l’avìa gena ’d dì o fé cheicòs contrari a la volontà dla padron-a ’d ca; parèj a l’ha lassà che Rina a fëissa chila.
Dòp un quart d’ora a j ero ’nt ël salon setà ’dnans al fornél ëd pera ornà con marmorin-e grise andova, sostnù da doi brandé con antërsià doe face
’d Napoleon àute na branca, a brusavo dontrè tòch ëd pin ch’a spantiavo a l’antorn un bon odor.
Con café, làit càud e doss a l’han artornasse rendendse cont mach adess dla frèid che a l’avìo ciapà për tut col di bele se ’d sol.

ËL CAN ËD MONSÙ CÉSER

Ël padron ëd ca a l’era pa li përchè a travajava fin-a a séira. A l’era ’n nodar ëstimà ’nt una manera da esse sempe pien d’angage. Sò studi as trovava ’nt la midema ca, sempe al scond pian, ma ant l’àutra scala. A l’era chiel ch’a duvìa sdebitesse con ël pare ’d Minòt për un piasì gròss gròss e disanteresà che costsì a l’avìa faje.
A venta savèj che monsù Céser a l’avìa ’l balin d’andé a cassa për le campagne dj’anviron ëd col pais. Për ij can da cassa a l’avìa na vera maladìa; e miraco ch’a fussa përchè a podìa nen avèj ëd famiija ch’a arvërsava tanta afession ai sò can. Comsissìa na vira a n’avìa un, un séter elegant con sò pèil bianch e ross che a l’era butasse a pì nen mangé.
Chiel a l’avìa confidajlo a Chin che, pì d’una vira a l’avìa faje da bateur për le surtìe ‘d cassa. “I l’hai portalo da dontrè veterinari”, a-i disìa, “ma gnun a l’é stait bon a trové ’l motiv che sta bestia a mangia pì nen. I l’hai fin-a provà a cateje le ròbe ’d prima sernia ch’a l’han ij negossi ’d primissie ’d Turin... e la conclusion l’é sempe la midema: gnente!”
A Chin a j’ero fin-a drissasse ij barbis a sente che ’na bes-cia a arseivìa
’n rësguard che la pì part ëd le përson-e as sognavo gnanca për lor fin-a s’a fusso stàit malavi o moribond!

Antlora Chin, vardand la bestia con un ghignèt, a l’ha dije serios a monsù Céser : “Si voi im lo lassi a mi na sman-a, magara doe a sarìa mej, chi sà che, respirand l’aria dij pòst andova ch’a va a cassa; a-i passa la malinconia dë sté sarà ant sua cocia ëd sità! Dal moment che voi i l’evi già provà ’l faliment dij mej savant e dij mej cusiné dël Piemont, tant a val ch’im daghe a mi na ciansa.”
Monsù Céser, che già a pijava ’n considerassion da fé massé ’l can, a l’ha rësponduje, con poca speransa, ch’a l’avrìa compensalo bin s’a fussa stàit bon ëd tirelo sù.
Ma Chin pront a l’ha arbatuje che për chiel la paga pì bela a l’era ’d nen fé massé col compagn ëd tante batùe.
E ’l can a l’era stàit tacà con la còrda për doe sman-e con tanta eva da bèive e mach chèich òss ëd sconda man già bin bin rusià dal can ëd Chin!
La dumìnica dop, sò padron l’ha vorsulo vëdde ma Chin, prima da portelo, a l’avìa armasse dna fëtta ’d polenta frèida vansà dal di anans.
Monsù Céser tut sùbit a l’ha dit: “Për carità, me can con sò stomi dlicadin a peud gnanca tasté sta roba, oltre pì ’d tut fin-a frèida e veja”!
Ma a l’ha dovù cambié opinion quand che sò can a lo salutava pa, ma àut con le piote dë dnans as virava da la part ëd Chin che, con un gest misurà, a l’ha faje nasé cola fëtta che peui a l’ha campà ant na sëggia pien-a d’eva. Antlora a l’ha dëstacà la corda e, con maravija ’d sò padron, la bes-cia a l’ha fongà la testa fin-a aj quart anterior drinta l’eva për mangé cola che për chiel a l’era giumai na galuparìa!
Ancor ancheuj, da cole bande, fin-a coj ch’a conòsso pì nen costa storia a chi a fà pòch onor a la tàula a-j ciamo: “Miraco it l’avras-to pa ’dcò ti la maladìa dël can ëd Monsù Céser”?

Ma, con tut, ël can, artrovand l’aptit, a l’era salvasse e sò padron a l’avìa anvità a cà soa tuta la famija ’d Chin che, tut sùbit, a l’avìa arfudà, ma peui, për l’ansistensa entusiasta e propi con cheur ëd Monsù Céser, a la prometuje ch’a l’avrìa mandà sò fieul a sò pòst, magara cand ch’a fussa mariasse.
E parèj a l’era stàit.

LA BENEDISSION

Antramentre fòra j’ombre a vnisìo sempe pì longhe, Madama Luisa a l’ha ciamaje se prima ‘d sin-a a vorìo fé doi pas o s’a l’avio pi car andé con chila ant na gesia lì davzin a pijé la benedission. Nòta e Minòt a sarìo stàit volonté ambelelì a vardé col feu për dj’ore, ma l’han pa ancalasse ’d dilo e, magara mach për la pau da perdse a andé a spass da soj, a l’han assetà ’d compagnela an cesa.
Tornà ant la contrà giumai anluminà da tante lus, a l’han artrovasse ant la piassa dël castel: sta vòta a l’han amirà ij palass a l’antorn ch’a smijavo tuti istess, scasi ch’a fussa la cort ëd na caserma. Fin-a la cesa ’d San Lorens da fòra a l’era na ca ’me tute j àutre, bele se drinta ’l baròch a la fasìa da padron, con soa fioridura
’d blësse da gavete ’l fià tute le vire ch’it lo varde.
“A l’é dròlo pënsé che sta richëssa at daga dij sentiment ëd sogession, gena e sotmission ch’at buto an sintonìa con Nòsgnor”, a l’ha dije sotvos madama Luisa dòp ch’a l’era signasse.

Pià pòst ant un banch a l’ha continuà mostrandije la vòlta prinsipal: “S’i varde con atension ij gieugh ëd le fnestre con j’anlineament dle ligne dj’arch, i vëdreve materialisà ’n satanass con ij corn ch’av pija ’d mira con sò eujass gram gram. Peui da riva as ës-ciairo j’àutri, tuti an sercc con soa bocassa duverta a la mira ’d crijé ‘d dolor për nen podèj intré ambelessì a pijé e perde nòstre anime”.
“Contacc!... a l’é pròpi vèj” a l’ha esclamà Minòt “Chi sa s’a l’é mach për ël baluetté dle candèile, candlon e tòrce... o ij ciaplòt as bogio për dabon?”
Sentù lòn, a Nòta a l’é vnuje la pél d’òca e, antramentre ch’un frisson a-j passava për ël fil ëd la schin-a, a l’é butasse an ginojon e, vardand ël paviment, a l’ ha tacà ’n Pàter Nòster ëd sigurëssa.
Ël ciochiné ch’a nunsiava l’ariv dël prèive a l’ha chietà tuti.
Surtì da la gesia, a son ëstàit avzinà da ’n pòche ’d madame e madamin, ëd sigura amìe e conossente dla famija Pautass che, con la scusa ’d saluté, a vorìo conòsse sti doi giovo ch’a l’avìo mai vëdù.
Inùtil dì che tute ste fomne a j’ero vëstìe coma che lor dla campagna as sugnavo gnanca da tapesse al di ’d festa: cheidun-a a portava ’l paltò duvert ch’a lassava antërvëdde ’d veste ’d pissèt e, sota ij guant, a l’autëssa dij dil e dij pols, as notavo dle gonfiure ch’at fasìo maginé chi sà che anej e brassalet a-i fussa li sota! Ma a j’ero soagnà e polide parèj ch’it podìe pa dì ch’a fèisso spatuss.

Antlora Nòta a l’é arcordasse che na soa veja paisan-a, ch’a l’era stàita li a servissi ant una famija ’d cole sù, na vira a l’avìa contaje che le fomne ’d Turin a j’ero tute elegante ant una manera particolar, nen për lòn ch’a porteisso ma për ël come a lo portavo. Sòn sensa distinsion da la pì sgnora a la pì modesta.
E Nòta a cujìa n’armonìa tra la discression dël portament con la richëssa dij vestì che cole fomne a l’avìo butasse acòl.

A l’é piasuje ’dcò col bél deuit ch’a l’avìo cole vosin-e educà e fin-a sospirose cand ch’a l’han faje ij conmpliment për sò mariagi.
Ma com a l’han ancaminà a feje ’d compliment a sò Minòt, voalà che le bele manere Nòta adess a disìa ch’a j’ero ’n fé gnard e che le vosin-e a j’ero vnùe na gasojada d’arsigneuj! As ciamava se sò òm a troveissa anciarmeusa cola pì an chichera ’d tute, na bionda già veja ’n sij tranta trantaedoi ani, ch’a-i sorìja con sò dent san, bej bianch e ch’a sgranava doi ujon bleussiél minca vira che chiel a disìa cheicòs.
A fasìa propi frèid, ma Nòta a sentìa ’n tuf e na scarbuj da dventé rossa con na caudan-a da fela vnì tuta ant un’eva. Për tajé curt a muirìa ’d gelosìa!

LA SIN-A

Pijà congè da cola bela companìa (për Nòta trop sivìtola), a l’han anviarasse con bon andi vers ca për la sin-a, përchè a Turin, combin ch’a fussa na sità granda andova riviste, teatro e tabaren at fasìo vive la neuit, as andasìa deurme prest për alvesse sù bonora. Ma costa a l’era la regola dla gent ch’as gloriava ’d vive dij sò rédit a mai ëd credit: ij debit peui...a j’ero na vërgogna!
Rivà sota l’andron a l’han daje la bon-a sèira a Zita ch’a viscava ’n lumin aranda la statua dla madonin-a che, con soe man gionte, a pregava për protege tuta la gent dël palass.
Monsù Céser al contrari a disìa, ma mach quand ch’a l’era sigur che cola basabalustre ’d soa madama a lo senteissa nen, ch’a pregava për oten-e la grassia che la portiera a fèissa pa pì cole mnestre ch’a spussavo me la sbòba djë spidaj!
Rivà antecà a l’han beicà monsù Céser che, dësteis an sla sislonga, a pijava n’arfial dòp na giornà ’d travaj a fé, come sovens a-j piasìa dì, la ponta ai fus e la facia j’urinari. Pront a l’é aussasse e, suliandse ij cavèj con na man, a l’é vnuje ancontra për saluteje: “Ciao Minòt, fame ’n pò conòsse toa sposa... Ah, a l’avìa pro rason Rina a dime ch’a l’é pròpi un tòch ëd grassia ’d De! Brav Minòt, it l’has sërnù pròpi bin, ma a venta ch’it fase atension che sti giovnòt ëd Turin at la pòrto nen via! E adess andé lest a laveve le man che la tàula a l’é bele pronta”.
Ël mangé ’d cola sèira a l’era pròpi bin soagnà ma ij nòstr ëspos a l’han ëtnù a fren cola fam da sonador për copié ’l pì possibel le bele manere dij padron ëd ca. Lòn ch’a-j genava pì ’d tut a l’era ’d dovré tute cole posade.

Nòta a l’avrìa peui contà: “I j’ero mach an quatr, ma i sporcavo ’d posade, tond e ciapele ’me ch’i fusso stàit an quìndes a mangé. Ël mangé peui a l’era pròpi fiamengh, ma a smijava ch’a fussa lì mach përche it lo tastèisse, nen përche it tirèisse giù ch’a andèissa bin. Për boneur, combin ch’a fusso sgnor e sù,
ij padron ëd ca j’ero doe përson-e a la man e, a l’han ëdcò mostrane con dla passiensa, tante bele robe”.
Me fin giusta, Rina a l’ha presentà soa torta ’d cicolata antant che për l’ocasion ël padron a l’ha tiraje ’l còl a na bota ’d moscàtél sensa tichëtta. A l’era però
’n vin ëspecial përché un vignolant sò parent, ch’a l’avìa ’d taragne a Canej, tuti j’ani a-j fasìa omagi ’d na dosen-a ’d bote stopà spress mach për chiel. Tocà da cola cortesia, Minòt a l’ha faje ij compliment për ël perfum e ’l gust ed col vin ch’a mossava ant na manera ch’as podìa dabon ciamelo nen mach sampagn, ma dritura “Spumant”! (_*)
Dòp na mesora Rina a l’ha servì na canamìa ch’a l’han surbisse prima ’d desse la bon-a neuit.

LA PRIMA NEUIT

Sarà la pòrta dla stansia Nòta a l’ha ciamaje a Minòt da cola part dël lét a l’avria pì car deurme, ma chiel, pìjandla per man e avzinandëss-la a l’ha rësponduje
“E chi a l’é col ch’a peud deurme. Mi i devo ancor travajé, përchè i devo ancor cheuje ’d fruta an sla pianta....”
Nòta, confondùa, a l’ha ciamaje se për cas ël tròp bèive a l’avèissa faje vnì la testa pien-a ’d rat. Che fruta a podèissa muré an cola stagion a lo savìa franch nen; e andova a j’ero le piante?
Antlora Minòt, vardandla pròpi da riva drit ant j’euj, a l’ha dije: “Gnun a l’ha mai ciairite che ij basin a son na fruta ch’as cheuj mach an sla pianta”?
Dit lòn a l’ha ambrassala e a l’ha basà coj làver ch’arciamavo ij gust pì savurì ’d tute le primissie dl’istà; antramentre a la possava dosman vers col matarass ëd lan-a bin cardà.
An col tragit a l’é gavasse le scarpe e a l’ha sfilaje ’n paira ’d boton.
Chila con ël baticheur a sërcava, ma franch con pòca convinsion, da tenlo lontan. A l’ha dit pen-a con un rangòt: “Minòt..., Minòt...” ma antant, finì ij boton, midem destin a patìo ij crocét. Nòta a l’é gavasse ’n pòch con l’arzultà da robaté tuti e doi an sël lét con le mòle ch’a cioiciavo andasend sù e giù.

Antlora lor a son fërmasse fin-a sensa respiré për sente se col rumor a l’aveissa alarmà cheidun: sentend che gnente as bogiava Nòta a l’ha sospirà: “Për piasì, ...Minòt,... im vërgògno ’n pòch, dëstissa ’l lum,...për piasì”...
Minòt a l’ha daje ancor un basin, fasendje sauté ’dcò ‘l possuar an sla schin-a ch’a tenìa sù la camisin-a.
Aussandse an pé tacà al lét a l’é fërmasse ’n moment con ël pòmel ëd la lus an man për vardé ancor na vira soa Nòta che, con ël respir grev, a bogiava col sen ch’as antërvëdia sota la camisin-a strafognà.
Peui për pau che chila a l’avèissa podù s-cionfé a pioré, a l’ha smortala.
Fin-a mi, e i penso che ij me letor am ’lo përdonran, i dëstisso la lus e i saro le gelosìe ’d sa stansia për lassé ai nòst ëspos soa prima neuit d’amor.
Disoma mach che dij gat, ch’a gnaolavo ’nt na manera lamentosa da smijé dle masnà ch’a piorèisso, a son ëstàit ij musicant ëstrambalà ch’a l’han faje la serenada, antant che la lun-a a curava ’l senari fasend babòja daré dle prime nìvole possà da ’n ventisel leger.

ËL DI APRESS ... PËR TURIN

La matin a l’ha trovaje ambrassà sota le coerte ant la midema posission ëd cand ch’as contavo ij progét për l’avnì, fin-a che Minòt, sfinì, a l’avia lassasse vagné da la seugn.
A l’avìo deurmì s-ciass e Nòta a l’era dësvijasse për prima.
Con j’euj sarà a l’é arcordasse pian pian andova ch’a l’era. A l’é sentusse tan ’me ’nt la bambasin-a, parej a l’ha strenzù le parpeile për deurme ancor e continué col seugn bel: a vorìa pì nen dësviesse për la pau ëd perde col anciarm. A stasìa ambelelì a scoté Minòt respiré, carëssandlo con na dlicadëssa grassiosa cha l’avrìa mai pensà d’avèj. A dëscheurvse bon-a a prové serti piasì a l’ha butaje ’n pòch ëd tëmma a còl, ma a-i na j’era fin-a ’d pes: a l’era ’dcò dësmentiasse ’d dì ’l bin la sèira prima!.... Ma giugand con la fé a l’é arpijasse e tut d’un colp a-j ësmijava ’d toché ’l cél con ël dil: lòn ch’a l’era capitaje, lòn ch’a vivìa a l’era propi vèj për dabon!
Con un sospir e dapress na bajada Minòt a l’é dësvijasse ma a l’ha pa durbì j’euj fasend mostra ’d deurme për gòdse ’l poponé ’d Nòta.
Ëdcò chiel as sentìa ’me ’n rat ant el formagg e am sa tant che cola matin, për alvesse, miraco, a l’han dovù tiré le busche...

Ël temp a l’era pì nen bél ‘me ’l di anans: le nìvole a l’avìo rendù gris col prinsipi ’d giornà ma un a l’avìa ’l sentor che l’aria fussa pi càuda.
Ij ciadej dël mond ch’a ancaminava a fé marcé tuti ij sò angranagi a l’ero neuv për ij nòst. Për lor a l’era dròlo ’l dësviesse sensa sente dle bes-ce brugé ant la stala e ij gaj ch’a nunsiavo ’l di, con për còro ’l sòlit passa-parola dij can.
Si as sentìa chèich tórtola ch’a zëmìa, ëd porte ch’as durbìo con lë sbate dj’ante, ferté ’d ramasse, pass ant le scale, un negossiant ch’a crijava con na parlantin-a da bateur, lë sfrajé dij tranvaj ch’a fasìo tramblé tuti j’ëspecc dël palass... Tut a l’era na neuva ma cola che pì a-j ësburdìa, fin-a da la sèira anans, ël nen dovj seurte për fesse toaleta: l’eva potàbila a corìa an tute le ca.

Cand ch’a son rivà an cusin-a Rina a l’ha salutaje ciamandje se la colassion a l’avrìo pì car fela lì ansema a chila: ël padron a l’era corù al catast për sò travaj e madama a l’avria dësvjiasse pì tard. Nòta a l’ha dit: ”Ambelessì a l’é fin-a pì càud e peui i sporcoma nen la sala” e a son setasse. Antlora Rina con un sorisèt a l’ha slongaje vers Minòt un bél biceron ëd véder sofià, pien ëd sambajon càud e galup mach a sentne ’l përfum, mentre a Nòta a l’ha portaje
na doja ’d porslan-a pien-a ’d làìt càud e doi dojòt con cafè d’òrdi e cafè da préive. An mes a la tàula a-i era bëscheuit e bëscotin, lard e fin-a ’l doss vansà da la sin-a, sucher, mel, ghërse .....tute le grassie che un a l’avrìa podù sugné.
“S’i veule cheicòs d’àut i deve mach comandemlo”, a l’ha dije Rina e, vardand Nòta con në sguard pien ëd complissità, “ma se a basta sossì mi im n’aprofito për andé a cambieve ij linseuj”.
La sposa, rossa ’me ’l feu, a l’ha mach fàit segn che ’d si, bësbijand un “grassie” con un fil ëd vos.

Pì tard a l’han coatasse bin e, dòp d’avèj salutà, lest a son campesse ant la contrà: as sà che për ij giovo la sità a l’é na festa sensa fin tant ’me a la fera dël pais, mach che ambelessi a-i é na fera al dì! Si a-i era ’n comersi sostnù: doi tranvaj as’ancrosiavo e, oltre a dontré sitadin-e a-i passavo dritura quatr viture tute ’nsema! Ij nòst a l’han vardase con na grimassa d’ësburdiment e con n’ojada ch’a vorìa dì ch’a l’avrìo mai e peui mai podù vive an mes a un rabel e na confusion parèj! Mej la pas ëd sò paisòt, andova travërsé j’ëstrà a l’era pròpi nen n’afé a doi indrit.

Sota ij pòrti a-i era ’n va e ven ëd person-e tute bin vestìe e ordinà për andé fé sò travaj, ma për j’euj ëd Nòta e Minòt a parëssìa che tuti jë sgnor ëd la sità a l’avèisso dasse randevó lì sota.
Për nen parlé ’d na madama ch’a portava a spass un cagnèt tut soagnà, ch’a trotinava come se a fussa pròpi sodisfait ch’un paira dij sò grand a archinchèisso ’l colet dël paltò ’d soa padron-a. A duvìa për forsa esse ’n can ëd valor o ch’a l’avìa fait cheicòs dë straordinari për riceve ste atension...
Al fond ëd la contrà ij porti as ëslargavo a coron-a ’d na piassa pì granda ’d ’na cassin-a da ris dla bassa. E cola cesa, con për ësfond la colin-a, che tut sùbit a l’era smiaje davzin, adess as trovava dritura da l’àutra banda del Pò dëdlà dël pont ëd pera fàit costruve, a l’era pì d’un secol, da Napoleon. Pì dzora as vëdìa la vila dla regin-a e, a drita, ij Monti, andova a l’avìo dije d’andé për vëdde tut Turin da l’àut. E lor, pian pian, a l’han fasse cola scarpinada sensa mai fërmesse, curios ëd godse cola vista ùnica. An sël piassal, tacà ’l murèt, Nòta a l’ha pijà për man so òm disendje che, d’adess anans, cand ch’a l’avrìa dovù maginesse cheicòs ëd gross, a saria fasse torné a la ment lòn ch’a stasìo vardand.
E darmagi che le nìvole basse a l’avèisso ’sconduje la coron-a natural ëd j’Alp!
A ringretavo ‘d nen avèj ansema ël viturin Berto: chi sà, con lòn ch’a savìa, për vàire ch’a l’avrìa contajla. Antlora Minòt a l’ha dije “S’i lo trovoma i’s faroma porté ’n gir për tuta la sità për ch’an mostra tut lòn che da soi i sarìo bon da nen ës-ciairé. I sarìa dispost a pagheje fin-a ’l disné!”
“Esageroma nen!” a l’ha rësponduje Nòta “Na bon-a man, al màssim un mes bicer ëd vin. Ti at é tròp grandios!!!”
Anans ëd calé giù a son intrà ant la cesa dij frà capussin, andova ’dcò la Madama Real a l’era vnùita con soe madamisele për ciamé la grassia a Nòsgnor ch’a feissa finì la pest ch’a tormentava tuta soa gent. Lor, për nen esse da meno, a l’han ciamaje la grassia ch’a a vardèissa ’d mal soe famije.
Caland vers ël Pò ël pass a l’era lest e Minòt minca tant a tirava fòra d’ant ël sacocin dël gilé soa mostra marca “Rosskopf” (rosscòf com a disìo) për controlé l’ora: al pais a-i bastava vardé ’l sol e sente le ciòche, ma ambelessì at sonavo ’dcò ij quart d’ora; a sarà pro stàita na ròba ’d lusso ch’as përmetìo mach le sità, ma a chiël a fasìa mach confonde j’ideje.
Combin che la curiosità a-j posseissa a visité sempe ’d neuve grandiosità, la siola ch’a l’avìa a man a-j disìa che mesdì a l’era già andass-ne e ch’a l’era l’ora ’d butesse con le gambe sota na tàula: fin-a j’estòmi a votavo bërbotand a pro dë sta opinon.

DA L’ÒSTO

Al prim òsto, a-i era n’obergista an sla pòrta d’un local pròpi elegant, segn, per Nòta, ch’a fasìa pòchi afé o miraco tròp car.
Për conseguensa a l’han possà andaré la fam e veuja ’d càud për sërchesse n’obergi magara pì fòra man, ma meno ’d lusso, con pì ’d client o ’d gent a la bon-a setà a tàula.
A l’han trovane un an sla léja ch’a costegiava ’l Pò, con na cort ëspassiosa andova l’avìo trovà pòst na desen-a ’d cher carià ’d mërcansìe con për vardia
’n can luv e ’n pàira ’d lavapiat che, con le man viòla da la frèid, a suvavo na bela pilia ’d tond.
Un cambré con sò fàudalon bianch a l’ha durbì na pòrta con ël pe e, con n’andi da echilibrista da sirco, a l’ha molajne doe d’àutre pilie drit ant’ ël sëbber. Peui, passand dré dle fomne a l’ha dàit un pëssiòt d’apresiament a coj mapamond prosperos. Lest ’me ’n levròt, a l’ha schivià na cassulada, un càuss e në sgiaflon prima ’d pijé na vinten-a ’d bicer polid.
An mes dla porta, giumai a distansa da esse sigur a l’é virase e, con na cera da sgiaf, a l’ha ancor gratificaje con na bela svergna.
“Andova as fërmo ij cartoné as mangia bin, bondos e as paga onest”, a l’ha sentensià Minòt, “ciamomje s’an na dan”. Dit lòn a son intrà ant una sala
pien-a ’d gent che già as dasìa da fe con le mangiòire. Antlora, antan che l’ëspos a sërcava l’òsto, pì d’un a l’ha campà sò euj antenditor e ’n pòch sassin su Nòta ch’a spetava an pe dariva dl’ëspecc. Chila a stasìa seria për nen dé corda a coj che, con n’andi da piceur dël Borgh Pò, a-i sorijo sensa chité ’d mangé. Ma, a esse onest, coj compliment a l’ha cissavo ’n pòch e, pensand a la bionda che la sèira anans a fasìa la sivìtola con sò òm, a l’é vardase sò visagi ant l’ëspecc për prové ’dcò chila a fé j’euj da crava mòrta. Maraman che sò òm as’ avzinava a l’é butasse a fisselo për savèj se ’dcò chila a pudìa contè su ’d dòte anciarmante parei ëd cole dle tòte e madamin ëd sì. Ma sò spos, con so fé amoros, pien ëd riguard, a l’ha ciamaje se për combinassion a fussa andaje na busca ant n’euj.

Minòt tut sagrinà për trové pòst, a l’ha pa faje cas, ma për vàire temp ant l’avnì a sarìa ciamasse, se a l’avèissa anduinà ’l pensé ’d Nota, përché an cola ocasion a fussa ciapasse dël borich sensa sentiment!
“Ël padron a l’ha dime che a l’é tut pien ma, si voroma nen ëspeté, ant l’àutra sala a l’ha doi post lìber ant una tàula da ses. S’i l’oma nen gena ’d setesse con ëd përson-e che i conossoma nen, an fa ’d post” a l’ha dije Minòt.
Chila ch’a l’avìa avù temp d’apresié già vàire bon përfum a l’ha nen ëspetà ch’a j lo arpetèissa na sconda vira.
Travërsà cola sala, a son intrà ant un-a pì cita, con na fnestra ch’a dasìa an sla cort. Ant la tersa tàula, la sola ch’a l’aveissa doe cadreghe veuide, a-i ëspetavo ’d veje conossense faite ’l di anans an treno: Catlin-a e Steo.

A l’é ancreusa ’d tanti che ’l Piemontèis, parland pòch, a l’é tant ’me ch’a l’aveissa an chiel cheicòs d’aristocràtich, fin-a s’a l’é mach un campagnin, ma, a pensava Minòt, parèj ëd tute le régole ch’as rëspeto, ëdcò si a-i é na soa ecession: anans a un tond veuid Steo a ciuciava n’òss ëd polast e, da le mace e pleuje spatarà su soa camisa, as podìa adviné ch’a l’era stàit sensa dubi cusinà a la cassadora con salamin e polenta.

Soa serviëtta as trovava slargà an sël mantil tra ’l piat e ’l salarin për ëstërmé na macia ’d vin vërsà da sò bicer.
Arconossendje, a l’é aussasse an pe për saluteje, fasend ëspatuss ëd la bocla dla corèja ant ël sò ultim ësfòrs për ten-e cola pansa strapien-a ch’a l’avìa già sfondà an sël front ëd la botega d’andova a-i surtìa, coma drapò bianc ëd capitolassion, na broa dla camisa.
Dasend mostra ’d conosse le bon-e manere, a l’ha posà l’òss e a l’ha suvasse da l’oit le man an sle braje prima d’ëstrenze cole ’d Minòt e Nòta.
“Ël mond a l’é cit e mi i son content d’artroveve”, a l’ha crijà Steo, “qui as mangia pròpi bin, i lo vëdrei. E Turin..., Turin a l’ha piasuve?”
Pen-a a son setasse Nòta a l’ha contaje lòn ch’a l’avìo fàit fin-a a col moment. Steo, bin maravijà, a l’ha esclamà: “Antlora i l’eve pa bogiave përchè, combin che sti pòst ch’im conte i l’oma pa vistje, lassevlo dì da nojautri che stamatin Turin i l’oma virala pròpi tuta.
Pensé ch’i l’avìo ’n viturin brut, ma brut che la gent a continua a vardene ancor adess! Chièl-là, a na mira, a l’è fërmasse ant una piassa granda ch’a ciamava

’l salòt, ma che a mi a l’ha dime pa nen; figureve che ij palass as ësmijavo tant ’me a-i fussa n’ëspecc. Chërdimi: qui j’architét a devo avej scarsa la fantasìa. Strach ëd cola monotonia i l’ho dije al viturin ëd continué ma chiel a l’ha arbatume che ’l vir a l’era finì, ch’i l’avìo gia vist tut. Ma mi, d’acordi con mia fomna, i l’ho comandaje da fene fé n’àutr vir e peui da portene ant un pòst andova as mangèissa bin e as paghèissa pòch. Ansoma, andova as treuvo ij me sòcio cartoné che, cand ch’as trata ’d mangé e bèive a sgaro mai! A la fin i podroma conté che Turin noi i l’oma virala an longh e an largh për ben doe vòte!”
Antrigà, Nòta a l’ha ciamaje coma ch’a fuss ’l Valentin, col parch famos fin-a sità ant le canson.
“A mérita pa ’d vëdd-lo”, a l’ha rësponduje Steo, “a l’é ancor nen ancaminà ch’a l’é già bele finì!”; peui giumai, lansà ’me na fòrsa dla natura, sensa curesse dj’ojade grame che mach ij turinèis a son bon dete quand ch’it parle mal ëd soa sità, a l’ha continuà: “E tant për tiré torna an bal j’architét, ch’a devo esse dròlo ’me coj ch’aj pago, a l’han piassate ’n bel palass ch’a ciamo castél, antramentre a-i é n’autr bél castél, ma vardeve ’d ciamelo parèj përchè a diso ch’at capissi gnente. S’i veule feje content e fé bela figura, i deve ciamelo Borgh Medieval!

A l’é vèj o nò, Catlin-a?”
A Catlin-a la frèid ciapà l’avìa faje pì aùss ël dolor dij dent . Già una color dla paja, a stasìa ciuto surbend na supa càuda. ’Me sò sòlit a mzurava con economìa le paròle, contentandse ’d fé eh con la testa minca na vira che sò òm a-j ciamava conferma dël sò savej.
Ma Steo, con n’auditòri parèj, a l’ha vorsù dé cuva ’dcò d soa argussia disendje, con un bèich ch’a vorìa esse balòss: “Mal ij dent, mal ij dent. Ma al cul it’ l’has mai mal!” Chila antlora, un pòch ofeisa, a l’ha faje ’l dëscors ël pi longh ch’a l’han mai sentìje fé: “At ësmija la manera ’d trateme? Ma andova at é andà a pijé coj bej deuit ëd cand che at vnìe a troveme? It j’eri miraco andà a ampërmuveje?”
Ant na tàula li dariva, dij sotuffissiaj giovo dël genio a l’han ciamasse ’d coma ch’a l’avèisso fàit dij soldà dla fòrsa dë Steo a vagné la guèra”.
Për tuta rëspòsta Steo a l’é tajasse na fëtta ’d gorgo da la sieta e a l’ha portass-la an boca con ël cotél e, anans ëd travonde, con n’aria d’antenditor a l’ha tacà a fé dj’apresiament për col formagg e al marghé ch’a l’avìa falo.

Finì col disné Steo a l’ha ciamaje se la séira a l’avrìo passala ansema a lòr dal moment che ’l di apress a sarìo tornà a ca, ma Minòt a l’ha faje present che lor a j’ero ospità e a podìo pròpi nen.
Ma Steo a l’è pa dasse pas e, ansistend, për cisseje la veuja, a l’ha faje savèj ch’a l’avrìa mnaje ant ël “ristorant” dla sèira anans, andova chiel e soa Catlin-a a j’ero trovasse franch bin: “A l’han tanta ’d cola sernia e tuta roba bon-a: a la ciamo mach ant n’àutra manera, ma a l’é istess me cola dl’òsto!”
Vëdend ch’a-i era gnente da fé për avèj-je da la soa, a l’ha tirà fora na tabachera pien-a ’d trincià e dij cartin-e smonendjne ma Minòt a l’ha arfudà con cortesia: “mersì, ma mi nì cich e nì tabach!”.
A l’han saluteje e, lest lest a l’han pagà sò cont e a son anviarasse vers ël Valentin: a l’avìo pa faje fiusa dij consèj ëd col tabaleuri, ma a vorìo gnanca ofendlo, andasend andova chièl a l’ha pressasse ’d buteje an guardia ’d nen andé.

L’AVION

Pian pianòt a son rivà fin-a a la fontan-a dij dodes meis andova a son ancorzuss-ne che miraco lor e Steo a l’avìo visità doe sità diferente, coma se a’s mond a-i fusso doe Turin. Virà ij garèt për torné vers ël sènter, ëd bòt an blan a l’han sentù ’n ciadél fòrt fòrt ch’a-jësmiava ven-e daspërtut tut d’antorn. Con sircospession a son virasse an diression dël fium andova ’l bordel a l’era pì fòrt...e, voalà ch’a l’han ës-ciairà n’avion ch’as avzinava con elegansa e ch’a l’é bassasse fin-a a cand che doe mace d’ëscuma a l’han materialisasse sota i sò patin, lassand un sorch bianhc ant ël mes dl’eva scura. Peui a l’ha manovrà per andé taca a n’esghijon andova, smortà ’l motor, a l’ha fasse tiré drinta ’n cabanon posà su quatr pilon piantà an sël fond dël Pò. Lor a son avzinasse a tuta cola gent an facende për tute cole maneuvre për ciameje a cheidun lon ch’a fussa sto trigo. Aranda na vitura, un safeur ch’a spetava sò padron a l’ha ciairije che da na desen-a ’d meis a l’avìo ansilà tnu a batesim la prima ligna d’avion d’Italia e che, për tërzent lire, at portavo fin-a a Trieste. Combin ch’a fèisso tapa a Pavia e Venessia, a-i butavo mach singh ore për rivé!
Lòr a podìo gnanca maginesse la velocità ch’a andèissa col rioplan e a rasonavo che miraco a l’avrìo butàje ’l midem temp per torné da lì a soa ca.

Prima ’d torné dai monsù Pautass, a l’han regalasse na cicolada càuda ant un café ’d cola bela piassa che a Steo a-i disìa pa nen: a l’era coma che ’n mond ëd përson-e a l’aveissa dasse pontél. Pòchi a andasìo ’d corsa e tanti a ciaciaravo ’me ch’a fussa a ca soa, ant ël salòt... e lor a l’han capì che ’l vitorin dë Steo a l’avìa dit giust.

IJ BIGAT

Cola seira a sin-a a l’han contà lòn ch’a l’avìo vist e a finìo pì ’d ciamé d’anformassion su lòn ch’a l’avìo nen capì e già a butavo giù ij pian për ij percors dij dì a ven-e.
Anans ëd pié la sòlita canamìa Minòt a l’é anformasse andova a podìa andé a caté dj’euv ëd bigat: n’obergista ’d sò pais a l’avìa ciamaje col piasì e a na vorìa fin-a tanti përché l’ann anans a l’avìa përdù tuta la produssion. Ma ’me a l’avèissa përdula a l’era na stòria ’n pòch dròla ch’a meritava d’esse contà.

Minòt, posà la tassa, a l’ha tacà: “I deve savèj che Vitorina, la fomna dl’obergista, a ten ij bigat an sël solé-mòrt. Un di a la faj-je vëdde a sò fieul Giacolin, na masnà d’una sesen-a d’agn, mostrandje la bigatera con coste besc-e ch’a vnisìo sempe pì gròsse. Finì a la quinta mùa, a l’han anramaje con ij ravisson përchè ch’as sarèisso ant sò cochèt. Giacolin aj ëstasìa dapress anciarmà a tut col travaj, ma, con ij prim càud a l’é rivaje ’dcò le mosche. E chièl, për nen che ste nojose a dèisso fastudi aj bigat a l’ha pensà bin ëd deje ’l flit. Parej” , a l’ha finì Minòt, “mi iv lasso maginé ’l final”.
Amusà da la conta monsù Céser a l’ha dije ch’a Turin ij bigat as peudìo pa ten-e përchè as pensava ch’a morbeiso l’aria e, për lòn, gnun a-j’anlevava.
Madama Luisa però a l’ha dit: “Contut sòn mi i penso che saba, al mërcà dël balon, as peusso trovesse. Për siguressa i ciamroma doman a Zita la portiera: chila-lì a l’é sempe anformà su tut”.

ËL BIN

Ant soa stansia Nòta e Minòt a son rivà strach ma content e ansios d’artrové soa confidensa. Ma sta neuit Nòta, che giumai as sentìa fomna e sensa pì tëmme, a l’è pì nen dësmentiasse ’d dì ’l bin. Nen mach, ma a l’ha fajlo dì ’dcò a chièl a la mòda ch’a l’avìa mostraje soa granda:
“O Nòsgnor, mi im cogg.
Confession comignon euli sant,
l’ànima mia iv arcomand!”.
Fàit sto sacrifissi, Minòt a l’ha pretendù la giusta arcompensa.

PENSÉ

Maraman che coj dì a corìo la sità a-j ëvnisìa viaman pì amìa e, combin che, lor a patièisso la gena ’d mai rivé a l’autëssa ’d féne part, as la sentìo ’n pòch soa. As sentìo ’d n’àutr mond, andova à l’avìo mostraje che ant la vita meno veuje
’t l’has pì ’t ses content. Ma se lor a l’avìo sta gena d’esse lontan përchè pòver e pì andarera ant l’istrussion, adess a ancaminavo ciamesse coma ch’a l’era che jë sgnor ëd sì ch’a l’avìo l’eva antecà, ch’as vestìo e a mangiavo bin, a l’avèisso gnanca na cort tuta për lòr?

E sti bej palass, con ëd faciade da gavete ’fià, ma che ’l pì dle vire as trovavo an dle contrà strèite strèite da nen podèj-je s-ciairè gnanca da davzin?
A sò pais a l’avìo pòch, ma col pòch a l’era tut sò, da la cròta ai cop.
Ma as sa bin che cand doi mond tant divers antra ’d lor an sta manera a s’ancontro, për forsa a - i seurto fòra ij mostro e le masche coma arzultà dna considerassion dle diferense ch’a s’a riess mach spieghesse con na bon-a dòse ’d bon sens. Ma, për boneur, sta qualità a fasìa pa difet a madama e monsù Pautass: la presensa ’d sti doi spos a l’avìa ’npinije la ca a la mira ch’a j’esmijava d’avej dij fieuj sò, coj fieuj ch’a ringretavo ’d nen avej avù.

A j’ero ’d përson-e istruje e a provavo ’n sentiment sincer d’amor patern e matern per Nòta e Minòt, che con sò fè sempio e s-cet a l’avìo n’andi e n’aria d’avej sempe da manca ’d protession!
Parej cand che fin-a ’l temp de sta vacansa a l’era vnùit a la fin, ij monsù Pautass a l’han vorsù compagneje a la stassion për saluteje, con la comossion ch’a preuvo pare e mare cand ch’a compagno ’n dij sò fieuj për un viagi da sposa, e che mach antlora as rendo cont ch’a perdo na përson-a ch’a l’han mai considerà d’avej prope përchè a l’han sempe avùla sota j’euj.
Antramentre che ’l treno a-j portava via da lì Nòta a l’era pensierosa vardand Turin ven-e sempe pì cita.
A l’é strenzusse a sò Minòt e l’ha dije pian ma con decision: “Da adess che mi i sai lòn che mi i veuj, che i sai che mi i l’hai, mi i veuj gnente d’àutr. Mi i veuj pa esse ’d pì ’d que ch’i son ma gnanca ’d meno...”
Minòt, carëssandie ij cavèj, a pensava a sté paròle e as trovava sburdì për nen avèj-je pensà chièl. As ciamava col dë sti doi mond a l’avrìa fait ësparì l’àutr, ma a l’ha nen vorsù trové rësposta: a l’avìa pau ëd buté an dëscussion tut lòn ch’a l’avìa tirà sù, tut lòn ch’a vorìa fé. Ma, dincio, s’a devìo esse lor a cede, che j’autri a-i butèisso tansipòch tant temp për vagné: tornand a soa ca as maginava ’d torné ant sò castél, ch’a l’avrìa duvù dësfende con tute soe fòrse!

Ma adess a l’era seren përchè a-i era Nòta aranda. A l’avìa pì nen tëmma, gnanca cand ch’a l’avrìo vardà con na malinconia segreta vers ponent, për arcordesse ’d Turin... për acordesse ch’as pudìa vive ant n’àutra manera.
As rendìa cont che st’esperiensa a l’avìa fortificaje a la mira che l’avnì a l’era meno misterios e fin-a ’n pòch pì benévol. E che ntra ’d lor a l’era naje n’union ch’a l’avrìa compagnaje për sempe ’ntrames a le muraje amìe ’d soa ca.

CONCLUSION

Ma as sà che la vita an ësmon cand che is lo spetoma ’d meno, dle soprèise: lor as maginavo gnanca che drinta ’d Nòta na vita neuva a l’avìa già pijà pé e a reclamava sò pòst an sla tèra: ai prim frèid dla sconda metà d’otober ed col ann, a l’é nassuje Cichinòta, na biondin-a che për sempe a l’avrìa arciamaje a la ment sò prinsipi ’d vita comun-a, sò viagi ’d nòsse a Turin.

(1m premi dël concors sità ëd Canèj 2000)