Vinèis Minòt/Passìcio
PASSICIO
[modifiché]
Ël can
[modifiché]Na vira, an tornand a ca da scòla a l’avìa avziname ’n can che, tut sùbit, a l’avìa prinsipià a feme le feste. Combin che l’opinion comun-a a sia che ij can a bogio mai la coa për gnente, a mi am ësmijava d’avèj trovà n’amis neuv e sincer .
A bzògna ’dcò dì ch’a l’era na bes-cia franch bruta: cit, màire ch’it podìe conteje j’òss, con un pèj pontù a la mira dë smijé spinos, ëd color ross coma la ruso ’d fer.
Për vàire matin a l’avìa compagname a scòla për peui fesse viv, a la fin ëd le lession, ant j’anviron ëd la ca dij me grand, andova mi antlora i stasìa përchè ij mè a j’ero an sël bon dël travaj ant sò obergi.
A col temp, për combinassion ij me grand a j’ero stass-ne sensa can. Ma, për dila giusta, a l’avìo già baratà col mòrt con un can cit e, për tenlo al càud, a lo lassavo andé a deurme ant la stala, andova cola bes-ciòta a l’avìa pijà la costuma dë slonghesse ant ël giass tacà a un-a dle vache. Sta facenda a l’era durà fin-a a che, na bruta giornà, un-a ’d coste a l’ha dàit un gir fracandje j’òss. A l’andaje na bon-a mzura ’d passiensa për convincc-me a posé ’l trend e lassé perde me proponiment d’arvangia, e ’n bon ësfòrs ëd diplomassìa për feme sfreidé la flin-a ant ij rësguard ëd la vaca che, tutun, a në podìa pròpi gnente!
A l’é për lòn che mi i l’avìa dun-a smonuje ’s cagnuss a mia granda ch’a në vorìa pròpi nen savèjne ’d portess-lo ’n ca. “Vassavèj ëd chi ch’a l’é! – am disìa – Mëraco a lo serco... Peui, brut coma ch’a l’é, chi ch’it veule ch’as lo pija? Daje ’n càuss e mandlo a baulé da n’àutra cort”. Ma da già ch’a l’é pì mal-fé asseté ’n consèj che arfudé ’n regal, mi, nopà ’d deje ’d càuss, i-j dasìa sempe cheicòs da mangé bele che, natural, mach dë scondajon[1]. Ma dritura na sèira, fin-a mersì a la complissità e l’agiut ëd grand, i l’hai saralo ’nt ël simp[2] andova, aranda dël trames tra le gabie dij cunij e ’l polé, i l’avìa prontaje ’n sëstin con un pòch ëd paja.
Cola neuit i son andurmime tut sodisfàit, i sai nen dì se mach për l’assion bela o dzortut për avèjla fàita an barba a col “carabigné” ’d granda... Ma, për lì ’nvers dj’óndes ore i soma stàit dësvijà da ’n batibeuj ëd tòle ambossà, dal cacaré dla polaja, dal grogné e baulé dël can, sùbit compagnà prima da coj dj’avzinant, peui da l’arson ëd tùit coj dj’anviron.
Me grand, già costumà, a l’era ’ncor gnanca volà giù dal let che già a l’avìa anbrancà na scova e, brandendla coma ’n sàber, a l’ha finì ’l travaj comensà dal can. A la fin ëd cola bataja doi ratass ch’a mzuravo, sensa conteje la coa, apopré na branca pr’un, e che ’d sigura a l’avìo ’l but ëd mangé ij cunijòt, a j’ero mnù mach pì bon për andé a angrassé ij còj!
Anlora granda, a la manera ’d san Fransesch, a l’ha tacà a parleje a cola bes-cia: “It saras brut coma ’l pecà, ma it ses ëdcò ’n bon ciaparat!”. E, tirandje ’n con[3] ëd pan ant un tupin, a l’ha seghità: “Teh, Passicio, për ancheuj it ses vagnate la mica!”
Sta sentensa a valìa coma na publicassion an sla Gasëtta Ufissial e a vorìa dì che ’s can da pajé a l’era chërsù ’d grado e che pa privo a podìa intré con drit pien a fé part ëd nòstra còca. Ël nòm “Passicio” peui a l’era col che chila a dovrava për ciamé tùit ij can che a-j degnava ’d cofidensa, mas-cc o fumela ch’a fusso....
Macassìa i devo ’dcò ciairì che mia granda a l’avìa motobin pì car un bon can ch’a ciapèissa dij rat pitòst d’un gat, dal moment che chila a l’era na fomna ’d campagna, pràtica e costumà a fé sempe d’economìe: ij gat a bàulavo pa e peui... a j’ero ’d làder ësvicc an cusin-a e, con sò gròss darmagi, fin-a tant pì lest che chila.
Ma contut che Passicio a fussa intrà a fé part ëd la famija, a l’era pa meritasse l’onor ëd na caden-a: dal moment che granda a lo fasìa brut parèj dla fam, a l’avìa dessidù ’d gropelo tute le neuit mach con na corda dë sconda man e ampermuà da ’n bocin da pupa. E mi, tùit ij mesdì, tòst ch’i j’era rivà da scòla, i j’era pijame l’angage ’d dësgropelo: ma, bele se i-j dasìa la larga, chiel, mëraco për la pau dë perde ’s neuv arfugi, a bogiava pa pì da la cort ëd ca, gnanca për travërsé la stra.
Ël gal
[modifiché]Finì col invern e rivà giumai a metà dla prima, le giornà a l’ero slongasse d’un bel tòch e, ant un-a ’d cole matin da l’aria già tëbbia, tramentre ch’im anandiava a fé colassion, granda a l’avìa butame na man an sla spala e con l’autra a l’avìa butasse l’ìndes dëdnans a la boca fasendme capì dë sté ciuto; peui a l’avìa compagname a la fnestra d’andova, stërmà dré dle ridolin-e, i podìo fé babòja sensa esse vist da fòra: Passicio con le piòte dëdnans àute, a baulava e a mostrava tut ël bianch dij sò dent cit e aùss an tirand la còrda ch’a lo tnisìa gropà. A smijava che tute soe atension le pì sassin-e a fusso tute consentrà ansima ’n galèt merican (valadì, tant për ciairì, dël tipo ’d coj cit ma gram ch’a sagno) che, con n’aria da sgiaf, as në stasìa tranquil coma Batista apopré a nen pì ëd dontrè onge ’d distansa da le bave dël can...
A na certa mira, giumai sensa pì nì bura nì vos, la pòvra bes-cia as paitava ma an vaitand con tëmma e rassegnassion da la part dël galucio; peui, an cocionandse, as butava a ignorelo coma s’a esistèissa pì nen. Ma, pen-a che a posava la testa ’n sle piòte, ël galucio, slongand ël còl, lest coma na fusëtta, a-j piantavà na sbecassà sël muso, dësvijand torna soa furia!
A venta capì che a col temp-là a-i era ancor gnanca la “TV dei ragazzi” e, na sen-a përparèj i l’avrìa mach vistla vàire ani pì tard ant ij dissegn animà con protagonista Silvéster ël gat. As peul maginesse che tut lòn a fussa për chicassìa masnà, e i penso ’dcò për granda, na facenda franch amusanta. Sòn përchè a l’era në spetàcol vëdde col gal che, con l’andi ’d n’ator consumà, a balava con na perfidia sigura s’un confin bin visìbil mach për chiel, ancofin-a mach a pòich centim dai dent dël can che, combin ch’a l’avèisso n’aria afrosa, gnente a gavavo a sò fé strafotent ëd superiorità.
E ’l di apress la còmica a l’avìa avù soa réplica, e ’l di dòp torna!
Ma, coma për tute ròbe, passà la maravija e ‘l piasì dla neuva, l’anteresse dle prime vire viaman as perd: an pràtica lòn che sùbit a l’é fin-a anciarmant a ven tòst o tard a nojé. E granda, sempe con lë stil “sanfransesch” condì d’una dòse bon-a ’d saviëssa popolar, a tacava a parleje al can: “Fòl d’un fòl, it n’ancòrze nen ch’a’t pija ’n gir e ch’a l’é franch inùtil ch’it bàule a l’aria che tant it lo ciapras mai? Stà ciuto, ch’it in fas ëvnì ciòrgn”!
Mi
[modifiché]E ’dcò mi, dòp d’avèjme amusà bin bin, i comensava a buteme ant la pleuja dël can che, pòvra bes-cia, a podìa pa dësfendse da col gramon d’un gal, fin-a a che i l’hai fame vërgognos për avèj-je rijù dapress. Mia cossiensa am armordìa e im sentìa toiré drinta d’un magon tròp gròss për mi...
I duvìa deme n’andi për fé cheicòs e i l’hai tacà a armanaché pr’un pian d’assion.
Ëd tireje un càuss al gal a sarìa stàit franch inùtil përchè cand ch’i sarìa peui dovù andé a scòla, cost-sì a l’avrìa podù torné a la cària fin-a a che a l’avrìa avune veuja; ëd tireje ’n colp për masselo gnanca a parlene: granda a l’avrìa onzume ’l coram s-ciapassand-me con soe manasse e a l’avrìa tocame d’andé a deurme càud an càusa ëd me cul tròp bojent për pijé seugn an pressa, a la mira ch’i l’avrìa avù ’d temp për sagrineme ’dcò për le malfàite e marminele ch’i l’avìa ancor gnanca butà ’n progét ëd fé...
Siché donca i dovìa arzòlvje la chestion a Passicio, ma ’n fasend bin atension che gnun a podèissa antajess-ne ’d mia complissità!
E parèj, na bela sèira dòp sin-a, con la scusa d’andé a pissé na vira ant la tampa, svicc coma ’n foin ch’a scapa da ’n polé, vitman i l’avìa tirà fòra da la sacòcia un pàira ’d branche ’d na còrda midema ’ma cola ch’a tnisìa gropà ’l can, për ëslonghejla dël dovù! Cola seira, con un ghignèt pien ëd ghignon ëstampà su mia cera, i l’hai andamne a lét ëd la minuta, dal moment ch’i l’avìa pressa ’d deurme coma se la matin a dovèissa rivé prima për ës-ciairé l’arzultà ’d mia trovada. Ma l’esse ’n cìmbalis për la gòj e për la sodisfassion d’avèj fàit cheicòs për n’amis, a l’avìa dame dritura cola anchietùdin ch’it ciapa për l’afann e a ven mal-fé a fess-se vagné da la seugn. E parèj mi, coma ’n chiònio ch’a armanaca për ambiné ’l temp ch’a farà, i asardava tut lòn ch’a sarìa poduie capité la matin dòp...
Ël di apress ël galucio a l’ha butaje bin quatr ore për cheuse a testimoniansa ch’a l’era raspant e, a mesdì, a l’era ’n drinta ’n piat bele patanù, sensa pì gnanca un-a ’d soe piume ’d tute nuanse ch’a l’era costumà a portesse a spass con ëspatuss sì e zù[4] për la cort. Ëdcò la crësta, ch’a portava drita e con blaga a sotsigné sò andi da bulo dëdnans al can, broà a l’avìa përdù sò color ross bersalié e a pendìa mach pì coma na lenga spòrca da na banda dla testa sensa vita. A soagnene l’ansema dla figura a j’ero mach pì restà dle patate color giaunissa e ’l bagnèt ross ëd mama.
Mi i l’hai pròpi arpatame con le còsse antant che granda-sanfransesch, armirandje la crësta, a l’avìa tacà a parleje adressandse a la piatlà: “Varda mach che crësta bela!” peui, beicandme, a l’ha seghità: “Comsëssìa i l’avìa dijlo mi a ’s borich ëd nen fé tant l’erlo: stà atent che s’at ciapa it faras na bruta fin!” Dàit cost sò ùltim esempi ’d saviëssa popolar, con un gest grandios a l’ha tiraje testa, còl e crësta al can, che dun-a a l’ha tacà a mòrde për l’ùltima vòta sò nemis.
Ah, im dësmetiava: a esse sincer ëdcò mi i l’avìa pa mangiame tute e doe le cheusse dal moment che un-a i’l l’avìa già passaila dë scondajon[5] sota la tàula a Passicio.
Ciau Passicio
[modifiché]Coma già a l’é stàit dit, Passicio, bele se dësgropà a surtìa pa pì da la cort, mëraco për la pau ëd perdse n’àutra vira për ël mond. A l’é bin për sòn che për mi a l’era stàita na neuva motobin gròssa cand che, na matin ëd la fin ëd magg, i l’avìa trovamlo dapress për compagneme a scòla, coma ’nt ij prim di ’d nòstra amicissia. Ma cola matin-là am ësmijava ch’a vorèissa dritura intré ’dcò chiel ant ël tempi dël savèj. A l’ha tocame ’d cisselo për ch’as në torneissa andaré, e i-j disìa: “Passicio, va a ca che ambelessì at lasso nen passé!".
Chiel, coma ch’a l’avèissa capìme, a l’avìa sopatà la coa e peui a l’era anandiasse a fé la stra al contrari e mi, combin che la nojosa[6] a l’avèissa sonà da ’n bél tòch, i l’avìa spetà a intré fin-a a che i l’avìa beicalo da lontan a viré ’l canton...
Finije fin-a cole lession, ëdcò mi i l’hai tornà dun-a con un bel andi a ca,sensa fërmeme gnanca për giughé a na man a bate-sconde[7] andova chiel am ëspetava, mes al sol e mes a l’ombra, cocionà tacà a nòst porton. Content ëd vëdd-lo i l’avìa butame a corie ’ncontra ciamandlo: ma chiel a bogiava nen, a bogiava pì nen. A l’era andassne a la manera ch’a l’era rivà: con discression.
Grand a l’avìa dun-a andalo a sotré sota ’l nosat[8] dël camp da gran. Peui a l’avìa piantame ’n ciò pen-a fòra dla stala andova mi i l’avìa tacaje ël colar ëd Passicio. Calà da lë scagnèt da monze, a stracheur i l’avìa virà vers l’àut la testa për vardelo, antramentre n’ultima rajà ’d sol ëd fin giornà a-j batìa pròpi ansima. Mach antlora i j’era s-cionfà a pioré.