Umberto Ferreri/L'òm ëd la giassa
L'òm ëd la giassa
[modifiché]Mia ca a l’era al nùmer 10 ëd via Ormea, na ca ’d ringhera con mach doi pian, modesta e na frisa trista, che tutun a l’era survivùa a la guèra sensa ’d dani important e ch’as vëddèisso (a part quàich locaj al fond ëd la cort dij quaj a restava mach un mugg ëd drocheri, che noi, ij masnà dj’anviron, i sfrutavo për nòstre aventure e nòstre rampiade).
Mi i stasìa al prim pian, ant un alògg grand (mi, për tant ch’i fussa cit, i l’avìa na stansia tuta për mi) con l’intrada sia da le scale che dal pogieul. Mè «règn» a l’era an efet tut ambelelì: la cort e mia stansia, con ël let e un pogieul su via Ormea, ch’am përmëttìa, ant la bela stagion, ëd vardé («curios» fin-a da masnà) la vita ch’a së svolgìa ’nt la via da sota. E a l’era nen pòca còsa, chërdime pura. A pian tèra dl’edifissi ai ero ’d boteghe interessante: la botega da minusié ’d monsù Salasco, la laiterìa ’d monsù Corgnati, un tapissé e, pòch lògn, ël forn ëd monsù Eterno, con arvèndita ’d pan e ’d ròba dossa.
A l’é pròpi da la laiterìa ch’i vorerìa anandié ’nt ël trascrive coj arcòrd lontan. Ël local a l’era nen grand: na stansia për la vèndita e ’l retro ch’a servìa un pò da magasin e un pò da abitassion dij padron. La botega vera e pròpria a l’avìa ij mur ëd color asur pàlid, na placa ’d màrmol ch’a servìa da «espositor» ant la giojera, doi modionèt da na banda e ’l bancon an fond. Da fianch al bancon a fasìa spatuss ël gròss bidon d’aluminio (quàich vòlta a-i na j’ero doi) andoa ch’a j’era guernà ’l làit (a col’época ’l làit a l’era nen vendù andrinta a ’d contenitor - coj ëd véder ëd la Central a sarìo stàit dovrà ani dòp - ma a j’ero ij client ch’a rivavo con soe bote, che monsù Corgnati a provëddìa a ampinì diretament dai gròss bidon, dovrand un cit cassul e n’ambossor). Ëd mërcansìa an «esposission» an sël bancon e sij modion, da lòn ch’a l’é dame d’arcordé, a-i na j’era nen tanta: mach un sëstin d’euv (frèsch), e quàich cita forma ’d formagg. A le spale dël bancon as vëddìo doj grand ësportej (che mach ël marghé - gnanca soa fomna - a podìa duverté) ch’a stërmavo la giassera, ant la quala a j’ero guernà ij gròss panèt ëd bur e le forme pì sostansiose ’d formagg. La giassera a l’era la version veja dël frigorìfer (che antlora, a caval ëd j’ani ’40 e ’50 dël Neuvsent, ant le boteghe a esistìa ancor nen) e a na fasìa la fonsion: guerné al frèsch d’aliment deperìbij. A l’era, an pòche paròle un contenitor arvestì da drinta con ëd tòla zincà (a na esistìo ’d pì gròsse ’nt le boteghe e ’d pì cite ’nt le ca).
A col’época, coma ch’i disìa, a esistìo pa ancora ij frigorìfer an condission ëd dovré ’l frèid creà da un motor elétrich e le giassere a guernavo col fornì da ’d gròss blòch ëd giassa deposità lì andrinta. Costi blòch ëd giassa a vnisìo produvù ’nt le particolar «fàbriche dla giassa» presente an sità e peui trasportà ’nt ij vàire esercissi comersiaj con n’eficient servissi ’d distribussion an tuti ij di. E ambelessì a intra an assion l’òm ëd la giassa. Chiel a rivava sël «chèr ëd la giassa», un gròss veìcol piturà da fòra tut an giàun, ch’a rivava da le «fàbriche dla giassa» e as fërmava dë ëdnans a l’intrada dla botega, ëd minca botega ch’a fussa «abonà» al servissi.
L’òm ëd la giassa a calava dal veìcol, as dirigìa vers la part darera, a duvertava doe greve pòrte e a intrava an assion. Col ch’a fasìa servissi an via Ormea im lo arcòrdo: assè grand e bin piantà, con un grand faudal bleu. Ma j’element pì caraterìstich ëd l’òm ëd la giassa a j’ero doi: na sòrt dë spalin-a an coram ch’a quatava dël tut soa spala mancin-a, e un longh cròch ëd fer ch’a tenìa ’nt la man drita. Na vira duvertà le pòrte da daré dël veìcol, l’òm ëd la giassa a «grinfava» con ël cròch un gròss e ’d sigur motobin grev paralelelpìped ëd giassa (a mi masnà ch’i vardava la sena dal pogieul a më smijava enòrme), con granda dëstrëssa as lo cariava an sla spala e a lo portava lest fin-a drinta a la laiterìa. Finì ’l traspòrt as fërmava ancora quàich minuta a baraté quàich paròla con monsù Corgnati, e peui a armontava sël veìcol e a arpijava sò gir vers la sosta apress. Che tutun a l’era nen tròp lontan-a: i lo vëddìo fërmesse pòch dòp, calé dal veìcol e arpete ij midem gest dë ëdnans a na vsin-a bëccherìa.