Sacralità dla Paròla[modifiché]

La socio-lenghistica a presenta la lenga parèj 'd mojen ed comunicassion: bon. Na ques-cion nèutra, sterilisà ("asettica", 'me ch'as dis an italian). Ij cacam a risso 'l nas quand noi i-j disoma che ant la manera 'd parlé a-i é la mira particolar ed vedde 'l mond, visadì cola che j'Alman a ciamo la Weltanschaung ... për lor, a venta pa 'ntëmné la siensa lenghistica con ed sentiment romàntich, parej dël grinor për la lenga dij vej, dl'anvìa d'esse bin anreisà ant la tèra, dla passion për l'arserca dle veje paròle.... Përchè la lenga ardità, a fòrsa 'd gionteje d'eva, a perda nen sò gust, sò përfum e ij sò color.

Già che! Për ël cacameri, pì na lenga à l’é ghërlùa (malaviòta), e a l’ha 'd puvìa, pì a l’é ’nteressanta da studié: lò ch'a conta, a sarìo ij contrast ëd lenga e coltura, e pa l'arcuperé le struture genite e le paròle nen fruste e anflà. Noi i l'oma gnente contra ij dotor ëd Sorbon-a; i s'ancaloma mach ëd ciameje ch'a fasso sò travaj ancreus e ch'an lasso an santa pas. Marcioma për doe stra diferente.

Lò ch'an fa viré la barëtta dla bùssola, a l'é quand lor-là a fico sò povron ant j'afé dij bonomass (an bielèis as dis "maron") ch'a-j toca canté vespre soné baudetta, për fortì, spantié e buté a l'onor dël mond la lenga piemontèisa, parèj com a son ëstàit bon ëd fé j'Aragonèis, j'Asturian, ij Catalan, ij Furlan, ij Provensaj e j'Ocitan, ij Sard ... (për motivé mach le lenghe men ëspantià ch'a ven-o, tan'me la nòssa, dal such latin), che, a diferensa 'd noi Piemontèis, a l'han fin-a ij professor ch'a-j dan na man.

Dit lolì, i voroma armarché che, për noi, la paròla a l'ha na soa sacralità. Ant la "Génesi", as conta che con un pò 'd tèra, Nosgnor a l'ha fàit tute le bestie dla campagna e tuti j'osèj dël cel, e peui a l'ha mnaje dëdnans a l'òm për vëdde com ch'a l'avrìa ciamaje, già che tute ste bestie a l'avrìo avù 'l nòm che l'òm a l'avrìa daje. Përparèj, l'òm a l'ha daje nòm a le bestie manenche (domestie), a le sërvaje, a j'osèj....

Donca, l'òm a l'è ciamà a colaboré con Nosgnor ant ël moment ëd la creassion, franch përchè chiel, òm, a parla.

Ant l'Eclesiaste, Cohelet a dis: "tut a l'é ilusion, a l'é gnente, tan'me 'n buf ëd vent, nebiëtta". Tut, foravia dla paròla (ch'a venta nen ësgairé, ma dovré con tanta moderassion), già che chiel as ancamin-a an disant: "paròla 'd Cohelet". Se ëdcò la paròla a fussa gnente, përchè antlora chiel a parla, a dis? Al contrari dl'assion, la paròla (s'a l'è vrità, donca nen busiarderìa) as lassa pa ciapé dal fum ed l'ilusion.

An ven a ment lò che ant ël "Re Lear" a dis Tòm: "Fin tant che mi i peus dì: 'voalà 'l pegg' a l'è sègn che 'l pegg, a l'é pa 'ncor rivà!". La paròla a l'é lòn che, malgré la diferensa mai pì finìa, a fa smijé l'òm a Nosgnor.

A-i é gnente al mond ch'a l'abia el valor ëd la paròla. Tutun, a l'é sotëstima, pijà sot gamba. Quand ch'a-j va bin, a l'é considerà ogèt, n'asi për la comunicassion. Edcò le bestie, as dis, a l'han so lengagi, parèj dle avije (“j'ev"), dle furmije ... e peui, as parla 'd “lengagi dël cinema", "dla Tele".... Ma gnun “lengagi” a l'ha la forma e la sostansa dël lengagi uman (“a-j manca la paròla", as dis, giusta, për na bestia motobin antivista!).

Col ed j'animaj a resta midem ant ël passé dij sécoj; a l’é rèid, nen fecond, nen personal. Nopà, col ëd l'òm a l'é scorévol, genit, a s'arneuva, as modela; a përmët le incertësse, ël dobi sens, le contradission, a l'ha tante face paréj d’un cristal. Donca la fòrmola: "un ch'a manda fòra l'informassion e un ch'a l'arsèiv" a l'è fàussa, përchè 'l lengagi uman a l'ha ij sotantandù, le nòte, le bordure (le glòsse), ij coment e peui, a-i é fin-a un “dëdlà-dël-langagi”", doa as quajo 'd figure, 'd sentiment, d'arcòrd.... E 'n tochetin ës-ciancà dal "tissù" del dëscors, a l'ha pa 'd valor.

A l'é për lòlì ch'a-j sarà mai un ver dëscors tra l'ordinator e l'òm; përchè la màchina a sarà pro bon-a d'obidì, ëd dé d'anformassion, fin-a 'd capì 'd frasi uman-e, ma mai 'd creé 'n lengagi.

Tutun, ël risìch a l’é franch bele-lì; col ëd tiré nòssa paròla a la mira 'd na comunicassion tra 'd cicio 'd lamera (ij robòt), con ëd lengagi fàit ëd fòrmole për l’ordinator, gavandje lòn ch'a-i é d'uman a pro 'd fonsion ëstrumentaj, ch'a ven-o a taj mach për ël “fòra”.

Da la paròla al lengagi an cifre (o an breugèt e giapament, com a-j riva a vàire giovo al teléfon, aidé!). Dëdnans a 'n babacio parlant, saralo ancor bon, l'òm, ëd parlé uman?

Nòssa bataja për ël piemontèis, donca, a l'é nen motivà da 'd sentiment nassionalista. E s'a l'é n'arvira, a l'é nen përchè 'l “dialèt" a l'é na forma 'd protesta contra na lenga "squisìa", "sgnòra" com'a l'é l'italian, a pro d'un parlé pì popolar e “democràtich". Na vira 'd pì, a val la lession ëd Pacòt: “A l'é ciàir, an partensa, ch'as trata d'un preconcet: col ëd chërde che la poesìa, così dita dialetal (noi bele sì i podoma dì ant “la lenga men ëspantià") a deva esse semper popolar".

Sël "Corriere della Sera" (22 ëd novèmber pag. 31) se Giulia Borghese a scriv su eut colon-e "Dialetto: il codice dei nuovi ribelli" e Mario Luzzetto Reis, su sinch: “Rap e Roch: così il vernacolo giovanile diventa simbolo della diversità”, sota, su set, Giovami Raboni a veul butene sl'avis: "Poeti, attenti alle piccole patrie. L'italiano è più rivoluzionario", disend che la mòda dij dialetaj d'ancheuj de scrive ant un “dialet" sèmper pì squisì (e a motiva Delio Tessa, Virgilio Giotti, Giacomo Noventa, Biagio Marin, Santo Calì, Pier Paolo Pasolini, Andrea Zanzotto, Franco Loi, Raffaello Baldini, Emilio Villa, Albino Pierro.... Ma gnanca 'n piemontèls, naturalment!), a fa pensé a na “sorta di neoarcadia dialettale, rispetto alla quale l'italiano impoverito, ma vitalmente mobile e spurio della comunicazione, torna per inevitabile differenza a svolgere la funzione, nuovamente indispensabile, di lingua della realtà".

I l'eve capì la bàrziga? Anans an disìo che an dialet as podìo mach giargoté ëd cìfole; ancheuj, après ch’a l’é désbocà la fòrsa d'arvira dij dialet, a viro, la frità e an diso che l'italian ëd minca di (col dëscolorà e bastard ëd la TV) a l'é la parlada ch'a l'ha e a dà pì fòrsa "della realtà".

A l'han ancor nen capì, sti monsù, che col che lor a ciamo "dialet", an vrità a l'é na lenga neolatin-a Cenerentola, dëscassà dal Palass, e che la poesia a l'é la faja ch'a peul cangela an regin-a.

A l'é pro vera, com a disìa Pasolini, "che i giovani che usano il dialetto (për ël "rap" për ël "rock"...) lo fanno perché anche a loro è arrivata, magari non con estrema consapevolezza, ma esistenzialmente, la necessità di lottare contro questo nuovo fascismo che è l'accentramento linguistico e culturale del consumismo".

Ma s'a lo scrivoma, noi, a l'é nen, com as dis fin-a tròp soens, përchè "il dialetto è più realistico, efficace, immediato, popolare”, ma përchè, “con estrema consapevolezza" i soma convint che, costa, a l'é vera lenga, la nòssa, la "parola" - ràira, pressiosa, sbërlusenta, parèj d'un diamant, franch com a veul Cohelet - ch'i l'oma arseivù dai Vej e, për chi a chërd, da Nosgnor.

Për lòn, cola paròla, a l’é la meisin-a solenga ch'a peul soagnene, goernene, për nen esse tirà a la mira d'un babacio mach bon ëd dé e d'arsèive 'd comand.

ëd Tavo Burat, da ALP, n. 40, dzember 1997