Tavo Burat/Ël risòt con la miràuda

Ël risòt con la miràuda

Biond e gropassù parèj d'un viching «chiel a l'era miraco un-a dle nen vàire ardità che j'Ictìmuli, ij cé céltich ëd nojàutri bielèis» ël padron ëd la mèira, a l'avìa na bela sernia 'd mangé montagnin da smon-e a j'amis, cusinà a la bon-a, ant ël paireul tacà a la chèina dla capa dël fornel, e fermà da la scaja 'd pera dla balma; o ant ël potagé, che l'onda dla sità a l'avìa portà fin-a lassù a Psin-e, ant la Bursc, l'àuta val dël Saar, a la fin ëd l'alp giumai bandonà dai bergé. Polenta përfumà 'd fum, squisìa da pocé ant ël bagnet color testa 'd mòro (ancioe fondùe ant l'euli e butir fricassà: na bagna càuda sens'aj e pì satìa), ël cunì crocant da la crosta d'òr, salade 'd chërson drù ampërlà d'adoss, sicòria e erba mòja: a ca it portras d'àutre erbëtte për la mnestra; vërzòle (Silene inflata), lenghe (Polygonum bistorta), masciuch (Phiteuma Halleri) cheujùe cand l'alp a chita la muda bleuva dle cuche (Gentiana kochiana), e a l'ha 'ncor nen butasse cola bianca dle porasce (Narcissus poëticus) squasi për na prima comunion pasqual. Ël Plàcido Bòfa Tarlata, Peròt, ël nòss "abà dël disné", a bassa vos, adasi, a contava 'd n'arseta dròla a mi, che da la banda veja (l'anvers ëd la val) j'era vnù an vìsita a soa banda solìa (l'indrit). Donca: a s'ancamin-a con na scuela 'd làit pen-a monzù da posé tra le feuje 'd fò, anté ch'as anandia 'l travess (ël santé) dla Balmascia.

J'andrà pa tant, përchè ch'a ven-a fòra chila, la miràuda, giàuna e nèira con ëd nuanse vërde cangiante, ch'a peul nen arziste al përfum ëd cola copa pien-a. Antlora a sarà bel-fé ciapela, antërtant che chila, frema, a bèiv agassà goliarda e, brancà për la coa, blochela e strompela a mòrt, foëttand l'aria con sò còrp. It la pòrti a ca, it i-j taje la testa e la fin dël còrp, prima dla coa; it la scòrtje dësfodrandla sensa s-ciapé la pel, it la pulisse, it la taje a tochèt an corispondensa dle costin-e dorsaj e it la fase beuje: con ël bròd it peule friciolé un risòt a la piemontèisa, dal gust dlicà e squisì.

Ëd carn a-i n'é nen vàire, ma lòn che a-i é a l'é mej che la truta: Con la pel it arvistiré la croata opura it fodreras la cana: Aldo dla Volp, për le feste gròsse a blagava con tucc coj color asbùrgich ëd la miràuda e con l'avòlio dj'osset ëd la miràuda antërmes-cià ai còrn dël tenajon (ël serf volant), për fé la chèina dël Roskoff ch'a fondava ant ël sacocin dël corpet damascà.

La cusin-a bielèisa, che già a l'ha, parèj 'd cola dël pì selebrà pais ëd l'art dël bon mangé cinèis, Canton, l'economìa dle risere (ran-e, anguile, anie e na bela sernia 'd piat ëd ris), adess a peul fin-a vanté l'arseta dla bissa , bon-a da mangé, tant, 'ma lagiù; mej ant l'otugn quand, bela grassa, as pronta për la durmìa dl'invern. Ma l'amportansa 'd costa pitansa, a l'é dcò n'àutra, për seurte da le mòde liveleuse, ëd tròpi italian pa bon ëd mangé divers. Surtoma dai modej che a saro j'orisont ëd la cusin-a! Fortioma j'òsto ch'a smon-o ij piat dël pòst. E antlora la miràuda a sarà ansëgna, un preparà anciarmant (parèj dla pozione magica d'Asterix!) për resiste e fé arnasse na cusin-a regional gajarda. Surtoma da l'ombriss ëd nòssa banda veja, e movoma ant la sbalucanta banda solìa, anté për ël Plàcido e për l'Aldo da Volp, le sin-e a j'ero ancora 'd selebrassion; anté ch'a l'é aussà 'l drapò dl'arvira, un pòch cinèis e 'n pòch, na vira tant, vienèis imperial. Chi ch'as marca?

A l'é an cost ëspìrit che na quaranten-a d'agn fà, quand che la Malmostranta a l'avìa 'ncora mach un canal, che j'italian (e ij bielèis, pì stavanì 'd tucc), a l'han dëschivert che, trames ij piat locaj 'd nòssa tèra, a-i é nen mach la polenta consa e le miasse, ma dcò la marmòta rostìa e 'l risòt fàit con ël bròd ëd la miràuda. La marmòta, passiensa; ma la miràuda nò. L'amis Sergio Trivero e mi, i l'avìo vorsù pijé 'd bala la Malmostranta e soe mòde. Lor-lì a j'ero montà su nòss montagne për un piat "tìpich"? Ebin, smonomje la miràuda. L'amis Peppo Sacchi 'd Telebiela a l'ha compagnà j'operator roman, patachin e smòrbi, a ca dij Bussit, ant la Bursch. A l'han filmane ant la veja cusin-a sensa fornel, ant la fum; i l'oma cusinà la polenta e la miràuda; ëd le fije an "gipon", ël costum dla val, a s'ero con noi, tant për mostré che, noi, i s'ero coj dle tradission pì genite. Che 'd batibeuj a son peui surtì, che 'd proteste! A l'han acusane d'avèj dëscredità la Val, d'avèje presentà ij valit parèj 'd na tribù 'd sërvaj, ëd troglodita ch'a vivo ancor al temp ëd le balme. Ij ristorant a l'avìo peur ëd perde ij foresté, sbaruvà 'd trovesse 'd bisse ant ël tond. Un consié valët ,ëd l'MSI, a l'avìa presentà n'anterogassion al Sìndich ciamand ëd pijé 'd provediment për ël bon nòm dij Bielèis. A l'han acusane d'avèj montà na bala, già che gnun a mangerìa 'd miràude. Mancomal ch'a j'ero ij doi valit do Rialmoss, che a l'han scrivù a le gasëtte për testimonié che lor, montagnin ëd marca franca, lor la miràuda a la mangiavo, e bon-a ch'a l'era.