Tòni Bodrìe/Un-a dle dooe neuit
Na conta “visionaria” ‘d Barba Tòni, përgna ‘d filosofìa piemontèisa. A venta porteje rëspet ai Mòrt: un monsù ch’a së s-ciamava Bastian e ch’a grignava dla tradission ëd pronteje da mangé ai Mòrt për la neuit dij doi ëd novèmber a l’é calaje pòch che Lor a-j mangèisso soa pì bela vaca.
Un-a dle doe neuit
[modifiché]Un-a dle doe neuit pì avosà ch’a-i fusso an tute le valade a l’era cola dij Mòrt. L’àutra cola ‘d Natal. Nasse ‘d neuit, meuire ‘d neuit; la mòrt a l’é la neuit dël còrp, ëd la vita; la vita, ‘l di, a torna, ma a chita pì nen. E peui la neuit an buta an comunion con l’univers: j’ëstèile; e giusta për lòn, ant se doe neuit, nì masche nì diav nì danà nì luv famolent a viro për lì. Mach ij mòrt brav e j’àngej.
Barba Bastian a savìa pro tute cole bele ròbe-lì (a-j savìo tui), ma va savèj cò’ a toirèissa ‘nt la sicòria, na tentassion ëd Bërgnif, bele vist, a l’avìa ‘l balin ëd vorèj esse e fé a l’arbufon ëd j’àutri, miraco për fé vëdde ch’a l’era pì drito, ch’a l’avìa pa por ëd nèn, ch’a l’era lìber ëd fé e dësfé. Bastian Contrari. E parèj, për vorèj fé la ponta al fus, a l’avìa finì për perde ‘l “barba”. Giache, fé l’ancontrari, l’anvers dël mal a l’é bin, ma fé l’anvers dël bin… ah nen neh, mè car, sì i-i soma nen; sòn a l’é mal; e gròss.
Magnineve mach, pròpi cola santa sèira dij Mòrt, che tui a buto la mangé për ij sò mòrt e a l’han findi le lerme a j’euj, findi ij pì goregn, ebin, chiel, co’ a fasìj-lo? sté mach chiet, ch’am ven findi ij granet mach a viseje, chiel, ës barbeton ëd l’anticrist, as fasìa na bela ghignada e a ‘ndasìa a campesse sël pajon ëd lë stabi, sensa gnanca dì n’Avemaria a la Madòna e la Giaco-la-tóira dij Mòrt: «Mòrt bej Mòrt, Nosgnor ant l’òrt, fene fòrt coma d’arsòrt, tuta sòrt ma ‘d bon-a sòrt, nì fé ‘d tòrt ni arsèive ‘d tòrt, bel l’arcòrd e bon l’arcòrd, bin: mangevne a vòst confòrt». E pijte varda se soa fomna a-i butava cheicòs dë stërmà për ij pòvri mòrt; chiel, ma neh che striplon, a fasìa che balafresse tut, con la rìnfola che tuta cola bon-a mangiativa a-j fasìa pì bin a chiel. A disìa:
«Ij mòrt a son pa pì costumà a mangé; mach na ‘òta ‘nt l’ann a peul feje stomiera» e daje na ghignada, tut da sol: ah ah ah. La gent! as piantavo ij marmlin ant j’orije, për nen sente ‘d ròbe parije, ròbe da fé calé tron e maladission për dontrè generassion; e chiel a ghigné:
«Piantevne pa tan ancreus, che peui i tiri pì nen fòra, iv feve mal al servel. Boneur ch’a l’é cit. Ij mòrt ch’a majo! sensa dent! mondaj, tartìfole, tome, raviòle si labré. S’i vdèissa mangé ‘n mòrt, com’a l’é vèra ch’i son sì, son ël drito dël pavalin (o dla valada?) i mangio mia pì bela vaca bela viva».
A sente na tavanada parija, Savòja, la vaca pì bela, a l’é butasse a brogé coma s’a piorèissa; e chiel: «Stà ‘d bon imor, Savòja; Savòja a l’ha mai tramblà; findi ch’it l’has n’amis Piamont coma mi, Savòja, bala e canta». E Savòja a brogìa, a brogìa, coma ij can ch’a ulo la mòrt. Cola sèira-lì, Talin-a, la fomna, pòvra ciorgnëtta, lòn ch’a l’era dësmalcorà, a pijava la cioca. E a l’era ciòrgna dabon; an cogiandse sël pajon a disìa mach pì: «Bin obligà, bin obligà, Nosgnor, ch’it l’has fame ciòrgna: i vanso ‘d sentne».
E sloff; ant un àmen a l’era bele cheuita, andurmìa coma ‘n such. E Bastian ëdcò. Mach che Bastian a ronfiava; e a piantava ‘n rabel ch’a smijava nòsta Vràita cand a fà ‘l diav, o purament la fusin-a dël Mulin: “ferr ferr cròch cròch crach crach ca canon: boom!”. Cand a-i partìa la canonà, anlora a chitava n’ëstiss; peui a tacava torna. La fomna, gnanca a l’avèisso dije “bela fija”: a l’era ciòrgna; ma ij fieuj, drito, a durmìo përfundà ‘nt ël fen ëd la fnera. Ël cioché a l’avìa giusta batù mesaneuit, che “boom boom boom”, àut che ‘d canonà; l’uss ëd l’ëstabi, frojà, barà, ciavà, as deurv da sol. Barba Bastian, andurmì coma ‘n such, a seurt dal such, as fërta j’euj, a baja: «Cò’ i é-lo?».
Boneur ch’a l’avìa pa frèid a j’euj, dësnò a-j sarìo geilaje e a sarìa stàit bòrgno vita ch’a vivìa; fòra via d’un miraco. Cò’ a-i er-lo? Ij Mòrt. Vestì d’un linseul bianch, che ‘ntlora a-j anvërtojavo bele patanù, për nen buté a perde na muda, ël dëspeuj (a-j despujavo) ch’a ‘ndasìa për carità ai pòver, donca a l’ànima dël mòrt. Pa coma ‘ncheuj: tui rich mars a-j buto la pì bela… a marsé. E peui ël linseul a l’era l’onor ëd Nosgnor, ël gran sant sudari ‘d Turin. A smijava che tui ij mòrt ëd la valada a fusso dasse la pòsta ‘nt sò stabi. A fé la vijà. Mai vist na vijà parija. A vnisìo a mes’aria, a onde d’àura ‘d Malàura, a squaron ëd cavalarìa: “à la charge!”. E peui? as frandavo a fusëtta ‘nvers la pòvra Savòja, la vaca pì bela; e… alé, con un cortlass da Passion a-j na tajavo na cotlëtta. E chila: ciuto. Bastian! a l’avrìa fàit l’univers, bramà da lion, pijà a pugnatun, a garòfo ij Mòrt, magninomse mach; e pura as na stasìa lì, ‘d bòsch, piantà coma ‘n paloch, sensa savèj a chi dije: “Bin obligà!”. A beicava soa fomna: a durmìa; «Lass-la mach deurme – a visava – dësnò doman im sento le mie». E ij Mòrt a-j fasìo (për ësberfielo?): «Ah che bon-a vaca, scasi ch’i na mangerìa ‘ncor na ciapa». E a-j dasìo ‘ndrinta a la cotlëtta coma s’a l’avèisso mai mangià an vita soa. A na marìa mira, la pòvra bes-cia a l’avìa mach pì la testa; e pura: ciuto. Findi che ‘n Mòrt, ch’a smijava tut a col San Bastian d’un pilion ch’a l’avìa fàit fé vàire sécoj ëdnans un sò cé dij ceron, ch’as ciamava giusta Bastian (e ‘l pintre a l’avìa faje l’alitrat ës la muraja con ël moro dël Sant), a-j fà:
«A l’é bon-a, sas-to, sa vaca-sì; pa për nèn, ch’as ciama Savòja. Tasta dcò ti. Ah che bon-a vaca».
Bastian, bele mes barbet com a l’era a sarìa mai ancalasse ‘d dëscontrarié ‘n vej; e peui sò ceron: «Coma ch’i veule, bon’ànima granda». E a l’ha mangià ‘d gust; e a fasìa, sensa savèj: «Ah che bon-a vaca». Giusta finì, a l’é ‘ndurmisse ‘nt un crep, dur, findi a l’Avemaria dla matin. A s’àussa e a ved: Dòmine! soa Savòja tuta ‘ntèira e ‘d bon imor; pròpi tuta nen, përchè sla cheussa drita daré a-j mancava ‘n branchèt ëd carn viva, pròpi onda ‘l ceron a l’avìa tajà. A l’é sgnasse e a l’ha fàit: «Parèj i pudrai nen dì ch’i l’hai sugnà. Ah ij Mòrt a son ëstàit brav. An paga i von a Mëssa prima, im confesso, im cumunìo. Darmage ch’a-i na sarà an tuti ij temp ëd barbet coma mi, ch’a-i chërdran nen mach përchè ch’a l’han pa vist. A l’han pròpi rason le fomne: a venta deje da mangé ai Mòrt; a l’han dann-lo a noe cand i j’ero cit». Suvasse na lerma, basà soa fomna ‘ndurmìa, poponà Savòja, a l’ha dës-ciavà, dësbarà, dësfrojà; e an visand ch’a l’avìa fàit andé ‘d mangé Savòja bele viva se… a l’ha giontaje:
«Boneur ch’i son nen ël pì drito dël pavalin e dla valada, dësnò a ventava ch’i la mangèissa tuta. Ma në stiss drito i son, përchè i l’hai mangiane në stiss».
Ch’a sia coma ch’a sia, da noe a-j buto la mangé për ij Mòrt; a l’é coma dì ‘l bin, ël sufrage. Cand pì gnun a-j lo butrà, ah mi mi, la fin dël mond a sarà pa pì tant an fòra.
Nòta: stòria contà da Ninin (Ana) Peyracchia, vidoa Isaìa, ch’a stà a la Vila ‘d Fràisso.
Ij Brandé, Armanach ëd Poesìa Piemontèisa 1996