Stòria dla literatura piemontèisa/15
Sécol ch’a fà 15[modifiché]
Ant la Biblioteca Nassional ëd Turin a son conservà ëd pròse an piemontèis dël 1400: “I testi Carmagnolesi”.
A son ëdcò ëd cost sécol le “Recomandaciones”, ch’a son d’orassion ëscrite an italian e piemontèis, ch’as treuvo ‘nt ël “Laudari ‘d Salusse”. Ant un Còdes ëd la Biblioteca Real ëd Turin as treuva un document an vers dël 1427: “La complenta ‘d Turin”.
N’àutr document important sota ‘l profil lenghìstich a l’é la “Sentensa ‘d Rivàuta” dël 1446, proclamà da l’Abà dël Monasté ëd San Pé për l’anulament d’una ampromëttiura ‘d mariage. Dël 1410 a l’é la prima poesìa an volgar piemontèis: “La prèisa ‘d Pancalé” ch’a pija l’ispirassion da n’event ëstòrich: ël 29 d’otóber ëd cost ann Luis ëd Savòja, prinsi dla Morea e ùltim dj’Acaja a òcupa ‘l Castel ëd Pancalé. Costa poesìa, scrita da n’anònim a l’é conservà ant j’Ordinament ëd la Sità ‘d Turin.
La corent ëd l’Umanèsim, ch’a së spantia ‘nt ël sécol ch’a fà 15, a dà importansa ai valor uman e nen mach a coj religios e a cissa l’òm a rompe ij confin ëd la moral medioeval amponùa da la Cesa. Un rapresentant ëd costa neuva manera d’esprimse a l’é Gian Giòrs Alion d’Ast. A smija ch’a nassa dël 1460 o ’70; as na conòss mach l’ann ëd soa mòrt: 1529, a viv adonch a caval dël sécol ch’a fà 15 e col ch’a fà 16. A l’é nodar e giurista; a viagia travers tuta l’Euròpa ëd coj temp-là. C
Con l’Alion la literatura piemontèisa a l’é pì nen anònima e soe euvre a son motbin an contrast con la produssion literaria dl’età ëd mes. Soa ciadeuvra a l’ha ‘l tìtol: “Opera Iocunda di Johannis Georgi Alioni Astensi – in metro macharonico Gallico Composita”. A l’é scrita an part ant un piemontèis astesan e ‘n part an fransèis. A l’é ‘l prim esempi ‘d teatro piemontèis e a l’é componùa da des farse con un bon valor lenghìstich e literari ch’a ‘rciamo le conte ‘d Boccaccio. La farsa la pì conossùa a l’é la “Comedia de l’homo e de soi cinque sentimenti”.