Sergio Notario/Se Superga a l'ha 'l capel

Artorn

---

Se Superga a l'ha 'l capel

lo sai pro, mè car Barba Sergin, che quand ch’a cambia ’l temp a l’é un grand torment për ij nòstri dolor, parloma peui nen se a veul seurte ’l vent. A-i é un bel surtiment ëd proverbi e ’d manere ’d dì ch’as gropo pròpi a costi colegament fra col ch’a l’é ’l temp metereològich e le sensassion dij nòstri fìsich e sòn a sarà magara nen na dimostrassion sientìfica, ma an dà le dimension d’un fenòmeno che bin a l’é present ant la coltura popolar.

I l’hai bin an ment lòn ch’a l’ha scrivù, nen pì an là che un pàira dë sman-e fa, Apollonia Castagneri, na fomna ch’a viv a Balme, ant la Val d’Ala e ch’a continua con cola vita montagnin-a ch’a l’han passaje ij Cé e che chila a l’ha trasmëttù ai sò anvod. Chila a l’ha scrivù, coma ch’a fà tuti ij di, ij sò pensé an sl’aragnà ’nt ël repertòri ciamà facebook e ’d còse che chila a l’ha portà an condivision con ij sò tanti amis, ansima a le fòto ch’a manco mai. Cola sèira-lì, sì ’nt le nòstre combe, coma ch’a càpita soens, a l’ha tacà a sofié ’l vent e chila a l’ha dine ch’a l’avìa già anmaginaslo an beicand soe vache ’nt la stala.

Un-a, an particolar, a l’era butasse a deurme da drita mentre che j’àutre a durmìo tute con la testa girà da la midema part. Pëscand ant col baciass inmens ëd le conossense sempie dla gent ëd montagna, chila a l’ha butane a part che col comportament ëd le bestie a l’era la mej prevision ëd l’ariv dël vent ch’a cala giù fòrt da le montagne. Vardé-sì che con cost arferiment i veuj serché dë smonve un mè rasonament (disoma pura ch’a l’é pura presunsion la mia d’esse an gré ’d fé quàich rasonament) a propòsit ëd cost ëbzògn ch’a l’han j’òmini d’andviné col ch’a sarà ’l temp.

A l’é ciàir che për chi a l’é sèmper vivù a contat ëd la natura e da costa a l’ha dovù tiré feura cole còse ch’a-j consentìo ’d vive, ël savèj an antìcip còsa ch’a l’avrìa proponuje cel a l’era n’element essensial. La pieuva pitòst che la fiòca, la calura pitòst che ël vent, l’aria tëbbia pitòst che la buria. Comsìa, gavà coste situassion, për quasi tuti j’àutri a l’é nen che ’l savèj che temp a l’avrìa fàit a l’avèissa cambiaje la vita.

Për n’ovrié ch’a passa soe eut o des ore sarà drinta a n’oficina a cambia pòch ël savèj prima se a piuvrà o no. Passiensa për coj ch’a vendo ij parapieuva ch’a l’han n’interesse divers. Gavà tut sòn, a son giumai un bel fàit d’ani ch’a l’é passasse da ’d sempie prevision fàite da quàich ufissial ëd l’aviassion (coronej destinà, chi lo sà përchè, a dventé tuti generaj) a un sistema mondial ch’a cor sèmper ëd pì për podèj conté an antìcip, fin-a për ëd mèis, lòn ch’i l’avroma da spetesse dal cel. E costa mòda a smija nen ch’a l’abia na fin!

An tuti ij canton, da la malmostranta ai giornaj a l’é tut n’arfioridura ëd prevision për lòn ch’a sarà coma temp e coma s’a bastèissa nen a son giontasse ’dcò jë sviciofonin. Mersì a costi angign ch’a ampinisso ij moment ëd la vita ’d tanta gent, parèj coma ch’a j’ampinisso le sacòce e a veuido ij borgiachin, a son an camin ch’a fan a gara a chi ch’a riess a anticipé j’àutri. A s’angagio pì nen mach a vorèj dì che sòrt ëd temp a në speta, ma a l’é tuta na competission për dete le neuve a la minuta. As capiss ch’a l’é na bela sodisfassion podèj savèj con precision a che ora a surtirà ’l sol da le nìvole e parèj fé a temp a pijé j’uciaj da sol da soa custòdia, a l’é na gòj sensa fin ël podèj speté la prima stissa ’d pieuva ch’a ven a tombé pròpi su col quadrèt ëd marciapé ch’it l’has dë ’dnans al nas. E peui, anmaginevlo mach, che grand fot se për un caprissi dla natura le còse a van a carte quaranteut e col orissi ch’a dovìa bagnete l’òrt a va nopà a bagné coj dël pais davzin! Manco mal ch’a peussa esje quàich d’àutra categorìa ’d përson-e ch’a peulo avèj un vantage dal savèj s’a farà bel, për esempi tuti coj ch’a travajo tuta la sman-a e ch’a vaito mach ël saba e la dumìnica për andé a fess-la bin da quàich part.

Pensoma peui nen che tuti a sio tanto tacà al fé bel: pensé un pòch a coj bolajé ch’a slumo da na banda l’armanach ëd le lun-e e da l’àutra se Giove piuvòt a l’ha gòj ëd pioré, opura a coj ch’a l’han pen-a sëmnà ij ravanin e la saladin-a. Se i m’antren-o a fé na lista ’d coj ch’a son për ël temp bel e sùit o për l’umidità pì piasosa për babi e lumasse, i podrìa andé anans për un bel fàit, ma comsìa a la finitiva i na troverìa sèmper un baron ëd coj ch’a na resto dël tut indiferent. Belavans, s’im fërmo a dé në sguard pì atent a costi ùltim, va-là ch’im n’ancòrzo che miraco a son pròpi costi-sì coj ch’a son ëd pì scaudà a deje l’euj e l’atension pì creusa a lòn ch’a diso o a scrivo ij «previsionista».

Soens am càpita ’d dé l’orija (sensa malissia neh! Mach për pura combinassion!) ai dëscors ëd le përson-e e lì im n’antajo, con na frisa ’d dësgust, ëd coma che col dël temp ch’a farà a sia giumai dventà un ëd j’argoment pì favorì. I diso nen da rivé a fé la concorensa al fotbal o a le faribolade dij politicàire, ma tutun a basta për feme pensé a coma ch’a sio cambià ij temp e ’d coma ch’a basta na mòda, cissà da coj ch’a ciamo «mojen ëd comunicassion», përchè tuti a s’anteresso a cola sensa valuté, pròpi coma ch’a lo son le mòde, a sia na còsa për dabon tant necessaria. A venta dì che al di d’ancheuj ij progress ëd la siensa dël temp a son motobin anciarmant e con tuti coj angign ch’as na van an viroland pì an su che tute le nìvole, a l’é bel fé podèj fiché ’l nas andrinta a lòn ch’a anvlupa nòstr mond fàit a bala.

Se peui i gavoma da la considerassion col grup (darmagi ch’a sia bondos) ëd falurco ch’a scrivo lòn ch’a-j passa për la colombarda, as peul vëdde ch’a-i é un grup dë siensià ch’a san fé da bin sò mësté e a coj-lì (mach a coj-lì) as peul deje da ment con bon-a fiusa. Costi studios a son ëdcò coj ch’a van brajand an tute le lenghe, giumai da tanti ani, che le marche dël temp a son ëdcò ’d ciòche ch’a son-o a mòrt sël destin ëd cost nòstr pianeta. Belavans a son pòchi coj ch’a-j dan orija e ch’a riesso a andé pì an là dle sòlite lamente s’a pieuv pì che mesa giornà, s’a fà càud quand ch’a dovrìa felo e s’a fiòca (pòch sì da noi) d’invern.

La magioransa ’d tuti costi apassionà dël temp ch’a fà e ch’a farà a l’é mach bon-a a raugné, sèmper e comsëssìa, përchè a rapresento la rassa mai finìa dij mai content. Contut che mi i l’abia ’l pì grand rispet për chi ch’a studia con saviëssa la materia, mi i son restà a la mòda veja, a la costuma ’d vardé ’l cel, susté sla forma dle nìvole, nufié l’aria e ij sò odor, vardé le bestie e lòn ch’a fan e peui... dòp d’avèj duvertà la fnestra a la matin, vardé feura e avèj sota a j’euj la pì frësca dle prevision.

CEL ROSS A LA SÈIRA...

Dël cel con soe noanse celest o reusa
i na pijo ’d pì che nastand fruta beusa,
i l’hai pa dabzògn dë strument dë mzura:
s’a fà frèid a-i é ’nt ël bial la giassa dura,
s’a fà càud serv pa la lan-a për la caudan-a,
s’a l’é lì mes e mes ch’a dura pur na sman-a.
Se le furmije i vëddo an soa longa procission
a sarà mej ch’im pronta dl’orissi a lòsna e tron,
se peui ’l tuf tut a më strassùa
e fin-a le bote i ciapo la cana e ij verm:
a l’é temp da trute!
I pijo ’l temp coma ch’a riva sensa anrabiesse tant,
coma a le fomne, mai as peul comandesse,
për vive bin prima régola a l’é contentesse e dij consèj di Cé
a l’é mei pa dësmentiesse.
Pitòst ëd bate le brochëtte im buto doe majëtte
e se ’l calor dël mond fà còse assè giaunëtte i scoto
coj ch’a parlo sèmper con bon sust
e con giuss ëd menta a la fiòca i-j cambio ’l gust.

Apress ëd costa longa barivlada, che parland dël temp a fà mach perde temp, i vorerìa squasi deje un colp ëd cornëtta a Barba Sergin për ciameje da chiel che temp ch’a fà opura s’a l’ha consultà ’l Chionio (ël pare dij previsionista dël temp e, varda mach che combinassion, a l’era piemontèis. Për pasié la curiosità di sòlit vintedoi letor i na parlerai prima o peui). Noi i soma restà a l’antica, a la mòda dij vej e i scotoma ancora ij proverbi, antant che sle nòstre teste a virolo euj malgrassion ch’a sgato dal cel la schin-a dël cel, ch’a slumo la testa dle nìvole mentre che noi, pòvri ramus-cio amplacà a la tèra i na vëddoma mach sèmper ël tafanari. Considerand che ancheuj ël temp a l’é, coma ch’as dis variàbil, i l’hai tëmma ch’a l’abia (bonòm, chiel a l’é sèmper an companìa) set dolor e na sfita o miraco fin-a un cisson a j’ajassin e alora i lasso perde. Për pasié mia curiosità im na seurto sël pogieul e i vardo an giù, an vers Turin, e i son bele contentà sensa gnun-a tecnologìa.

Un quasi anvod ëd Sergio Notario (Soa Ecelensa Ratòira: Giari Tre Nos, alias Barba Sergin)