Sergio Notario/La rivolussion ëd Pòrta Pila

Artorn

---

La rivolussion ëd Pòrta Pila

Acontela a smija ’d conté na fàula. A l’é vera che ij giornaj a rangio sempre le còse ’n manera ch’a smija che tut a sìa coma na fàula për ij grand, dzortut s’as trata dël giornal che ij Turinèis a l’han, da sempre, ciamà «LA BUSIARDA». Ma sta vòlta, bin fasendje la tara, a l’é nen un «dëscore ’d tara manara»1 ma a-i resta sempre almanch un quart ëd polastr o ’d crin o ’d portigaj o ’d pèss o ’d mantij o ’d braje strassà! Val a dì che la sostansa a-i é. Për antant, dòp mach des mèis ëd travaj e ses milion d’euro spendù da n’impresari, a l’ha duvertà la pòrta, con ël nòm «Mërcà Central ëd Turin», col palass che tanti agn fa, con ël nòm ëd l’architet Fuksas a l’era stàit duvertà e prest sarà përchè fàit an manera ch’a podìa nen serve a gnente: pròpi ’d dné campà via.

Adess, la paròla ciav dë sto Mërcà ’d Turin a l’é: «Artisan, lijura con ël teritòri». Val a dì ch’a l’é nen mach un leu andoa andé a fé la spèisa o a mangé, ma ’ndoa che ’l mangé e la Coltura a s’ancontro e a fan ël mariagi. Conté lòn ch’as treuva ’n sij tre pian a l’é «n’afé a doi indrit e tre invers». Tant a l’é che ’l calambor2 anventà për sto Mërcà Central a l’é: «A-i é pa gust a contelo... vnì a vëdlo!». Ma l’inaugurassion dël Mërcà Central ëd Turin a l’é stàita mach l’inissi dla Rivolussion ëd Pòrta Pila che adess a ’ncamin-a a sposté ij banchèt e a desse na neuva organisassion për cancelé ’l dësvalor e felo dventé un leu nen mach për ij Turinèis, ma ’dcò për la gent ch’a ven a visité nòstra bela sità e ch’a l’é sempre pì numerosa!

La Comun-a ’d Turin a l’é cariasse ’l badò d’arnové e ’d trové na sistemassion për ij banchèt ëd la piassa. Parloma sia dij banchèt ëd fruta e vërdura, color ross, ch’a-i son dë ’dnans al Mërcà dl’Arlògi; sia dij banchèt dij mërcandin (o sopata marlëtte, coma ch’a-j ciamavavo na vòlta) ch’a son spatarà dnans e dré dël Mërcà dël Pèss, andoa ch’as treuva dzortut ëd vestiari; sia arlongh al palass che adess as ciama Mërcà Central, andoa ch’as treuvo scarpe, scarpon e savate. Ma për ij banchèt ëd la fruta e vërdura, as n’anteressa ’d tut la Comun-a ’d Turin: val a dì ch’a-i penso lor a caté 250 neuv carèt-banchèt e ’dcò al montagi a la matin e a dësmonteje a la sèira (val a dì: servissi ciav an man a j’ambulant ch’a saran pì nen lor padron, ma la Comun-a, e lor, j’ambulant, a pagheran l’afit a la Comun-a). Sòn për fé sparì la confusion e për fé feura tuti j’ambreuj ch’a ven-o fàit con ël travaj ëd coj ch’a pòrto, matin e sèira, ij carèt-banchèt. Nen mach, ma la Comun-a a l’ha fàit ëvnì feura dai Bastion ëd Cors Regin-a, 23 arpar për buté ij carèt-banchèt a la sosta. La Comun-a a farà un concors për trové chi ch’a l’avrà la privativa dë sto travaj. La Comun-a a dovrìa nen tiré feura gnun ëdné përchè tut a dovrìa esse pagà da l’afit ëd j’ambulant. Tute ste neuve a son stàite concordà con ij rapresentant ëd j’ambulant. Ma a-i é un problema che, për ël moment, a-i fà nen përsuas: col ëd le përmission (le license) che, second j’ambulant, a son dàite ëdcò a chi ch’a l’ha nen le carte an régola.

Adess i vorerìa saré sta conta con doe notassion. La prima a l’é che ël mërcà a l’é un leu andoa a s’ancontra la popolassion ëd la sità e lì la gent a amprend a vive con j’àutri, a conòsje, a fé amicissia, as confronta con j’idèje dj’àutri. Pensand a lòn a quaidun a l’é vnuje l’ideja ëd pijé na sèira andoa fé fërmé ij carèt-banchèt da neuv e mesa a óndes e mesa e buté dré quàich artista ch’a dventerìa «Venditor d’idèje». As peulo catesse ’d poesìe o magara fé col che ’n lenga anglèisa as ciama «reading», val a dì caté n’autor ch’a ven a ca toa a les-te un bel pëssion ëd soe poesìe.Opura quaidun ch’a son-a quàich ëstrument o ch’a fà quàich nùmer da sirch (pajasso, giravòlte, stiribàcole).

Se la còsa a tachèissa as podrìa peui andé anans e felo dventé ’l lìber comersi dla coltura. Ch’a sarìa peui mach arporté la pì bela piassa dël pì bel mërcà ’d Turin a coma ch’a l’era tanti agn fa e che mi im lo arcòrdo, quand che nòno Mini am portava, a la dumìnica, a vëdlo.

La sconda notassion, ch’a më smija giusta, a sarìa cola ’d saré sta conta con na bela poesìa dël nòst grand poeta Nino Costa che, quand ch’a l’ha publicala për la prima vòlta an sël «Birichin», a portava ’l tìtol «Le fior ëd Pòrta Pila» e ’n sël giornal a l’avìo scrivù: «Con sta pì che bela lìrica, Na Mamina (nòm con ël qual Nino Costa as firmava) a l’ha tuta l’aria d’inissié na colan-a ’d sonèt su Pòrta Pila. Publicand ël prim, is auguroma ’d tut cheur che la serie a continua “Il che non è stato”». E adess godive an pas la poesìa:

LE FIOR

Le vere fior ëd la piassa e dël mërcà
son pa cole ch’as compro ’nt ij bochèt;
a son le comesse alegre e dësgenà
ch’a fan l’amboniment da ’n sij banchèt.
«Compré monsù?» la crija e la ciamà,
faita con col deuitin, con col gigèt,
con tute le malissie dël dialèt,
a fan resté ’l client coma ’mbajà.
E peui, goardandje bin, nòstre fiëtte,
as treuva ’nt lor le reuse e le violëtte,
le margrite, ij mughèt, le fior ’d campagna,
e tant për fé ’l bochèt pròpi soagnà,
finì ’l travaj, mentre ch’a torno a ca,
l’han sempre quàich garòfo ch’a-j compagna.

ù Sergio Notario (Soa Ecelensa Ratòira: Giari Tre Nos)

Nòta

• 1) Tara manara: parlé basta ch’a sia, sensa sust;
• 2) Calambor: gieugh ëd paròle.