Sergio Notario/Ij pòrti 'd Turin
Vàire vòlte che coj mè quatr o sinch letor ch’i l’hai a l’avran passà sota ij pòrti ’d Turin! fàcil ch’a sio tante! Ma a l’avran mai ciamasse vàire chilòmetri ch’a son e quaj ch’a son ij pì vej? E se mach Turin a l’ha ij pòrti. Se sta vòlta i lese la poesìa ch’i l’hai scrit për lor, i treuve la rispòsta a coste e a tante d’àutre domande. Bon-a letura!
Ij pòrti 'd Turin
[modifiché]A saran sëddes, disdeut o vint, andasend a spass,
ij chilòmetri ch’as peulo fesse sota ij bej pòrti ëd Turin,
sensa fesse brusaté la testa quand ch’a pica ’l solass
o gnanca na stissa d’eva, quand la pieuva a ven giù a sigilin!
Chi ch’a peul dilo? Ma ’t veule la blëssa mzurà
a chilòmetri? A sarìa pròpi na còsa sensa sens!
A l’é mej che, pass dòp pass, andoma a fela sta stra
e che peui i tiro ij fij: a son pens o incens?
Partoma prima da na comparission: mach Turin a l’ha ij pòrti?
Gnanca për seugn! Ansi a l’é gnanca cola ch’a n’ha ’d pì.
Se quaidun a l’é andàit a Bològna a l’avrà vist ij pòrti
ch’a-i son. Se ij chilòmetri ’d Turin a son disdeut o vint, a Bològna ’d pì.
An tut a son bin tranteut! Ma Turin a l’ha ij përcors pì longh,
sensa interussion. E costa as peul disse pròpi na gran vantà
ch’a buta ’nsema a la blëssa architetònica ai rend fiamengh
e a gropo stassion a stassion e na contrà a n’àutra contrà.
D’àutre sità ch’a peulo vanté ij pòrti: Padoa, la Sità dël Sant!
A në buta ’nsema për dódes chilòmetri ch’a son na bela quantità.
La sità dla capela djë Scrovegn, cola che ’l pitor Giotto, gran vant
a l’ha fane na ciadeuvra ’d pitura religiosa, mistà dòp mistà,
tuta la stòria dl’Antich Testament e dël Neuv, fin-a al Giudissi Universal!
Ma a-i é ancora na sità dël Piemont ch’a peul bin disse gloriosa
d’avèj dij sò pòrti, ëdcò ’d coj medievaj, na bela filonghera ch’a l’é gnente mal:
Coni che, a prima vista, a smija na sità pitòst arnosa,
ma ch’a l’ha ij sò eut chilòmetri ’d pòrti. Ma adess tornoma andarera,
për arpijé ’l dëscors d’andoa i j’ero partì. Mancomal
che ij pòrti ’d Turin, a son, a dita ’d tuti, na coalera
ëd blësse architetòniche, ch’a la rendo na Sità regal!
Se peui i-i gionte che, la pì part, a l’ha ’d giojere
ch’a bërluso për la vajantisa dle tant brave vetriniste
ch’a son le mej ch’as peulo trovesse ’n sle longhe coalere
dij mësté che sì a Turin as buto an bela vista
e ch’a fan dventé la spassëggiada pròpi na goduria
për j’euj e për la boca a la qual a-i ven la salivëtta
a vardé coj cafè e coj pastissé che për le bignòle a son la glòria
ëd nòstra Turin. E le veste dle fomne con ël falbalà a bavëtta
ch’a së smon-o a j’euj ëd le tante pischërle, ch’a-i fan scheur,
dal moment che lor a serco e a treuvo le «boteghe da quatr sòld»
përchè che, për maleur, da un pòch ëd temp, am sagna ’l cheur,
as treuvo ’dcò cole për vestisse an manera ch’a smijo tante manigòld!
A bzògna, tutun, esse onest: na virtù a l’han ëdcò lor,
diso ste boteghe-sì: ch’a l’é cola ’d vende «a bon pat»
e i pare a saro j’euj ansima a jë sbrindej e ’n sij color
përchè che ’l portafeuj a patiss nen tròp e lor a dvento nen tròp mat!
Ij pòrti ’d Turin a son tute ste còse ch’i l’hai contà
e d’àutre ancora. Tant për dì: «Sota ij pòrti ’t peule andé
a teatro o al cine o andé a scoté cola che, an fransèis, as ciama “Operà”
al Teatro regio». Ij pòrti ’d Turin a son coltura e a son afé.
E ij nòstri pòrti a l’han na longa stòria. Ij prim a son nà
ant l’Età ’d Mes, a son coj dël bombonin ëd la Piassëtta dj’Erbe, dnans la Comun-a.
Tanti a son euvre ’d grand architet. Tant për dì: «Coj an contrà
Castel a son con ël proget d’Ascanio Vitozzi. Se peui dun-a,
i foma ’n sàut pì an là i trovoma coj ëd Piassa San Carlo
dj’architet Carlo e Medeo ’d Castlamont e peui a Pòrta Susin-a
e a Pòrta Palass ël Juvara a l’ha fàit, coma ch’a dijo, pròpi l’erlo!
Ant l’Eutsent a son giontasse coj ëd Piassa Tòjo, la regin-a
dle Piasse ’d Turin, Piassa Carlo flis e peui Piassa Statuto.
Tuti sti pòrti a son ancurnisà da coj ëd contrà ’d Pò, cors Tòjo Manuel
e cors Vinzaglio, contrà Sacchi, contrà Nissa, contrà roma e, ciuto ciuto,
da contrà Pero Mica. Tute ste contrà a son pròpi un gròss anel
da fé tut a pioton për coleghé le doe pì grande nòstre stassion:
Pòrta Susin-a e Pòrta Neuva. Tut sensa ciapé na stissa ’d pieuva
o esse batù ’n testa da la tempesta o bagnà coma n’aniòt da në slavasson».
Quaidun adess am dirà: «It l’has finì da scrive sta neuva
poesìa an sij pòrti ’d Turin?» E mi, tachiss, i diso ch’a-i é la gionta.
E a l’é na gionta nen da pòch andoa ch’as ved che «ij Bogianen»
a son bon a desse da fé pròpi për lòn ch’a conta!
E còs ch’a conta ’d pì che la coltura? ëd pì a j’é pròpi nen!
E bin dòp d’avèj anventà ’l magnìfich e ’nteressant «Salon dël Lìber»
i l’oma studià n’àutra bela gabola ch’a son «Ij pòrti ’d carta»!
Ideja e nòm a podìo nen esse pì andvinà. Gavà le giojere ’d véder,
na filonghera longa chilòmetri e chilòmetri, për gnente smòrta
ëd minca sòrt ëd lìber butà an sij banchèt, da podèj sfojé
sensa gena, ch’a l’é la còsa pì bela e giusta për podèj capì
s’a l’é na materia e na scritura ch’at piaserìa dëstortojé
o mej serché d’àutr ch’a sìa un lìber ch’at pias ëd pì.
Dime adess vojàutri se cost a l’é nen un bel final
che për ij pòrti ’d Turin a podìa nen avèj l’ugual!
Sergio Notario
(Soa Ecelensa Ratòira: Giari Tre Nos)