Sergio Notario/Ij gabian ëd Turin

Ij gabian ëd Turin

Vive ’nt un dij tanti condomini
ch’a son a doi pass da la Pelerin-a
a veul ëdcò dì, ann dòp ann,
vëdde ’n passagi ’d neuva sarvagin-a
che prima, an sità, i savìo pa cò a l’era.
Tant për dine un-a, tèra tèra,
ij gabian i l’avìo mach sempre vistje al mar.
Lòn a lo san tuti ch’a l’é pròpi vèra
che sì, col bianch vòl, a l’era pròpi ràir.
Adess s’i sento feura ’n ràucc sgari,
pòch poétich e sì tant ordinari
e s’i më spòrzo feura dël pogieul
na vëddo tre o quatr, sì tant bianch coma ’n linseul
e ch’a grogno (a son pà d’arsigneuj!);
a më smija ch’a sìo sensa orgheuj
e un gròss pecà che ’n piumagi sì tant anciarmant
a l’abia un crij pròpi sì tant sangiutant!
ma còs ch’a fan-ne sì ’n sla Dòira
d’andoa a rivo për giré sì ’ntorn,
quand che ’l mar a l’é soa stòria
e sì a fan la figura dij tamborn!
A l’é ch’i soma noi, con nòstre pretension,
con le manere ’d vive, pròpi da cojon,
ch’i l’oma butà tut a gambe an aria, sot-dzora
e i l’oma ruinà tuta la natura.
Ëdcò për ij pòver gabian al mar a-j basta pì
e a son spatarasse ’n sa e ’n là, ëdcò bele sì
e për podèj gavesse, com as disìa, «la pì gròssa»,
a ven-o sì ’ntorn a noi, andoa, minca tant, a-i é na somòssa!
Già përchè che lor con ël bech motobin pì robust
ai pòvri colomb a-j ranco via, da dësgiust,
na raminà ’d pasta sùita che, quàich vejòta
ëd bon cheur, a l’avìa butà, con quàich caròta!
E sòn as peul pa disse ch’a sìa gramissia
përchè na bes-cia a sà pa giustissia-ingiustissia,
e quand che tra ’d lor as sacagno fòrt
a l’é mach për nen meuire ’d fam, pa për fesse tòrt!
Quand che ij gabian i l’hai sentù sì ’ntorn cracajé
a l’é torname a ment mia lontan-a gioventù,
an sij sëddes agn, quand për la prima vòlta i l’hai podù andé
a vëdde ’l mar, col sì a doi pass, an Liguria, pà a Taitù2.
Antlora a më smijava già na còsa baravantan-a
che un a pijèissa un treno për andé a pocesse ’nt l’eva,
quand che sì i n’avìo tanta e bela ’nt le rian-e

e ’nt le Dòire e «Ël sangon Blues» andoa a-i era pròpi mach pere e eva.
mi i l’hai dije a mè pare: «I vorerìa andé a vëdde ’l mar».
E chiel, sempre na përson-a tant cara: «Giust mè bel marinar!
A l’é ora ch’it conòsse un pòch coma ch’a l’é ’l mond,
ch’a l’é pa tute montagne o piata pianura, a l’é tond
e a-i son ëd përson-e ch’a fan, coma mësté, ij pëscador
con barche gròsse ch’a ten-o bin ël mar e rej grande a color
për pësché pessin, pessucio e ’dcò dij gròss pesson
ch’a basto për deje da mangé a n’antregh ploton.
Và, fate un bel bagn e varda tut da bin e peui i t’im dije».
mi, ch’a l’é sempre piasume scrive, quand ch’i son tornà
an leu ’d conté i l’hai piàijt mè bel ëscartari con le bije
e i l’hai ancaminà a scrive tut lòn che ’nt al cheur i l’avìa postà!
«Quand ch’i son trovame ’n sjë scheuj dël brass ëd mar
andoa ch’a-i ero tante bele barche i son sentume scasi ’n corsar
con ël cheur anmascà da coj color dël mar e dël cel
ch’a j’ero scasi midem e peui pì bej che ’l bel!
Avzin a le barche, ansima a na foina ’nrotolà
a j’era un bel gat, bianch e nèir, tut bin con la còrda angarbojà
ch’as la durmìa tut tranquil coma s’a l’avèissa tanti bej pess mangià.
Dzora a volava, e lo vëddìa për la prima vòlta,
an vòl d’osej bianch ch’i savìa pa chi ch’a j’ero,
tant bej, ma ch’a fasìo ’d vers ch’a smijavo ’d gnero
quand ch’a grogno për na fòrta toss asnin-a.
I l’hai peui savù, dasend ai lìber gròss n’uciadin-a,
ch’a j’ero coj che adess i trovoma sì con noi, ij gabian.
I l’hai vistje che dòp un bel vòl rotond e planant
a dësparìo ’nt le rocaje, scasi coma se a s’anfilèisso un gaban.
A l’han peui spiegame che lì a l’avìo ij sò ni anciarmant
andoa a l’era difìcil podèj andé a fiché ’l povron
e parèj a l’era pà possìbil dëstorbé le nià. Fuss-ne cojon!

Ma ij nòstri sì, coj ëd la Pelerin-a a son pa con ale
così grande e bele, a smijo, a confront, ch’a sìo ’d morfele.
A son adatasse për podèj survive sì ’n sità.
Am piaserìa ’dcò savèj andoa ch’a van a fé le nià,
ma ’d sicur a l’han trovà la manera për tnije stërmà.
A son pì nen coj-là ch’a l’avìo fame, antlora, resté ambajà;
ma la rassa a l’é cola, a son pa ’d colp dventà ciola.
Le ciole i soma noi! Noi soma ij poj e i podoma mach pì gratesse,
opurament, con le man maunëtte, a sgiaflon pijesse!

Nòte

1) Gabian o mej ochëtte dël mar 2) Taitù, për dì un leu feura dal normal