Sergio Notario/Gionta ti ch'i gionto mi

Gionta ti ch'i gionto mi

Ea va bin parèj! I son ciapame doi scufiòt da Barba Sergin. Miraco i son meritamje da già ch’i vado a serchemje con ël lanternin. As capiss che Fàussa Riga Sivitolon-a a l’é un bel tìtol da cavajer! Comsìa mi i l’hai le spale larghe e i son fin-a bastansa ciòrgn, parèj am dëstorba gnanca tròp. Ciapo, pijo e pòrto a ca. Gionta ti ch’i gionto mi! Chiel am dà còrda e cordin e mi i continuo a sgaté ’nt ij sò afé.

As capiss che la conta dël mèis passà a l’ha fame fé un bel sàut a l’andarera ’nt ël temp. A col ann dël sécol passà quand ch’i j’era andàit ëdcò mi a l’arfugi Quintino Sella al Felik. Àutri temp e n’àutra età. Mi i j’era montà su, an companìa d’un amis, da la val ëd Gressoney e bonanima dij mè a j’ero restà a spetene giù al pais. Beata gioventù e incossiensa a fé col passagi arzigos, tenendse mach a doi pichèt e na còrda malbutà.

Tutun, pì che Barba am bachëtta e pì che mi i dvento cagnin. Chiel a l’é andasne an Mèrica dë scondion? E bin, mi i vado a dëscoateje j’autarin. Con l’amis cìvich i seguitoma nòstra arserca e l’ùltima cartolin-a a l’ha mandanla da Panama. Pòche righe ’d salut con lë stil dël telegrama. A saralo për dimostreme ch’a l’é nen poeta coma ch’a dis?

Mah... second mi a l’é mach ch’an pija an torta coma doi falurco. Parèj a l’ha scrivù: «Passà ’l canal - stòp - catame un bel baraval - stòp - nen tròp dur e nen tròp mòl - stòp - penso a ti con la majùscola it fase ’l fòl - stòp - alora a l’é tacame sèch - stòp - d’anventé ’l gieugh dël Pero Pero cala giù - stòp - rivà andoa che la la pieuva mai a taca - stòp - e gnanca l’ombra a-i é ’d na vaca straca - stòp - ambelà, an cò dël brich ëd lë sron - stòp - s’a pieuv nen a manco fin-a ij tron - stòp - e da para ’d qualsëssìa orissi - stop - a-i é na bestia con quatr euj ch’a slumo ’l cel - stòp - euj assè strasordinari con un luminèt d’eut méter - stòp - a l’ha prëstamne un për un bèich lontan - stòp - darmagi che ij lunàtich a l’avèjsso pen-a ramassà - stòp - e mi i son ëstàit ëd col famos Luis sensa piotà - stòp - salut e ambrass - stòp - i tornerai pena finì d’andemne a spass - stòp».

I l’eve capì? Mi tut d’achit pròpi nò. Ël cìvich apopré coma mi, ma chiel a l’é pì afaità a le facende ’d polissìa e lesend la paròla ramassà a l’é dventà pì atent. I soma setasse al taulin con na bota ’d gaseus e doe bire. I l’oma mës-ciaje ansema a la mòda veja e le gòle dël mossé drinta al bicer a l’han gatijane prima ’l nas, peui ij miminèt ëd la boca e a la fin a son rampiasse su fin-a a la scàtola dij bindej. E lì, fra un bricio e un rissolin, j’ingranagi a l’han tacà a mòrdse un con l’àutr. La maciavelica a l’é presentasse sùbit pì ciàira: l’arferiment al canal e al capel, ch’a l’han ’l midem nòm e mach na majùscola a fé diferensa. Gnun dubi, col vagabond an licensa premi a l’é passà dal canal ëd Panama. Donca a l’é anandiasse a calé giù vers le tère dla Mérica meridional. A va bin, ma andoa?

Mè somà an divisa (bele s’a j’era an borghèis) a l’ha slargà sël pian dël taulin na carta geogràfica dla Mérica. Con ël dil ìndes a l’ha tacà a score an su e an giù, an sà e dëdlà. L’arvelassion a l’é stàit col Pero Pero ch’as les con la «u» a la fin. E va-là ch’i soma fërmasse al Perù. Giache, ma còs ch’a j’intra la lun-a con ël Perù? Tant coma n’ancuso con un pom carpendù! Andasend anans con nòstre evolussion sgatòire fra le paròle a l’é anviscasse n’àutr lum (i veuj nen blaghé ma a l’é vnume a mi e sòn mersì a mia conossensa dël mond ëd le pere con ij cristaj ch’a bërluso). Col mòt ëd na tèra andoa che la pieuva mai a taca a l’ha fame pensé a un desert, col dont baraba Sergin a l’avìa già fane avèj un sospet e alora? Ël desert pì famos dël Perù a l’é dit d’Atacama (memòria mia dl’Atacamite che da lì a ven, con ëd cristaj d’un bel verd carià e lusent, arcòrd ëd l’aram ch’a stërma ancreus).

Carlin nopà, sfrutand soe conossense agrìcole e campagnin-e, a l’é butasse a sturniché sla paròla «sron», cola che an lenga nòstra a s’arferiss a n’erbo dla famija dle roj, con pì precision a sarìa col che ij tricolor a ciamo «Cerro». Brav merlo, ma s’it diso ch’a l’é un desert a-i saran pa ’d piante nò? Carlin a l’ha vardame na frisa dë stòrt, ma sensa deme gnun-a benedission, ansi, quasi coma un bon pare passient a l’ha dime che an Perù as parla nen ël piemontèis, nopà lë spagneul. E bin, a l’ha dime fasend-me vërgogné për avèj mai studià le lenghe parlà da j’àutri, ma ’d pì cole dle fumele, che an ëspagneul «cerro» a veul dì montagna, un brich ansoma.

I son dame un paton an sla front disend: «Bòja fàuss ampachëttà a màchina con ël përfum dij ravanin!». Tuti e doi i soma gavasse j’euj a lese coj nòm cit cit ëd le montagne dël Perù: «Huascaran, Huandoy, Huantsan, Chopicalqui, Santa Cruz, Pomabamba, Carhuaçatac, Rajopaquinan, Chacraraju, Vinicunca, Alpamayo, e via fòrt». Ròba da anvërtojesse la lenga coma con ël giargianèis! Antant ch’i lesìo coj nòm straviros a në scapava fin-a quàich ëstissa ’d saliva che Carlin, pistin guernor dij papé, a suvava sùbit con la mania dla camisa.

Alora i l’oma lassà perde cola montagna dròla e i l’oma virà nòstra atension a j’àutre paròle. Na bestia con quatr euj, còs ch’a sarà mai? E peui d’euj d’eut méter! Ròba da fantasiensa. Na bestia ch’a amprësta ij sò euj fin-a a un coma Barba Sergin? Un ch’a riva lì an Perù, bel bel coma un canarin ëd Turin? Nò, nò. A peul pa esse na bestia vera, a l’é un dij sò sòlit giughèt ëd paròle.

Finìa la gaseus e le bire i soma andàit a canté ’nt n’àutra cort, an ësperand che l’ispirassion an tombèissa da quàich banda. A la sèira, gnanca a felo espress, antramentre ch’i travondìa un bocon strangojà ’d sin-a e la malparlanta am garonava dësdeuita ’nt j’orije, quaicòs a l’é ampadronisse ’d mia atension. Na bifa dësgiusta con un crovatin a righe a parlava dla lun-a. I l’hai chità ij mé pensé malmastià e i l’hai daje da ment. Col babao ansucrà a parlava dij festegiament ch’as fasìo an Mérica e un pò daspërtut për ij sinquant’ani da quand che ’l prim òm a l’era calà sla lun-a. Na stòria giumai veja.

Na paròla comsìa a l’ha dame un frisson, n’arbit al servel ancutì, na dëscaria elétrica. Ël nòm ëd col òm avosà: Luis Armstrong. La stansia a l’é anluminasse dël sol pì splendrient! Vard-lo sì Luis dël brass fòrt! Con un sàut i son rivà a la cornëtta e con le man tërmolante i l’hai fàit ël nùmer ëd Carlin. A l’ha rëspondume con ël rangòt d’un ch’a l’ha ’l bocon an gola. An pòch e pa nen i l’hai spiegaje tut. Adess ël misteri a l’era dësvelà: Barba Sergin a l’era andàit an Mérica për profité dle condission favorèivole a vardé, con j’euj stra-gròss d’un telescòpi, col dël Paranal, postà an cò dël Cerro Paranal (a 2.635 méter d’autëssa) ant ël desert d’Atacama an Perù, la facia lusenta dla lun-a e vëdde, miraco, la piotà ’d col Luis là. Da lòn ch’as capìa ’nt ël telegrama, Sergin a l’avìa nen fàit ij cont con ël virondolé dla lun-a dantorn a la Tèra, parèj a l’é trovasse ambelelì, con j’euj curios amplacà al telescò pi, ma sensa vëdde la part giusta dla lun-a : cola andoa ch’a son restà le prime piotà.

Sentùa mia spiegassion Carlin a finìa pì nen ëd complimentesse për mia dëscuerta e mi a dije che sensa ’d chiel i sarìo mai rivà a capì col misteri. Adess a restava mach pì da speté l’artorn ëd Barba Sergin con soa bàila anciarmanta. Eh nò, a l’avìa sùbit fërmame Carlin, a restava da capì andoa ch’a fussa finìa la magna. L’aragnà a l’avìa ancora quaicòs da stërmé.

Un quasi anvod ëd Sergio Notario (Soa Ecelensa Ratòira: Giari Tre Nos, alias Barba Sergin)