Fra Bagna Cauda e Amassidi

Al’é torna dontrè mèis che Barba Sergin a dà nen ’d soe neuve, ch’a sia colpa dël contagg o dël contacc? Da già che l’ann passà mie stòrie ch’a lo rësguardavo a son servùe da cissa, i veuj torna prové për vëdde se l’efet a l’é sèmper ël midem. Chiel, i lo seve bin vojàutri chi spete con l’anghicio ’d lese soe conte, a l’é un Barba giugarin e a l’é sèmper ëstalo, fin-a dai temp ëd quand che ij sò barbis a j’ero pì scur. Dal temp ëd quand ch’a scrivìa sle pàgi- ne ’d «La Slòira» (nòstr giornal piemontèis cusin che miraco a treuva neuva sava) chiel a l’ha manifestà na predisposission ai gieugh ëd paròle e a le faribolade. Alora mi i veuj campé lì quaicòs ch’a peussa smijeje, pura se mach da lontan. Am ven an ment na paròla nòstra ch’a l’ha nen un corispondent sìmil an lenga dë stat: ajassin. Adess i sento già rivé da la piassa (sì, la piassa për podèj rispeté le distanse sociaj, coma ch’as costuma dì ancheuj apress al contagg) ij bësbij e ij ciusion ëd la gent ch’a dis: «Figuromse se i conossoma nen costa paròla!». Eh sì, brava e bela gent, i la conòsse për le conseguense dolorose (nen ëd coj schinà da le morose!) ch’av lassa ai pé e miraco an companìa dj’euj ëd përnis (ma nen ëd cole parente dle quaje). Ambelessì a venta fé na precisassion da già ch’a-i son ëdcò ij quaj, ma costi-sì a son cole gòle, soens pien-e ’d lìquid, ch’as formo an sij pé o an sle man an conse- guensa d’un fërtagi continuà, magara për un travaj durà tròp.

Pijomla donca për n’àutr vers costa paròla. S’i la scrivoma al contrari a na ven feura nissaja e sòn a podrìa porté a pensé a na bela sitadin-a piemontèisa, visadì Nissa Monfrà. E përchè quaidun a ciama? Përchè a l’é conossùa coma Nissa dla paja e sòn për distinsion da l’àutra Nissa, cola che na vira a l’era part dël Piemont e che peui a l’é finìa an possess ëd la Fransa. Costa sconda as treuva an sël mar lìgur e a l’era ciamà Nissa dël mar, sta vira për nen confond-se con Nissa dla paja. Costa Nissa a l’avìa col ëstranòm lì an conseguensa dla realtà d’un temp ch’a la vëddìa con ij tèit ëd le ca fàit aponto con la paja. Nissaja donca a podrìa portene a considerela na dëspresia ’nt ij confront dij sò abitant, ma a l’é nen parèj. Eh già, ma nissaja a podrìa coleghesse a la paròla niss, ch’a sarìa cola macia bleuva o scura ch’as forma an sla pel an conseguensa d’un colp batù contra un canton aùss. N’ansema ’d niss a podrìa esse na nissaja, pròpi na bela dësgrassia!

Con n’àutr rasonament dròlo i podrìo pensé ch’a sia nassùa da l’union ëd doe paròle: aj e sassin. L’aj i lo conossoma tuti për soe virtù meisinòire e për esse l’element fondamental an l’arseta dla Bagna Càuda (cola da òmini e nen cola passà sla rapa dij mangiabanane). Che peui a servèissa ’dcò a slontané le masche a l’é na teorìa tuta da dimostré, magara a l’é pì bel fé chërde ch’a fonsionèissa ’nt fé scapé ij verm da le masnà.

Sèmper ravanand su quàich significà e përchè nen chërde che cost nòm a s’arferissa pa, an considerassion ël la final an «in», a na neuva profession (o miraco veja): cola ’d chi ch’a produv l’ajà. Për chi a lo savèissa pa l’ajà o ajada, a l’é na sàussa con l’aj coma ingredient particolar, ch’as peul compagné con ël bujì o con d’àutre pitanse. e ch’a fà tant bin al fià e a slontan-a ij rompaciap... Gieugh, giughin giughèt la fantasìa am pòrta ancora an gir e sta vira an companìa ’d n’osel: l’ajassa. Ch’a sarìa peui col ch’a ven ëdcò ciamà berta e ch’a l’é conossùa për soa costuma ’d bëcché le còse bërlusente për portesje ’nt soa nià. Ij sò pipì a podrìo nen esse d’ajassin? S’i seve pistin i peule propon-e ajassòt, ma sòn mach përchè i veule nen demla vinta!

Comsìa l’àutra paròla ch’a se smon am pòrta a consideré quaidun ch’a massa për ëd motiv nen tròp onorévoj, almanch ant la pì part dij cas. As capiss che un a podrìa sassiné quaidun dij sò sìmij an dovrand l’aj, a l’é mach na question ëd quantità. I sai nen s’i v’arcòrde ’l «Tango dla sòma d’aj» cantà da Gipo, lì i rivavo nen a l’amassidi ma tranta giornà ’d degensa, gavà le complicassion, a podìo già giustifiché l’intervent ëd la Magistratura.

Tornand al prinsipi dla torna i soma an camin ch’i giugoma, o mej i l’oma giugà, con l’ajassin che daspërchiel lòn ch’a fà? A cissa e a fora con un dolor mal da soporté. Alora mi i l’hai fiusa che almanch un ëd vojàutri a sia amusasse e che Barba Sergin a treuva ’dcò chiel la cissa për mandene quaidun-a ’d soe bele conte. Sta vira i penso ’d nen avèj tocà quàich cantin (ch’a sarìa peui la còrda pì fin-a dël violin e donca pì sensìbila al toch) ch’a l’abia dëstorbalo, parèj a l’avrà nen da pijeme verbalment a scopass.

Alégher e bon pro a tuti.

Un quasi anvod ëd Sergio Notario (Soa Ecelensa Ratòira: Giari Tre Nos, alias Barba Sergin)