Sergio Notario/Ël viros e ij neuv tràbicoj për fé vonòsse Turin
Ël viros e ij neuv tràbicoj për fé vonòsse Turin[modifiché]
Viros con la «o» sensa acent che an piemontèis as les coma la «u» italian-a; d’àutra part a l’avìja già scrivulo ’l Magìster dij Magìster ëd la Lenga Piemontèisa, val a dì Milo Bre su sò Vocabolari: Viros. E pa un Viros da gnente, un Viros con la coron-a për mandé ’d pì a carte quaranteut sta vita a tuti, già nen sempia dël sò.
A bastava nen n’invern ch’a smijava pì a na Prima për nen dì n’istà, nen na stissa d’eva e parloma nen ëd la fiòca che an sità i savoma pì gnanca lòn ch’a sia (ij masnà ch’a vivo mach a Turin a l’han mai vist un burabacio ’d fiòca, pòvri teto!!). E adess ël Viros ch’as dà bin da fé a ampinì cole che n’andvinaja piemontèisa a disìa: «Chi a la fà, a la fà për vend-la, chi a la compra a la deuvra nen, chi ch’a la deuvra a la ved nen». E a perd nen temp, a n’ampiniss ëd cole tante che ij sotror a fan pì nen a temp a mandeje tuti a mangé la salada da la part ëd le rèis!
Pòvri noi che vita grama ch’i foma! I m’arcòrdo che quand ch’i j’era cit a-i era quaidun bin vej ch’am contava che quand chiel a l’era masnà a l’avìa vist le montagne dij mòrt për la pest. Costa a l’é nen lòn, ma j’arsultà a son ij midem. E i soma obligà a sté tuti ’nt ëca e s’as seurt për andé a fé le spèise, mach un e ch’as dësgagia e ch’a staga leugn da j’àutri. Bruta vita për tuti, për coj ch’a tiro ij caussèt, pòvra gent, e për coj ch’a vivo përchè ch’a peulo nen fé gnente. E pensé che la Comun-a ’d Turin a l’avìa da pòch tirà feura na neuva pròpi anteressanta, fòravia! Cola ’d porté la gent ëd Turin o ch’a ven a Turin e ch’a veul fé ’l gir për vëdde ij pòst anteressant, con un tràbicol a pedaj. A l’é un tràbicol ch’a smija a coj ch’a l’han ij Cinèis e ch’i ciamoma «risció».
A l’é a tre roe e a pedalé e a guidelo a-i é un ch’a l’ha fàit un cors e ch’a l’ha pijàit l’autorisassion për portelo. A son fàit apòsta për porté doe person-e pì na masnà, setà tranquij sota ’n tèit trasparent che, s’a ven nen giù a verse a lassa vëdde da bin le blësse dla nòstra sità. Sti triciclo a son na manera polida për nen antossié l’aria e còmod për podèj gòdse le blësse ’d Turin.
Chi ch’a l’ha avù sta pensada a l’era già tant temp ch’a j’era pront për parte, ma ’l problema, coma scasi sempre, a l’era na question ëd nòrme e régole da sistemé. Adess a l’avìo rangiala; d’àutra part se a Turin a l’avìo rangià «cola dël bur», veusto nen ch’a rangèisso ’dcò costa dël tràbicol!?
Chi ch’a l’avìa proponù l’inissiativa a l’é l’asienda «Bici-T» che, d’acòrdi con la Comun-a, a l’ha duvertà ij pòst ëd partensa ch’a son an Piassa Carignan e an Contrà Montebel, andoa ch’as treuvo ij tràbicoj con col ch’a-j pòrta e as peul serne tra tre përcors: 1) Ël sènter dla sità (n’ora ’d vìsita, cost 40€); 2) Ël sènter dla sità pì ël parch dël Valentin (n’ora e mesa, cost 60€); 3) Ël sènter pì col che adess a ciamo ’l «Quadrilatero» e ch’a l’é la Turin ëd l’época roman-a butà a neuv con boteghe, òsto, licorarìe, tut duvert fin-a a tarda neuit (ëdcò cost 60€).
L’inissi dë sto progèt e coj ch’a l’han pensalo già tant temp fa, a conto ch’a l’é na stòria longa ch’a veul serché na manera neuva për giré la sità. Përchè ch’a son ël Grup ch’as ciama «BikePride», darmagi ch’a sìa n’anglèis ch’a veul peui dì «Vant ëd la bici» e ch’a son coj ch’a organiso, minca ann, na gròssa manifestassion andoa che tuti ij par- tessipant a fan un grand gir ëd la sità, tuti mach an bici, dai masnà a j’ansian. La Pressident ëd l’Asienda as ciama Elisa Gal, ch’a l’é ’dcò cola ch’a organisa cola manifestassion ch’i l’hai dit, a spera che sto travaj a peussa dventé pì fosonant. Quand ch’a l’han mërcandà con la Comun-a, për doi agn, për fé seurte ’l regolament, a l’han proponù tante idèje, ma la Comun-a a l’ha sernù, për adess mach cola turìstica.
Ma chila a l’ha la speransa che, sensa avèj pressa, as peussa rivesse ëdcò a ’d servissi për coj ch’a stan a Turin. Chila a dis: «I l’oma nen pressa, i soma già content d’avèj otnù lòn ch’i l’oma portà a ca. Val a dì: «Ij neuv tràbicoj con doi pòst e na masnà, na manera silensiosa d’andé an gir, le «audioguide» an italian, fransèis e anglèis (mi i-j giun- to la speransa dë scoté ’dcò cola an lenga piemontèisa).
Ma a l’é pà tut, a dis chila, a son ëdcò na manera, che j’asiende a podrìo dovré coma spassi për fesse conòsse! Mi i peuss gionteje na còsa. Sossì ch’a riva ’dcò da noi a l’é na còsa ch’as ved già da un bel pòch temp, an mes mond. Noi n’Italia i rivoma adasiòt adasiòt. Tutun sta vòlta i podoma dì che Turin a riva për prima. E sòn a l’é nen pòch, dal moment ch’is foma sempre bagné ’l nas da quàich àutra sità! Për na vòlta aussoma su nòstr stendard, col bel ëd Turin, col che la Comun-a a veul nen savèjne ’d buté sij Palass Pùblich, col ch’a arcòrda lòn ch’i soma stàit e lòn ch’i voroma ’ncora esse e che gnun a deuv gavene!