Sànder Motin/Ij drocheri dla gesia vichinga 'd Hvalsey
Ij drocheri dla gesia vichinga d'Hvalsey[modifiché]
Ij drocheri dla gesia d’Hvalsey a son la tistimoniansa mej conservà dla presensa vichinga an Groenlandia. As tròva an col che j’anctich coloniseur scandinav a ciamavo “Stansiament Oriental” fondà riva l’ann 1000 e ch’a l’é stàit un dij pì amportant sit viching ëd tuta l’ìsola.
Sempe ant la gesia a l’é stàit signà l’ùltim document ëscrit, n’at ëd mariagi dël 1408, che atesta la presensa vichinga an Groenlandia. Dòp antlora tuta la popolassion europenga dl’ìsola, che comsìa a l’avìa mai passà le 2.500 përson-e, a l’é dësparìa sensa lassé ‘d trase. Quan che n’imbarcassion alman-a a l’é tornà an Groenlandia dël 1540 a l’ha trovà tùit jë stansiament scandinav dësabità.
A l'é pròpi ant ël cors dij sec. XIV e XV che tùit jë stansiament fondà dai Vichingh a son dësparì d'autut. Costa sparission a l’é an quant ël calé dle temperature, ancaminand dal sec. XIII, con lòn ch'a ven ciamà ël Cit Perìod Glassial. Le pì basse temperature dj'ùltim 2000 agn a son rivà trames la fin dël sec. XIV e 'l prinsipi dël XV.
Studi dj'òss uman ëd col temp a mosso che la popolassion scandìnava a l'era malnurìa, miraco a càusa dl'erosion dël teren portà da la sparission dla vegetassion genita dël pòst an séguit dl'agricoltura ch'a l'avìa pijà pòst ëd pra e d'erbo.
A l'é dcò possìbil che la malnutrission a fussa fin-a conseguensa 'd n'infession pandémica. D'àutre ipòtesi a consìdero la possibilità 'd conflit armà contra j'Inuit.
Studi pì recent a sugerrisso che jë scandinav a l'abio abandonà gradoalment la Groenlandia sora 'l sec. XIV dasà che l'avòri 'd trichech, la mercansìa d'esportassion pì 'd valor ëd l'ìsola, a l'era motobin calà 'd pressi për la competission con d'àutre smerse d'avòri pì valutà.
A venta dcò pensé che sensa ij vadagn dl'avòri 'd trichech a jë scandinav a mnisìa manché l'intrada pì amportanta për caté vërdura e bosch për ëscaudesse, ben vitaj për l'esistensa 'd gent europenghe e che an Groenlandia a mancavo bastansa.
La colonisassion vichinga dla Groenlandia a l'era smensà aranda l'ann mila, giutà dal chërse dle temperature an lòn ch'a l'é stàit ël perìod càud dël temp ëd mes. La pì part dij coloniseur a rivava da l'Islanda e a l'avìa stansiasse ant le bande sud-ossidentaj dl'ìsola, an ciamandla Grønland, valadì "tera vërda". Pròpi antlora la Groenlandia a l'era pì vërda e meno giassà che ancheuj con la preuva ch'a son ëstàite trovà 'd trase d'agricoltura ant ël meridion ëd l'ìsola. Djë scav archeològich a l'han evidensià 'd banchet anté ch'a l'han consumà carn ëd beu e 'd feja.
Quan che la Danimarca-Norvegia a l'ha rivendicà 'l teritòri e dòp quèich sécol sensa gnun-a relassion an tra Vichingh groenlandèis e scandinav d'Europa, a l'era naie la tëmma ch'a fusso tornà pagan. Na spedission missionaria dël 1721 organisà për porté torna la Cristianità a l'ha pì nen trovà pa gnun Viching groenlandèis, parèj ch'a l'ha ancaminà converte j'Inuit nativ ansema la fondassion ëd colònie comersiaj vlongh dla còsta për cont dla Danimarca-Norvegia.
