Remo Bertodatti/Stòrie d'eva
Stòrie d'eva[modifiché]
Là sota un pavajon ëd sàles...
Adiso: «Chi a deurm a ciapa nen ëd pèss»... Bàbole! I l’hai pëscà pì ’d na vòlta da l’alba al sol sot, ciapand-ne gnun coma coj ch’a tacavo a l’ora dël vespr. A venta esse bon!... Bon... e che la bon-a stèila at basa an front e che gnun at fasa la dëspresia ’d dite: «Ch’a na ciapa tanti nèh!». Auguri che, për ës-cèt ch’a sia, a val un: «Torna pura a ca!».
Cola matin i son alvame prima dël sol. I son anfilame ’nt ij gambaj e vestì ’l giachèt da mila sacòce e sacocin, bon-e da ten-e ardrissà lamon e piombin e natin e... minca sòrt ëd bocon. Zichin-zichèt i son rivà a l’eva che gnun a l’avìa fame la dëspresia dl’auguri. Gnanca Madlen-a. Chila a l’avìa mach argalame un soris a euj sarà e, adess ch’i-i penso, miraco a l’era gnanca për mi tant ch’a l’era ambrassà a l’ùltim seugn. Për trové gnun i l’avìa tacà për ij pra. Mie pianà a j’ero na riga sombra ant le brase ’d rosà vische al prim sofi dl’alba. La Lera a s’andorava e a l’era un «bondì»... La Stura a passava an cantand e a cissava a la pësca. Mia lignòla a l’ha tacà a mné, an longh e an largh për l’eva, ël lamon vestì da verm. Na passà sota riva: «gnente!». Na carëssa a na ròca: «gnente!». Gnente ’nt la s-ciuma d’un sàut... ant la fiaca ’d n’armeuj... sël frisson d’un ravin ... ant l’ancreus ëd na tampa. Gnente... gnente ’d gnente... mach la gòj ëd la Stura ch’a passava an cantand. Fin-a la lama ’d Barba Gian am disìa che ’d nò, combin ch’i fussa rivà a gatagnàu për nen feme vëdde (da le trute, as capiss!).
Tutun pì sota, pròpi ’nt ël basin ëd doi corentin, i l’hai sentù ’n colp... n’àutr e n’àutr ancora. Ij colp ch’a dà la truta, nopà ’d sentje ’nt la cana, it i-j sente ’nt ël cheur: ciàir che l’emossion at ciola. A-i é chi a dis ch’a venta tiré sùbit, chi ’d dé ’d lignòla, ëd conté fin-a a tre e tiré... chi ’d fé coma ch’as peul. I l’hai fàit coma i podìa e ’l lamon a l’é surtiss-ne polid coma ’l di ch’i l’hai catalo. Pì a bass (ël pòst a l’é un segret) a-i é na tampa sota ’n pavajon ëd sàles; anfilé la lignòla a l’é bin malfé ma studià ’l trigomiro... Mi i son bon e, cola vòlta, trovà l’eva al prim colp, i l’hai pogià la cana a ’n branch forcù.
Dantorn la pas ëd la valada rijenta al sol che, giumai, a la basava tuta. J’euj a sghijavo an sle fiòche e sla cana, sle nìvole e sla cana, sël vòl d’un farchèt e sla cana... sla cana ch’a bogiava mai. Passion e bon sens a cicognavo për resté o torné a ca quand che la cagnëtta bianca ’d Baril a l’é mostrasse là an fond. Sautërland an sël verd coma na farfala dij còj, a l’é volame a còl con na longa parpajolada ’d feste.
La cavagnòla a l’era aranda a la cana e chila, dociaje ’l fond dal përtus dël coèrcc, a l’é virasse a spòrzme tut sò aringret da col museto ch’a smijava ciamé: «Gnente?»
«Gnente» a l’ha socrolà mia testa... A l’é fasse avzin seriosa e, quacià sò magon davzin al mè, a l’ha spetà ch’i la sulièissa an sël rastel ëd la schin-a. ë s-ciancon a la cana a l’ha butà fin a l’arlass. Un bati- cheur ëd colp e ’l pontin a l’é campasse ’nt l’eva. I son aussame ’nt un nen e lest i l’hai ambrincà e drissà la cana ch’a l’é dobiasse coma tirà da ’n monstro. Tra mi e ’l monstro a l’é angagiasse na lòta sël camp ëd bataja dla tampa. L’eva a s-ciopava da tute bande antorn a na macia d’òr e d’argent ch’a fasìa dle matrià. Mia ment a brajava: «Maria!»... Mie gambe: «Giaco-Giaco» e mè cheur, coma un batòcc, a sonava a baudëtta sla framenta dij sacocin. A son moment ch’a duro ’n moment, ma che at lasso n’arcòrd che a dura. Gionté che ’l trigomiro ’d seurte dal pavajon dij sàles, provist ëd truta, i l’avìa ancor pa provalo e av sauta ciàira l’idèja ’d coma i fussa ant j’ambarass. Ma a-i son ëd moment ëd boneur ant la vita ch’it sas pa spieghete.
Cola vòlta a l’é bin ëstàit për parèj se, a n’ùltima tirada ’d cana, la lignòla a l’é anvërtojasse an sij branch e daj branch dij sàles la truta a l’é tombà an tèra ’ma ’n pom. «Pòvra truta!». A l’era bela, gròssa, variolà ’d nèir, d’òr e d’argent... con dij pontin ross, gròss coma j’euj ëd la cagnëtta... coj euj ch’am vardavo rijos e ch’a speciavo mia gòj, la dosseur dël paisagi e le gibigian-e dla Stura ch’a passava an cantand.
Remo