Piergiuseppe Menietti/Neuit ëd Natal
Neuit ëd Natal[modifiché]
La lavandera a gava le man da l’eva, ai suva ’nt ël faudal e peui as massagia la schin-a doleuria. Ël minusié da fianch a chila a pòsa la ressia tirand ël fià. A vardo ’l fré che adess a peul dëstachesse dal calor ëd la fòrgia. Ij doi angelèt a piego ’l gròss bindel con la scrita «Gloria in excelsis deo» e a calo dal cel ëd papé bleu, con le stèile d’òr, për setesse ansima a na pera. La bela fija con ël mantel celest e ’l vejòto simpàtich ch’a l’é con chila as artiro an fond a la balma për arposesse. Ël vej savi, con la longa barba bianca, a proclama con vos àuta e perentòria: «Ciambrea! I dovoma fé na ciambrea». Ij bërgé, la fomna ch’a pòrta ’n vas an testa, j’artisan e ij campagnin as seto tuti an cìrcol.
A l’é neuit e j’uman a son artirasse: ël presepio a peul pijé vita. Ël vej savi a ancamin-a a parlé dosman: «Combin ch’i l’abia fàit dë studi përfond, i son ancora nen bon ëd definì da bin j’uman ch’a son nòstri padron». Ël fré a gionta, con soa vos përfonda: «A son bin dròlo: an campo an përzon a lë scur për óndes mèis e peui an buto an bela mostra për un lass ëd temp che a va da vinteut a trantesinch di. Da nen chërde!». «A l’é vera» a gionta ’l vasé «un mèis ch’a venta sté ferm dël tut, përché j’uman a comparisso a sorprèisa e an vardo: ëd vòlte coj pì cit an ciapo, an ambòsso. A gionto da stërmà ’d figure ch’a son nen ëd nòsta siviltà». «Sì» a continua la lavandera «coma col òm a caval, tut vestì ’d fer, ch’a l’avìa contane ’d torneo e bataje. Ròbe ch’as capisso nen».
Ël vej savi as carëssa la barba e a dis: «I conossoma bin pòch an sla siviltà dj’uman, ma da ’n bel tòch i soma sicur che a l’é nen mach fàita dai quatr element ch’an dòmino: l’òm grand, la fomna che a lassa ’n bon përfum ëd fior, ël mas-cc pì cit che mincatant a në spòsta o an ambòssa, la fumela cita e bionda, che an varda con ij sò ujon celest. I l’oma vist d’àutri uman: pì vej, con face diverse, cheidun con j’euj guernà da véder riond. Sta siviltà a dovrìa esse compòsta almanch da vint përson-e». Na pòrta a scrussiss ant lë scur, as sent armor ëd pass: ël paviment ëd la stansia vzin-a a l’é ’d bòsch e a schërzin-a. La lavandera a torna ëd corsa al sëbber, ël fré a la fòrgia. Tuti a arpijo sò pòst e a ten-o ’l fià. Guaj se j’uman a-j vëddèisso an ciambrea. Ma gnun a intra ’nt la stansia dël presepio. Le statuëtte a speto ’n quart d’ora, fërme an soe posission. Peui a torno a pijé vita e as rangio an cìrcol antorn al vej savi.
Ël vasé a fortiss: «Ël misteri prinsipal a resta col ëd j’óndes mèis ch’i vivoma a lë scur, tuti ambaronà drinta a na scàtola, e peui la lus e la glòria ch’a duro mach un mèis». Lë scrivan, ch’a l’é ’n pòch tìmid, a lassa ’l taulin e as avzin-a: «La vita dj’uman a l’é gropà a la lus. I l’hai sentulo dal mas-ciòt ch’a arpetìa na lession dë scòla a la fomna granda ch’a sà ’d fior». «A l’é vera» a seguita ’l vej savi «Mi i l’hai na teorìa: j’uman a passo óndes mèis a lë scur, ant na sòrt ëd durmìa ch’a smija a la nòsta.
Peui as visca na granda lus (i l’hai sentù cheidun ch’a lo ciama «sol» o cheicòs parèj) e për un mèis as dësvijo». «Già, e a mangio mach na vira a l’ann, a dis ël vasé. Ambelessì, dnans a noi. Iv arcòrde? L’ann passà, l’uman pì vej – col ch’a smija a nòst savi, ma ch’a l’ha doi véder tond dë ’dnans a j’euj – a l’ha dit: “Ël mangé a l’é vita”». «Sì...» a conferma un-a dle campagnin-e (cola con la vesta maròn e ‘l fassolèt bianch) «la smorfiosa ch’a sà ’d fior a l’avìa dije che, miraco, a stasìa mangiand un pòch tròp e chiel a l’ha pròpi rësponduje: “Ël mangé a l’é vita”». «Ël disné a l’é na costuma ch’as arpet tuti j’ann, a nòta ’l minusié. Un ritual ëscandì da tante pitanse, che a l’han përfum e nòm divers». La péndola a son-a doe vire. Tuti a scoto ij bòt ciuto, pien ëd pensé.
Ël vej savi a arpija la paròla: «Tornoma a nòstra siviltà! A-i é ’d chestion tutàutr che ciàire. Coj doi dla balma, për esempi. Chila parèj giovna, eleganta ’nt sò mantel celest e chiel... ». Ël minusié a lo blòca: «Për mi chiel-là a l’é ’d sicura ’n minusié. A l’ha lë sguard inteligent e le man gròsse, faità a sposté ’d gròss tòch ëd bòsch». «Nò, a lo blòca ’l fré, second mi a fà mè travaj. A l’ha le spale fòrte d’un ch’a bat ël fer a colp ëd massa». Lë scrivan a bësbija tut genà: «Mi i penso che chiel-là a fasa mia profession. Coma a l’avrìa fàit a dventé l’òm ëd na fomna parèj giovna e bela s’a l’avèissa nen anciarmala con na poesìa? Mi i son sicur ch’a sà lese e scrive». «Lòn ch’a lassa pì interdet» a arpija ’l savi con vigor «a l’é col citin che a sauta fòra a l’amprovista an mes a lor, ant la grupia, chèiche ora anans che j’uman as buto mangé. Parloma peui nen ëd j’ùltime giornà anans ch’a ancamin-a ’l moment ëd lë scur.
Quand ch’a rivo coj tre rè con sò cadò e con soe lenghe ch’as capisso për gnente». J’àngej, an dispart, a scoto ciuto tuti ij dëscors, con un soris leger an sij làver. Ma a na certa mira a l’han n’arsàut, coma tuti j’àutri. A l’é sentusse ’n romor lassù, a drita dla balma ’d nata. Da l’erbo ’d Natal lì vsin a l’é cascà ’n cit babaciòto ’d fiòca, o mej, ëd bòsch piturà ’d bianch. «Aaaah, n’extrapresepio!» A crija la lavandera. Ël vej savi a bogia nen na parpèila: «Ti, entità diversa, ti ch’it ven-e da col univers pien ëd pianeta lusent e colorà: bale andoa, miraco, a së stërmo forme ’d vita che noi i conossoma nen. Ti, entità dl’erbo, disne s’it ven-e an pas e set-te sì con noi!».
Ël babaciòto ’d fiòca a s’avzsin-a arsautand: «Cerea a tuti, mi i son Freddy! I son nen cascà a cas, i son bogiame pian pianòt e, a la fin, i son lassame casché da la rama finiend ant vòst mond. Na bela bòta! I son nen un nemis. I son ëvnuit a porteve ’d verità bele neuve». «Gnente ’d meno!» A dis ël fré con soa vos përfonda e Freddy: «I l’hai sentù vòstre teorìe, mi i n’hai d’àutre, frut ëd mia esperiensa». Tuti a lo vardo sbalordì e chiel a ancamin-a a conté, con soa vos frèida. La vos d’un babacio ’d fiòca pròpe ver... «An mia gioventura, anans d’intré a fé part ëd la siviltà dl’erbo, i son ëstàit ant un pòst ch’a lo ciamavo “la botega”.
Sarà ’n mia scàtola i sciairava gnente, ma peui a l’han ficame darera na fnestra motobin gròssa, j’uman a la ciamo “giojera”. Vardand travers col véder gigant i l’hai dëscuvert che lor a son bin pì ’d vint, coma i pense vojàutri». «Séguita!» A dis ël savi carëssand soa barba. «A son tanti, tuti divers l’un da l’àutr. Grass, màire, grand, cit, pòver ch’a vivo për le stra e rich con ëd bele ca. As bogio su certe scàtole colorà, con le roe. E peui... e peui, vardé bin, ël cel a finiss nen andoa ch’i dise vojàutri». «Conta nen ëd bale» a dis ël fré «ël cel a finiss lassù, pen-a dzora dla balma».
E a mostra lòn che, për la siviltà dël presepio, a l’é ’l cel: ël papé bleu con le stèile andorà e a gionta: «Dzora al cel a-i é ’l bianch, che a l’é dj’uman». «Basta parèj» a dis ël savi «I l’oma fatigà motobin për fé l’ipòtesi che i sostenoma. It saras nen ti, babaciòt, a fene cambié ideja! Torna ’nt la siviltà dl’erbo, tra cole bale colorà!». Freddy, ël cit babacio ’d fiòca, a rëspond nen e as lìmita a sopaté soa testa, dròla e rionda. Ij doi àngej che, coma sempre, a l’han seguì tut sensa parlé, a lo ciapo con grassia e a vòlo arportand-lo a la rama dl’erbo ’d Natal d’andoa a l’era lassasse casché. Ant la ca as sent ël son d’un dësvijarin, un baj e ’l rumor ëd pass.
Minca statuëtta a arpija soa posission: la lavandera a buta le man ant l’eva, ël fré a arpija a bate ’l fer e ’l minusié a ressié ’l bòsch. Ant la balma la bela fija con ël mantel celest e sò vejòto as buto a sò pòst antrames ël beu e l’asnèt. La fomnin-a uman-a a cor a vardeje con ij sò euj celest; a-i riva ’l mas-ciòt ch’a buta doe feje e ’l bërgé ’nt ël laghèt e peui a scapa via an rijand. Ij di a passo e, a la fin, ai riva la neuit dròla, quand che la fomna ch’a sà ’d fior a intra ciuto ciuto e a buta ’l Bambin ant la grupia.
Peui a s’artira sensa fé rabel e la siviltà dël presepio a peul torné a pijé vita. Ant ël silensi dla ca, tuti a vivo n’aria tranquila, squasi màgica. L’angiolèt ch’a parla mai a fà sente soa vos melodiosa: «A l’é la neuit santa, domje dapress a la comëtta!» Ël vej savi a considera: «La comëtta a l’é fërma dzora a l’intrada dla balma, coma j’àutre stèile dorà ’nt ël cel». «Avèj fiusa...» La comëtta a s’anlumina, soa coa a ven sempre pì gròssa e a anvlupa tut ël presepio. Un turbij silensios, na mùsica dossa, na vibrassion sutila... e le pcite figure ’d plàstica as trasformo an përson-e uman-e. Soe casòte ’d cartapista a son trasformasse ’nt un paisòt ver: Nazareth; ij bërgé dël presepio as mës-cio a coj ver, ch’a pòrto ij sò cadò vers la balma, andoa na masnà pen-a nà a splend ëd lus.
J’àngej a canto: «Gloria in excelsis deo» e ’l vej savi a seguita a contemplé anciarmà ’l cel bleu, trapontà da stèile luminose. Na stèila as dëstaca, a traversa ’l firmament e ’l savi a manifesta ’n desideri: «Për festegé ’l Natal, tuti ij pòver dël mond a dovran avèj ël piat ch’aj pias ëd pì. A lo troveran ansima a soa tàula pitòca o ’n sël marciapé andoa a son ëstrojassà. Un bel piat ëd ris a la cantonèisa për ij cinèis, un pudding për j’inglèis, un pito rustì për ij merican...» Ël savi a pensa ’n moment: «E për ij piemontèis? E bin, për lor, un piat parèj d’agnolòt a pr’un!». E a gionta: «Con na bela bota ’d Nebieul... ma ’d col bon!».
Piergiuseppe Menietti