Piergiuseppe Menietti/La fàbrica dij subièt
La fabbrica dij subièt[modifiché]
La marminela dl’àcid citrich a l’avìa cormà la misura. I lo vendìo an botega, ël citrich: a l’era bianch coma ’l sùcher e a servìa për deje ’n pòch ëd gust aj vinòt, ma cola sèira mi i l’avìa dovralo për n’àutr but. Nòna e mama a l’avìo scaudà ’l cafelàit e a l’avìo butà le doe scudele an sla tàula. Lest ’ma un foìn, an cola ’d nòna i fico un pëssion d’àcid citrich, parèj ’l làit a trinca e le doe fomne a san pì nen còsa disne. Stess làit, stess cafè, ël midem peilin, le tasse bele polide e, varda mach, un cafelàit da esposission e l’àutr ch’a fà scheur mach a vardelo. Na ròba da comissari Maigret. Studia studia, a capisso che l’indissià i son mi e, piait a le strèite, i devo confessé la marminela.
«Vërgògna marsa! It podìe anvelené nòna…» a l’ha dit mia mare esagerand motobin, «ma costa a l’é l’ùltima, nèh! L’ann ch’a-i ven it marce a scòla dai prèive e it vëdras ch’at drisso. Ah, s’at drisso». Dit e fàit, a otóber, i l’hai ancaminà a fé ’l colegial a mes servissi, an përzon da la matin a la sèira, con le giornà scandìe da j’orassion coma se i fusso ’nt un convent. Gnente ’d mal, për lòn, ma la dissiplin-a a vnisìa al prim pòst, a l’era tremenda, e ij prèive an comandavo a colp ëd subièt: na subiada, tuti an fila, n’àutr subi decis e tuti ciuto. Col cit ëstrument cromà a l’era ’l sìmbol dël podèj debordant dij superior. Mi i j’era lamentame con barba Nòrino, ël frel ëd la nòna dël cafelàit ansucrà con l’àcid citrich. Barba, ch’a na savìa una pì ’d Bërgnif, a l’avìa dime che chiel ij subièt a savìa coma feje, bej e sensa fatiga. A bastava pijé na tòla (cola dle scàtole dij pòis a andasìa pròpe bin), spiatlila e tajela a forma ’d T. Ij doi brass ëd la T a vnisìo piegà an manera da formé ’l bochin anté ch’as sofia. L’àutra part ëd la tòla a vnisìa anrolà con le pinse tonde e ’l subièt a l’era pront për esse dovrà.
Bel, col subièt! Ël di apress i lo pòrto a scola e tuti ij gagno a vardo sta maravija, ansi, cheidun a veul comprela. Parèj am ven la bela idèja d’ampianté la fàbrica dij subièt. A la sèira i na prontava sinch o ses e l’indoman ij vendìa a des lire l’un (a l’época con sinquanta lire it pagave ’l cine dla paròchia e con quìndes it catave në stick a la menta o al limon). Ant ël gir ëd na sman-a la cort ëd la scòla a l’é dventà la ca dij mat, pes ëd cola dl’obergi dij doi pin ëd via Giulio: desen-e ’d cit a subiavo da sì e da là e quand che ’l prèive a dasìa sò subi maestos për cheuje le feje dësperduve, pòchi as n’antajavo. Sensa vorèilo i l’avìa creà la democrassìa dël subièt e lòn, ij magìster, a vorìo nen travond-lo. Parèj – con la scusa dël rabel ch’as fasìa – a l’han sequestrà tuti ij subièt e un reverend gris, gròss e grass a l’ha scarpisaje da bin con ij sò pioton. Peui, ëd brut, a l’ha pijame ij sòld che i l’avìa ancassà: për boneur le monedin-e a j’ero sicure a ca, andrinta a na tòla scampà a la fabricassion dij subièt. An sacòcia i l’avìa mach vint lire e ’l prèive a l’ha pijamje disend che la stòria a finìa nen lì. An efet a l’é sautaje fòra ’n batibeuj ch’a finìa pì nen: për mi na bela lavada ’d testa dal retor; mè pare tut genà ch’a disìa che chiel a na savìa gnente e ’l magìster bin intensionà a feme trové longh pì ch’a podìa. A venta savèj che, ant cola scòla, ij diversi pian dël palass a l’ero colegà da na scala ficà andrinta a na specie ’d torion riond, ch’a sporzìa da la faciada dla cort. A lo ciamavo «la torëtta» e, ansima, a-i era na trassa ch’a cissava l’imaginari dij cit. Tuti a pensavo al panorama ch’as podìa gòdse da lassù e, a fòrsa dë sgonfielo, ël magìster a l’avìa promëttù ch’a l’avrìa portane tuti là dzora, metà classe për vira. Sì, pròpe tuti j’anlev, ma nen ël fabricant dij subièt ch’a l’era an castigh. Ël prèive a l’era stàit sever, un ver Torquemada: ij cit brav an sla torëtta e col gadan ëd Menietti giù ’nt la cort, a cheuje lë mnis dal paviment.
Mentre i fasìa col travaj, tut meusi, i sentìa le vos alegre dij compagn lassù an mes al cel e, mincatant, i vëddìa sponté la testa dël magìster ch’a së sporzìa për vëdde che mi i përdèissa nen temp. I l’avìa an man na scàtola ’d cartron e i cuija tochèt ëd papé, chèich boton, un tòch dë liassa s-ciancà, le bachëtte ’d bòsch ëd jë stick, ëd feuje sëcche, doe biro fruste… Tornà an classe, ël magìster a l’avìa detà ’l tìtol dël tema: «La mia visita alla torretta» e a l’avìa dime: «It lo fase ’dcò ti e se it j’ere nen arang-te! It ses nen meritatla, la torëtta, ma ’l tema it lo fase l’istess!». Coma fé? L’ispirassion diabòlica a l’é vnume sùbit: i l’hai contà për fil e për segn l’esperiensa fàita an sij cubèt ëd pera dla cort, parland ëd la liassa s-ciancà e dij tochèt ëd papé; dël color divers ëd le pere e ’d tante d’àutre drolarìe. Quand che ’l magìster a l’ha lesù ’l tema a l’é antabacasse nen pòch e a l’ha spedime, mi e mia pressiosa composission, dal retor. I tambusso a la pòrta, i intro ’nt la diression: pianele bele lustre, quàder ëd la Madòna, tanti lìber e, darera dla tàula, ël cap dij prèive ch’a më speta con la facia scura. Jë spòrzo ’l tema e chiel a ancamin-a a leslo tut serio. Tutun, man man ch’a va anans, a cambia espression; ij làver ancamin-o a tërmoleje ’n pòch e a la fin as ten pì nen e a s-ciòpa a rije fòrt. A s’aussa e, për desse ’n contegn, am fà na carëssa an sla testa.
Pì tard, antant ch’i giugava ’nt la cort con j’amis, i l’hai vist ël retor ch’a-j parlava al magìster. Torquemada a smijava pitòst genà: a vardava vers la torëtta e peui giù, vers col paviment ëd pera polidà con deuit dal mancà venditor dij subièt. Sta vira la girada a l’era për chiel.