Pàul Castlin-a/Un regiment piemontèis an guèra contra j’Indian d'Amèrica ant ël 1666

Un regiment piemontèis an guèra contra j’Indian d'Amèrica ant ël 1666

Ël Regiment Carignan-Salière, o ij Piemontèis e le guère indian-e

A l’é anciarmanta e degna d’esse studià ancreus la stòria d’un vej regiment franco-piemontèis, ël Carignan-Salière[1], fondà ant ël 1636 dal prinsi Tomà-Francesch ëd Savòja[2], fieul ëd Carl Emanuel I[3] ëd Savòja. Dal titol ch’a l’avìa ciapà, a l’é originasse ël branch cadet dij Savoja-Carignan, ch’a l’ha pian-e ‘l prim nòm dël regiment. A l’era formà për la pì granda part da ‘d Savojard, ëd Piemontèis e ‘d Liguri, d’òm gorègn, che tanti ‘d lor a j’ero ‘d veteran dla sagnosa Guèra dij Trant ‘Agn, cand che, ant la ansidita “fase svedèisa”, a l’era stàit amplicà ‘l Piemont. A la mòrt ëd Tomà-Fransesch, ant ël 1656, ël Regiment a l’era passà al fieul Filibert Emanuel[4] ch’a l’avìa butalo sota ‘l comand dël coronel ësvìsser Balthazar. Tre agn pì tard, Balthazar a l’era passà a j’Imperiaj alman, e Filibert Emanuel a l’ha sostituilo con Henri de Chastelard, sgnor ëd Salières. A l’é da chiel-sì che ‘l Regiment a l’ha pijà soa denominassion definitiva ëd Carignan-Salières. Ël distacament a l’avrìa peui pijà na part ativa a le vàire campagne dla Fronda[5] durant la guèra franco-spagneula fin-a al 1659 e peui, ant l’aleansa con j’Imperiaj contra ij Turch.

Apress ël Tratà dij Pirené[6], Emanuel Filibert a l’era trovasse ch’a podìa pì nen mantnì ël Regiment, e parèj a l’ha armëttulo a Luis XIV ëd Fransa. Sto-sì, angrossand-ne ij rangh con l’anrolament ëd mersenari alman e irlandèis, a l’ha decidù ‘d mandé ‘l Carignan-Salière an Fransa Neuva (Canadà) për angagelo ant le guère ch’a-i ero antlora contra ij nativ american, “j’indian”. A peul ëdcò esse che ij Savòja, vassal dël Rè Sol, a fusso stàit obligà a mandé ‘d trupe an agiùt a la Fransa për ël sodament ëd soe colònie ant ël Mond Neuv.

Com é-lo che ij Fransèis a j’ero angagiasse a fé guèra a j’Indian? An efet, ij Fransèis an Canadà a mantnìo ‘d relassion pacìfiche e grassiose con ij nativ. A l’avìo fàit d’aleanse stratègiche con j’Uron e j’Algonchin an fonsion anti-anglèisa, e j’anglèis a provëddìo dj’arme j’Irochèis dovrandje contra j’insediament fransèis. J’Irochèis, peui, a consideravo j’Uron ëd nemis da eliminesse për caparesse ‘l control an sël flòrid comersi ‘d coram, che, ant la Neuva Fransa, a l’era stàit monopolisà dai Fransèis e da j’Uron. A l’é ‘dcò da giontesse che a j’era na rivalità ëd caràter religios con j’anglèis, ch’a j’ero Protestant e ch’a soportavo pa l’assion missionària dij Catòlich fransèis an tra le gent indian-e.

A l’é an tra Giugn e Stémber dël 1666 che j’òm dël Regiment Carignan-Salières a rivo ant ël Quebec e a pijo part a doe campagne contra j’Irochèis. An ël territòri a sarà peui stabilìa la pas an ël 1667.

La pì granda part ëd j’òm dël Regiment a l’ha peui sernù ‘d fërmesse ant ël Mond Neuv e a l’é stabilisse coma ‘d colòni, ma a-i era ‘n problema: a-i era nen pro ‘d fomne për csì tanti òm. A l’é parèj che da la Fransa a-j mando “le fije dël rè”, na companìa svarià ‘d fomne formà da orfanele, vidoe, fiëtte pòvre sensa dòta opura penalisà da ‘d leger dëscàpit e ‘d ex-bagasse sensa tante àutre sernìe ant la vita. Ij cissament a marié costi neuv colòni a j’ero përsuasiv: concession ëd tèra, ampréstit për la fàbrica ‘d cà, un “pachèt-ëstàndard” ëd bestie ch’a comprendìo un beu, na vaca, doi crin, un polastr, na galin-a, un baril ëd carn salà e d’arme. A-i era ‘dcò ‘n premi special për ch’ a l’avrìa partorì dódes vire.

An ësta base, j’ex soldà dël Carignan-Salière a son fondusse and la società dël Canadà an formassion. A l’é stàit pitòst malfé an séguit trové chi ch’a son ij dissendent ëd coj colòni, dont ij cognòm e j’ero stàit fransesisà, ma ancheuj as peudo trovesse tante famije ant ël Quebec ch’a pòrto ‘l cognom ëd Carignan, ciàra testimoniansa ‘d cola origin.

N’arserca a l’ha trovà che tanti ‘d coj soldà a vnisìo da la region ëd Pinareul e sti-sì a son vàire dij sò nòm: François de Cunque (Cucco, Chocus, Chuca, Coco registrò a Pinareul ant ël 1351-1582), Olivier Morel (Morel, Morello), Michael Malet (Maletto), Paul de Morel, René le Meunler (Meynler, Mainero, Val Chison), Germain Gauthier (stranòm o o proveniensa Saint Germain, Gottero), Nicolas Guillaume (Guglielmino, Guglielmone vàire an Val Pragelà ant ël sécol XVII), Gabriel Fournier (Fornero, Pinareul e vaj), Guillaume Richard (Auta Val Germanasca, Val Pèlis), Bernard Joachin, René Sauvageau (Salvagiotto, Salvai/y), Lavallé (Laval, La Valle), Pierre Morin (Maurino), Jean Martinet (Martin. Martinat, Val Chison, Val Germanasca), Sebastien Arnaud, Aubin Larnbert (Auta Val Chison Pinareul 1591), Pierre André Renaud (Reynaud, Rinaudo), François Feraud, Du Prat (De Prato present a Pinareul ant ël 1351 Prato 1569), Honoré Martel Pinereul 1566, Pierre Julien (Giuliano, Giuliani), Bernard Bertin, Hubert Grangé (Grangetto, Granger, Grançot). François Le Roux (Rosso), Jean Olivier (Oliviero, Olivero, Pinareul 1566 Val Chison), Claude Pastourel (Pasturellus, Pinareul 1351), Prince (Princi, Pinereul 1565), Sorel (Solera/o?, Pinereul 1565), Jeana Robin (Rubinus?, Pinareul 1351), Vignault (Vignol?, Pinareul), Etienne Boyer, Jean Berard (media Val Pèlis, Berardus an Pinareul 1351, Berardi 1589), Jean Boutin (Bottino?), Pierre Masson (Auta Val Chison), Nicolas Bonnin (Prustin, Auta Val Chison), Laurent Bony (Bonis, S. Maurizio Pinareul 1565), Jean Bouvet (Bovetto, Boetto, Pinareul 1565), Mathurin Colin (Colino, Pinareul 1570, Collino?), Luis Jean (Val Pèlis, Val Pragelà), Claude Salver (Salvai/j/y, Pinareul 1588), Jean Collet (Luserna, Pramollo), Paul Perrot (Val Pragelà), Vincent Oly (Oliviero, Oliva, Pinereul 1565), René le Merle (Merlo 1588), Nicolas Audet (Prustin), François Audouin (Odino, Odin, Odini, Pinereul 1565), Pierre Durand (Rorà, Pinereul), Louis Robert dit La Pommeraye, S. German, Pinereul 1587), March Butin, Beaudoln (Badino? Pinereul 1579, Baudino?), Cristophe Fevrier (Ferrier?, Ferrero?), Vincent Basset (medich), Bassetto Caramagna 1601, Renaud Chollet (Colet, Colletti), Antoine le Gros, Pierre Faye, Jacques de Moulin (Molino?), Niger (Pinereul 1351), Coquin (Cucca, Cucchi, Pinereul 1565), Jean Jacquet de Gerlaise (Jachete Pinereul 1351, Giacchetto?), Jaen Dominic (Dominico, La Tor dël Pèlis, Dominici 1572 Pinereul), Jacques la Fontaine (media Val Chisone, Pinereul), Jean Roussel (Rousset?, Rosselli?), Jean Guillet (Guigleti, Pinereul 1351), Pierre l'Abbé (Abbà, L'Abate?), Antoine Dubois (soprannome Du Bois, De Bosco 1600 Pinereul, Boschi 1595), Courtois (Cortese, Pinereul 1598), Petit (Petiti, Pinereul 1584), Julien Allard (Alart, Alardi, 1567 Pinereul), Forgue (Forgia?), Blaise Belleau (Bello?, Pinereul 1581, Belli?), Pierre Favreau (des Lauriers) (Favero, Pinereul 1589, Favaro?, Fabbro?), Nicolas Cocquet (Coc, Cochi 1588 Pinereul), Jean Bellet (Belletto 1595), Duchesne, Pierre Barberin (Barbero 1575?, Barberis?, 1589 Pinereul), Pierre Quelin, Meynard (Mainardo 1590?) André Mignier, Luis Boulduc, Jena Louis Baritault, Beylet (Cumiana 1597), Truc (Trucco), Le Tellier...

D’àutri arferiment

Nòte

[1] https://it.wikipedia.org/wiki/Reggimento_Carignan-Salières
[2] https://it.wikipedia.org/wiki/Tommaso_Francesco_di_Savoia
[3] https://pms.wikipedia.org/wiki/Carl_Emanuel_I
[4] https://pms.wikipedia.org/wiki/Filibert_Emanuel_ëd_Savòja
[5] Fronda (1648-1653), l'arvira dl'àuta noblëssa e dël pòpol ëd Paris. https://it.wikipedia.org/wiki/Fronda_(movimento)
[6] https://it.wikipedia.org/wiki/Pace_dei_Pirenei