Pàul Castlin-a/Articoj/La stèila matinera dl'Arforma
La "stèila matinera" dl'Arforma: John Wycliffe[modifiché]
- Le ideje dl'Arforma protestant a son pa surtìe mach ant ël sécol ch'a fà 16, ma a l'han fasse sente motobin anans con motobin ëd precursor. I armemoroma ancheuj John Wycliffe (1330-1384), un di prim grand tradutor ëd la Bibia ant la lenga dla gent.
John Wycliffe a l'é ciamà "La stèila matinera" dl'Arforma". An realità, la "stèila matinera" a l'é nen pròpi na stèila, ma 'l pianeta Vénere ch'a fà soa parission anans ch'ël sol a sponta e damentre che la scurità ancora a dómina l'orisont. I podoma nen ësbaliesse: la stèila matinera as la peul bin vëdde.
La scurità, ël top, a dominava l'orison ant ël sécol ch'a fà 14, ël sécol ëd Wycliffe, nassù dël 1330 e mòrt dël 1384, squasi sent agn anans ëd Martin Luther. Durant soa adolessensa, Wycliffe a l'era a studié ant l'università d'Oxford. Thomas Bradwardine (conossù coma “Doctor Profundus”) a-i mostrava teologìa e Viérm d'Ockham (famos për “ël rasor d'Ockham”) a-i mostrava filosofìa.
An pòch temp, Wycliffe a l'avrìa pijà 'n pòst ëd magister an tra ij sò magister. Nominà Magìster dël Balliol College, Wycliffe a tnisìa 'd conferense e a scrivìa 'd tratà filosòfich. Tutun, chiel as sentìa pitòst tirà da jë studi biblich. Parèj a l'ha pijà la decision d'angagesse a lë studi dla teologìa e dlë Scriture. Damentre ch'a lo fasìa, a l'é rendusse cont ëd coma che la Gesia a fussa ëslontanasse tant da la dotrin-a biblica për ancaminesse an dë strà sbalià.
Temp ëd preparassion[modifiché]
Ant j'agn 1370 Wycliffe a scriv tre euvre 'd pèis ch'a parlo dle mzure da pijesse contra la corussion ëd la Gesia. La prima, con ël tìtol "An sël domini ëd Nosgnor" (1373-74) a l'é na contestassion dël papato: Wycliffe a vorìa dimostré ch'a j'é gnun-a giustificassion bìblica për l'esistensa d'un Papa. An efet, Wycliffe a fortìa che 'l papato as opon e a scuriss la vera autorità dla gesia, la Scritura Santa. La sconda granda euvra a l'era "An sël Domini Civil" (1375-1376). A l'era na contestassion dl'autorità polìtica dla Gesia roman-a an sla coron-a e nobilità anglèisa. A disia ch'a j'é gnun-a giustificassion che l'Inghiltera a l'abia da sustnì na gesia coròta. An soa tersa euvra, la pì amportanta: "An sla Vrità dla Scritura Santa" (1378), Wycliffe a dësvlopa ancora 'd pì la dotrin-a dl'autorità dle Scriture.
Coste tre euvre a son ëstàite fondamentaj për pronté 'l teren dl'Arforma. Doi member dël còrp dij docent an vìsita a Oxford a l'ero artornà an soa sità 'd lor, Praga, con jë scrit ëd Wycliffe e, a soa vira a l'han d'influensa sù Jan Hus, ch'a sarìa dventà na sconda "stèila matinera" dl'Arforma. Ij prim ëscrit ëd Martin Luter a 'rvelo l'impronta 'd John Wycliffe.
Coste soe tre euvre, contut ch'a sìo importante, a son bin pòch in relassion a soa contribussion la pì importanta: la soa tradussion ëd la Bibia an anglèis, la Bibia Wycliffe.
La tradussion ëd la Bibia a anandia l'Arforma[modifiché]
An soa euvra "An sla Vrità dla Scritura Santa", Wycliffe a fà n'apel a che la Bibia a sia voltà ant la lenga dla gent. Scond la lege catòlica-roman-a, volté la Bibia ant na lenga volgar a l'era considerà n'eresìa ch'a meritava la pen-a 'd mòrt. A l'era na gesia ch'a vorìa preservé sò podèj an sla gent an tnisendla lontan-a da la Paròla 'd Nosgnor. A la gent a l'era nen consentì ëd lesla e fé daspërlor ij sò pensé sensa la mediassion dij prèive. Wycliffe a chërdìa da pì al podèj ëd Nosgnor ëd parlé a la gent pr' ël mojen ëd soa Paròla scrita ant la Bibia e nen al podèj dl'ufissi dël Papa. Ëd conseguensa, chiel e 'n grop ëd sò colega a l'ero angagiasse a buté la Bibia a disposission ëd la gent ant soa lenga 'd lor.
La Bibia a deuvìa nen mach esse voltà, ma 'dcò copià e dëstribuìa. Sossì a capitava anans ëd l'invension ëd la stampa (dël 1440). A l'é për lòn che 'd còpie dla Bibia a l'avìo da esse copià a man ëd manera miticolosa. Malgré le dificoltà, senten-e 'd còpie dla Bibia a l'ero stàite fàite e dëstribuìe dal trop ëd pastor ëd Wycliffe, ch'a l'era butasse a prediché për tuta l'Inghiltera, e la Paròla 'd Nosgnor a comensava parèj a spantiasse. Ij dissépoj ëd Wycliffe a l'avìo arseivù lë stranòm ëd Lolard (visadì sëmnor ëd lola, o d'erba grama). A-i ero 'd grop ëd l'arforma nen mach an Inghiltera, ma an tuta l'Euròpa.
Costi sfòrs ëd volté, copié e proclamé la Bibia an tra la gent a l'ero motivà da na rason che Wycliffe a esprimìa parèj: "Giuté ij cristian a studié 'l vangel ant la lenga ch'a conòsso mej".
Ant ij sò ùltim agn Wycliffe a l'avìa parèj përdù 'l favor ëd la gesia e dla nobilità anglèisa. Da temp a l'era butasse contraa 'dcò 'l Papa. Pura, Wycliffe a fortìa: "I son pront a dësfende mie persuasion fin-a a la mòrt". A l'era restà përsuas ëd l'autorità e centralità dle Scriture Sante e motobin angagià a giuté ij cristian a studié la Bibia. Apress d'avèj patì doi còlp apoplétich, Wycliffe a l'é mòrt dël 30 'd Dzember 1384.
"Erétich" e Eroe[modifiché]
Dël 1415 ël Concili ëd Costansa, ch'a l'avìa condanà a mòrt Jan Hus, a diciara Wycliffe n'erétich. Ij sò oss a son ëstàit tirà torna fòra dla tera e brusà e soe sënner campà ant ël fium Swift. Jë sfòrs arformator ëd Wycliffe, contut, gnun a l'ha poduje brusé o esse fërmà da le diciarassion d'un Concili. Cola "Stèila Matinera" a bërlusia luminosa a l'orison e a marcava la vnùa dla lus dël dì.