Pàul Castlin-a/Articoj/L'Arfòrma protestant an àuta Val Vràita
L'Arforma protestant an àuta Val Vràita
[modifiché]An Piemont a-i é diversi teritòri anté ch'a l'era afermasse la fej cristian-a arformà ëd tendensa calvinista, e nen mach an cole ch'a son ciamà "le val dij Valdèis". Se ancheuj a-i son pì nen (o almanch pì nen an manera macroscòpica) a l'é për motiv ëd la repression violenta esercità dai Savòja e dj'autorità dla gesia catòlica roman-a, ch'a l'han fàit ëd tut për ranchela vìa.
An tra costi teritòri a-i é la region ch'a l'era ciamà "la Castellata", e ch'a comprendìa le comun-e ëd Blin, Casteldelfin, e Pontcianal ant l'àuta Val Vràita. Ant ël 1548 ël Marchesà 'd Salusse a l'era stàit diciarà féod dël Delfinà fransèis e lolì a l'avìa daje la libertà e la protession a lë spantiament ëd l'Arfòrma dij Protestant. An efet col govern a l'era assé fòrt da sicuré la libertà 'd cossiensa. Ant la Castellata a l'avìo predicà l'Arfòrma ij pastor Brunet e Garcin dël Queyras ant j'agn 1560-1574, e soa afermassion a l'era stàita favorìa da l'invasion dle fòrse dël nòbil fransèis Roger de Saint-Lary de Bellegarde, tant ch'a l'avìa portà a l'abolission dël culto catòlich-roman. Për conseguensa, la Castellata 'd Casteldefin a ciama ch'a sìo stabilì tre pastor protestant, un për ël cap-leugh, un për Blin e un për Cianal. Tutun, a-i na concedo mach un con l'òbligh ëd pijesse soen ëdcò ëd San Pèire (1579-80). A smija ch'a-i fussa 'dcò stàit un pastor valdèis fiss a Blin. La reassion dle gerarchìe dla gesia catòlica as faran bin tòst sente con l'anviarament ëd predicator gesuìta e 'd frà capucin, fòrt opositor ëd cola ch'a ciamavo "l'eresìa". Dël 1589 Carl Emanuel I a conquista 'l Marchesà e lolì a l'avrà l'ésit ëd ramassé vìa squasi dël tut la presensa dij Protestant e 'l ristabiliment forsà dël culto catòlich-roman.
I l'oma l'intension ëd fé d'arserche e dë slarghé costa stòria, dzurtut da la mira dij protestant përché a l'é stàita contà 'd manera fòrt partisan-a da part dij sò nemis catòlich, coma ch'a testimònia costa publicassion dël temp, ma 'dcò la "Storia dell'Alta Valle di Varaita" (1891) dël prèive Claudio Allais, ch'i consideroma nen pro da fidess-ne.
Bibliografia
[modifiché]- Marc'Aurelio Rorengo, Memorie historiche dell'introduttione dell'heresie nelle valli di Luserna, Marchesato di Saluzzo ed altre di Piemonte, 1649.
- Claudio Allais, Storia dell'Alta Valle di Varaita, Saluzzo, 1891.