Còsa ch’a son ij taicon?

Còsa ch’a son ij taicon? A l’han nen da fé, an piemontèis, con ij tacon dë stòfa ant na vestimenta, ma a l’han na stòria motobin antëressanta.

Ëd sòlit, ij capitani dl’indùstria, dla finansa, dël comersi e soe famije, a esèrcito soa influensa ‘d lor an sla polìtica dasend n’apògg o finansiand ëd partì polìtich o ‘d singol politicant. Parèj a cisso ij sò antëresse e profìt e, con lor, a son ëd benefissi a coj ch’a travajo për lor - ch’a podrìa esse fin-a na popolassion antrega. A peul capité, contut, ch’a sìo pròpi certi magnat ch’a calo ‘d përson-a an sl’aren-a dla polìtica për gieughe dirèt soe partìe. A crèo ‘d partì politich o as në fan ij cap, a riesso a fesse voté e a conquisté la magioransa e a dvento ‘d prim minister o fin-a ‘d president ëd la nassion. A diso parèj ëd cariesse ‘d na responsabilità pùblica për ël bin ëd la popolassion coma ‘d benefator “con eficiensa pì granda dij politicant normaj”, ma a l’é nen sempe ciàir s’a fan mach da furb ij sò antëresse privà o d’àutr.

An tra coj ch’a son “calà an sël terèn ëd gieugh” a-i era, për esempi, Silvio Berlusconi, e ancheuj, an sla sen-a american-a antërnassional, Donald Trump, che, da la lenga anglèisa, la stampa a lo ciama ‘l tycoon Trump. A së scriv parèj “tycoon” con la grafìa anglèisa, ma a s’ha da përnunsié (ant la grafìa italian-a) “taicun” o piemontèisa “taicon”.

An efet, ël tèrmin “taicon” a l’é nen na paròla anglèisa, ma giaponèisa! Vera, a derìva dal giaponèis "taikun" (大君), ch’a significa "grand ësgnor" o "grand prinsi". An Giapon cost tèrmin a l’era dovrà për arferisse al shōgun, un cap militar potent ch’a governava ‘l pais durant ël perìod Edo (1603-1868). La paròla taicon a intra ant la lenga anglèisa ant ël sècol ch’a fà 19 durant ël perìod ëd dovertura dël Giapon al comersi antërnassional. La figura dël shogun con sò podèj e autorità, a l’avìa fàit n’impression ancreusa dzora dj’ossidentaj che parèj a andòto ‘l tèrmin taicon për dëscrive ‘d figure ‘d grand podèj e influensa. Ant ël contest american, costa paròla a l’é bin tòst gropà a figure pùbliche coma ij magnat dl’industria e dla finansa durant l’era industrial, ij capitalista, ij finansié, ij capitani (dla finansa), ij bàudro, ij cacam, j’oligarca o plutòcrat, che parèj a intro coma ‘d përson-e ‘d granda influensa ant la sen-a pùblica ‘d na nassion.

Com é-lo che sti-sì a rivo a ‘d posission polìtiche? Për ël mojen ëd na combinassion ëd mojen dirèt e andirèt. J’oligarca a deuvro soe richësse për finansié ‘d campagne eletoraj ‘d candidà polìtich cha favoriso ‘d polìtiche a vantagi ‘d lor. Sossì a crèa ‘n “débit d’arconossensa” ch’a peul esse riscatà sota la forma d’influense polìtiche. Për ël mojen d’atività ‘d lobbyng (pression polìtica), j’oligarca a peudo influensé la legislassion e le reglementassion a sò favor. Sossì a comprend ël finansiament d’institut d’arserca (think-tank) e agensìe ‘d promossion (advocacy). Ël contròl dij mojen ëd comunicassion a përmèt a j’oligarca ‘d modlé l’opinion pùblica e d’anfluensé le decision polìtiche. A peudo fé ‘d promossion ëd narassion e fé dëspresié cole contràrie ai sò antëresse. A l’é parèj che vàire oligarca a decido d’intré dirèt an polìtica coma ‘d candidà për d’ufissi pùblich. Soa popolarità ‘d lor, ch’a dipend soens da soa imàgine ‘d riussìa econòmica, a peul tiré ‘d vot. J’oligarca a dësvlopo ‘d rej larghe ‘d relassion con ëd polìtich, buròcrat e d’àutri leader econòmich anfluent. Coste rej a peudo facilité l’intrada a d’anformassion privilegià e a d’oportunità stratègiche.

Se tut sossì a sìa da consideré acetabil, a l’é ‘l sogèt ëd discussion grande. Da na mira, la presensa dë sgnor potent an polìtica a peul esse considerà coma n’arzultà natural dël mërcà liber e dla mobilità econòmica. Tutun, a-i é ‘d preocupassion série da ten-e an considerassion a riguard ëd j’efet negativ ëd cost fenòmeno. Cand che ‘l podèj econòmich as concentra ant le man ëd pòchi, la democrassìa a cor ël rìsich ëd trasformesse an plutocrassìa, andoa che le decision a son pijà për favorì j’antëresse ‘d na minoransa dë sgnor, pitòst che ‘l bin ëd tuti. J’oligarca a peudo avèj n’influensa dësproporsionà an sle decision polìtiche compërmettend ël prinsìpi democratich ëd rapresentansa egual për tùit ij sitadin. La conession ëstrèita an tra richëssa e podèj polìtich a cissa ‘l risigh ëd corussion, clientelism e ‘d pràtiche nen ètiche, ch’a peudo miné la fiusa dël pùblich ant j’istitussion democràtiche. Le polìtiche influensà da j’oligarca a peudo porté a na dëstribussion përversa dle arsorse, agravand le disugualianse sossial e econòmiche.

Për conclude, mentre che j’oligarca, ij taicon, a peudo dovrè sò podèj për dé na contribussion al dësvlopament econòmich e a la chërsùa, soa presensa ‘d lor ant ël panorama polìtich a peul dé ‘d sagrin a la salute dla democrassia. A l’é donca essensial ‘d balansié l’influensa econòmica con ëd mecanism ëd contròl për garantì che ‘l govern a resta responsabil e rapresentativ ëd tuta la popolassion.

Pàul Castlin-a, dël 23 ‘d luj 2024