Pàul Castlin-a/Articoj/Ël manifest ëd la gent lìbera
Ël manifest ëd la gent lìbera
[modifiché]Prinsipi 'd libertà ch'as peudo pa nen negosiesse
Nojàutri, esse uman, i soma nà lìber e indipendent e, bele s'i sernoma lìberament ëd butesse ansema an grop e d'associassion ëscond ëd régole partagià, i rivendicoma sì 'd manera ciàira e perentòria costi drit ëspecifich:
1. La libertà 'd nòstra ment
[modifiché]...ch'as manifesta ant ël drit inalienabil ëd formolé e d'esprime 'd pensé autònom, critich e andipendent, lìber da pression d'aparà ch'a vorìo dësqualifiché, scurì e censuré la dissension.
Ij média pùblich a l'han da esse a nòst sërvissi për dene l'ocasion ëd formolé e d'esprime ij nòstri pensé, e pa nen pretende d'impon-e lor na certa idèja 'd società, ëd giustissia, ëd comportament, o na mira dël mond che d'àutri a l'han decis.
2. La sovranità an nòst còrp
[modifiché]...ch'as manifesta ant ël decide nojàutri coma ch'i vorsoma dovrelo, deje 'd nuriment, mainagelo, a che tratament sanitari sogetelo, lìber da la mnassa d'imposission, ëd sansion e 'd ricat.
J'istitussion pùbliche e privà ant ël camp ëd la salute, dl'educassion, dl'alimentassion e dlë stil ëd vita, a l'han da dene la possibilità 'd discute, dë studié ancreus e 'd serne e pa nen ëd gavenla 'd manera paternalista o autoritària.
3. Pare e mare a son sovran an sl'educassion dij sò fieuj e fije
[modifiché]Le decision ëd pare e mare an sël téma dl'educassion, salute e stil ed vita dij sò fieuj e fije a l'han la preminensa an sù cole dj'istitussion e dj'organissassion esterne a la famija.
La società a l'ha da provëdde mach n'apògg e dé 'd possibilità a la famija ant la chërsùa e l'educassion dle masnà, e pa nen pijéne 'l pòst gavandje 'd responsabilità e autonomìa 'd sernìa. Le masnà a son nen pertinensa dlë Stat o dla società.
4. I soma nojàutri sitadin a d'avèj sovranità an sla moneda
[modifiché]Costa sovranità as manifesta ant ël podèj dë scambié beni e servissi an dovrand na moneta pùblica, ch'as paga al portador e sensa interesse, lìbera dal giov ëd n'economìa fondà an sël mecanism përvers d'un débit ch'as podrà mai paghé.
L'economìa a esist për mijoré nòstre vite. A l'é pa nen nòstre vite ch'a esisto per fé funsioné l'economìa. Ël sistema econòmich a l'ha da esse a nòst sërvissi e nen nojàutri al sò.
5. La sovranità an sù nòstra polìtica
[modifiché]As manifesta ant la possibilità 'd serne le përson-e da deje 'l mandà 'd rapresentansa polìtica e dë stabilì ij contnù e ij lìmit dont tal mandà ha valor.
La polìtica a esist për meinagé e organisé nòstre comunità. I soma nen nojàutri ch'i esistoma për feje fonsioné. Ël sistema polìtich e istitussional a l'ha da esse a nòst sërvissi e pa nen nojàutri al sò.
Gnente e gnun mai a podrà gavene costi dirìt ch'i arvendicoma. Gnun-a sòrt d'emergensa o 'd contingensa a peul esse 'l pretest, la scusa për sospendje o diminuìje, përché a son ij nòstri da la nassensa a la mòrt.
I soma nà lìber, lìberament i sernoma 'd vive, lìber i meuireroma.